Probiyotikler sağlık üzerinde olumlu etkileri olan canlı mikroorganizmalardır. Doğal olarak fermente ürünlerde bulunabildikleri gibi, vücuda takviyelerle de alınabilmektedirler. Probiyotiklerin, sindirim sağlığı, kalp sağlığı ve bağışıklık fonksiyonu üzerinde olumlu etkileri olduğunu savunan bilimsel çalışmalar bulunmaktadır. Bununla birlikte, bağırsak bakterilerinin vücut ağırlığını düzenlemede etkin bir rol oynadığı ve bunun neticesinde, kilo kaybına ve göbek yağlarını eritmeye de yardımcı olabileceği düşünülmektedir.
Sindirim sisteminde yüzlerce farklı mikroorganizma bulunmaktadır. Bu bakterilerin çoğu dost bakterilerdir. Bu bakteriler, K vitamini ve bazı B vitaminleri dâhil olmak üzere birçok önemli besinin üretiminde rol oynamaktadır. Ayrıca, vücudun sindiremediği lifleri parçalayarak, onları bütirat gibi faydalı kısa zincirli yağ asitlerine dönüştürmeye yardımcı olurlar.
Kilomuzu bağırsaktaki bakteri dengesi mi belirliyor?
Bacteroidetes ve Firmicutes bağırsakta bulunan temel bakteri ailesidir. Vücut ağırlığının, bu iki bakteri ailesinin dengesiyle ilişkili olabileceği düşünülmektedir. Hem insanlar hem de hayvanlar üzerinde yürütülen birçok bilimsel çalışma; normal kilolu insanların, fazla kilolu veya obez insanlardan farklı bağırsak bakterilerine sahip olduğunu savunmaktadır.
Bu çalışmalarda varılan ortak sonuç;
- Obez kişilerin, normal kiloda olan kişilere kıyasla, daha fazla “firmicutes” ve daha az “bacteroidetes” bakterilerine sahip olduklarıdır.
Probiyotikler kilodaki değişiklikleri nasıl etkiler?
Bazı probiyotiklerin, diyetle alınan yağın emilimini azaltabileceği ve dışkı ile atılan yağ miktarını artırabileceği düşünülmektedir. Başka bir deyişle, diyette tüketilen besinlerden daha az kalori alınacağı düşünülmektedir. Örnek verecek olursak; Lactobasillus ailesinden olan belirli bakteri suşlarının bu etkiyi gösterebildikleri savunulmaktadır.
2014 yılında The British Journal of Nutrition dergisinde yayımlanan randomize kontrollü bir çalışma, 24 hafta boyunca 125 katılımcı ile yürütüldü. Katılımcılar iki ayrı gruba ayrıldılar. Bir grup kontrol grubu iken; diğer grup günde 2 kapsül Lactobacillus suşu olan Lactobacillus rhamnosus kullandılar.
Çalışma sonucunda;
- Günde 2 adet Lactobacillus rhamnosus suşu tableti kullanan kadınların, kontrol grubuna kıyasla %50 daha fazla kilo kaybettiği sonucuna varıldı.
2013 yılında, Journal of Functional Foods dergisinde yayımlanan bir çalışma, 28 kilolu katılımcı ile birlikte yürütüldü. Katılımcılar 3 farklı gruba yerleştirildi. Kontrol grubundaki katılımcılar sade yoğurt, 2. gruptaki katılımcılar Lactobacillus amylovorus suşu içeren yoğurt, 3. grup ise Lactobacillus fermentum suşu içeren yoğurt tükettiler.
6 haftanın sonunda;
- Lactobacillus fermentum veya Lactobacillus amylovorus suşu içeren yoğurt tüketen katılımcıların, yağ oranlarında % 3-4 oranında düşüş olduğu gözlemlendi.
Yapılan çalışmalar neticesinde, Lactobacillus gasseri suşunun, kilo verme üzerinde en umut verici suş olduğu düşünülmektedir. 2013 yılında The British Journal of Nutrition dergisinde yayımlanan bir çalışma, karın bölgesinde yağlanması olan 210 katılımcı ile yürütüldü. Katılımcılar, rastgele gruplara ayrıldı. Probiyotik kullanan grup, Lactobacillus gasseri suşu içeren fermente süt tüketirken; kontrol grubu sade fermente süt tüketti.
12 hafta süren çalışma sonucunda;
- Probiyotikli süt içen gruptaki katılımcıların karın yağlanması %8,5 oranında azalırken, kontrol grubunda bir değişikliğe rastlanmadı. Ancak, çalışma sonucunda katılımcıların probiyotik almayı bıraktığı zaman, kaybettikleri yağı bir ay içinde geri kazandıkları gözlemlendi.
Obezite ile mücedelede en etkili yol, kilo kaybetmek değil, ilk etapta kilo alımını önleyebilmektir
Probiyotik kullanımının kilo vermeyi desteklediğini savunan çalışmaları inceledik. Şimdi ise, probiyotik kullanımının kilo alımını engellemede nasıl bir etki oluşturduğunu gelin birlikte inceleyelim.
2015 yılında, Obesity dergisinde yayımlanan bir çalışma, obezite rahatsızlığı olmayan 30 kişi ile yürütüldü. Çalışmanın amacı probiyotik kullanımı ile kilo alımı, yağ kitlesi ve insülin hassasiyeti arasındaki ilişkiyi değerlendirmekti. Katılımcılar kontrol grubu ve VSL#3 probiyotik kullanan grup olarak ikiye ayrıldı.
Katılımcılar, 2 hafta boyunca, yüksek kalorili ve % 55 karbonhidrat, % 30 yağ ve % 15 protein içeren bir diyet modeli ile beslendi. Diyetin doymuş yağ içeriği, toplam enerji alımının yaklaşık olarak % 8'i kadardı.
4 hafta süren çalışma sonucunda;
- VSL#3 probiyotik kullanan grupta, kontrol grubuna kıyasla daha az kilo ve yağ kitlesi artışı gözlemlendi. Ancak, probiyotik kullanımının insülin hassasiyeti üzerinde bir etkisi olmadığı görüldü.
Not: VSL#3 Lactobacillus’un 4 suşu (Lactobacillus casei, Lactobacillus plantarum, Lactobacillus acidophillus, Lactobacillus delbrueckii subsp.bulgaricus), Bifidobacterium’un üç suşu (Bifidobacterium longum, Bifidobacterium breve, Bifidobacterium infantis) ve Streptococcus salivarius subsp. thermophilus içeren bir probiyotik takviyesidir.
Probiyotiklerin obezite üzerine etki mekanizması nasıldır?
Probiyotikler, obezite üzerindeki etkilerini farklı yollar ile de göstermektedir. Bu etkileri gelin birlikte inceleyelim;
- GLP-1'in salınması: Probiyotikler, tokluk hormonu (iştah azaltıcı horman) olan GLP-1'in salınmasına yardımcı olabilir. Bu hormonun artan seviyeleri kalori alımını düşürmeye yardımcı olabilmekte ve yağ yakımını artırmaya katkı sağlayabilmektedir.
- ANGPTL4 artışı: Probiyotikler, ANGPTL4 protein düzeylerini artırabilir. Bu durum ise, yağ depolamasını azaltmaya katkı sağlayabilmektedir.
Ayrıca obezitenin vücut genelinde inflamasyon (iltihaplanma) ile bağlantılı olduğuna dair pek çok çalışma bulunmaktadır. Bu nedenle, probiyotiklerin bağırsak sağlığını iyileştirerek, sistemik inflamasyonun azalmasına katkı sağlayabilmesinin; obezite de dâhil olmak üzere diğer birçok hastalık üzerinde olumlu etki gösterebileceği düşünülmektedir.
Tüm çalışmalar olumlu mu?
Son yıllarda oldukça popüler bir konu olan probiyotiklerin, sağlık ve kilo alımı üzerindeki etkisini araştıran birçok çalışma yürütüldü. Yazımızda, probiyotiklerin kilo kontrolü üzerinde gösterdikleri olumlu etkilerden bahseden çalışmaları inceledik. Ancak, literatürde probiyotiklerin kilo alımı veya kilo kaybı üzerinde etkisiz olduğunu savunan çalışmalarda bulunmaktadır. Bu çalışmalardan bir tanesine örnek verecek olursak;
2015 yılında Nutrition Research dergisinde yayımlanan bir meta-analiz çalışması, probiyotikler ve kilo kaybı arasındaki ilişkiyi inceleyen 4 farklı randomize kontrol çalışmasını değerlendirdi. Çalışma sonucunda, probiyotik kullanımının kilo kaybı üzerinde etkili olmadığı sonucuna varıldı.
Meta-analiz nedir? Meta-analiz, belirli bir konuda yapılmış birbirinden bağımsız birden çok çalışmanın sonuçlarını birleştiren ve elde edilen bulgularının istatistiksel analizini yapan en geniş kapsamlı araştırmalardır. Meta-analiz sonuçları, bilimsel anlamda en güçlü kanıtlardır.
Probiyotik "takviyeler" konusudna bir başka risk ise, bunların kullanımının bazı kanser ilaçlarının (özellikle immünoterapiler) etkinliğini azaltabilmesidir (bakınız ilgili araştırma).
Yukarıda bahsi geçen çalışmalardan da görülebileceği gibi, probiyotik kullanımının kilo kaybına katkı sağlayacağını savunan çalışmalarla birlikte, hiçbir etkisinin olmayacağını savunan ve kanıt gücü daha yüksek çalışmalar da bulunmaktadır. Ancak, probiyotiklerin sağlıklı kiloyu korumaya ek olarak, sağlık üzerinde oluşturacağı diğer olumlu etkiler de göz önünde bulundurulduğu zaman, yararlı olabilecekleri düşünülmektedir. Konu sağlıklı kilo ve sağlıklı bir bedene sahip olmak olduğu zaman, probiyotiklerin tek başına mücizevi etki yaratmayacağı ve oldukça geniş bir protokolün sadece bir parçası olabileceği de unutulmamalıdır. Bu protokolün içerisinde, düzenli egzersiz, sağlıklı ve dengeli beslenme modeli ile vücuttaki hormonal dengenin korunması gibi birçok unsur bulunmaktadır.
Yorum & Özet
Probiyotiklerin çeşitli alanlarda, insan sağlığı üzerinde olumlu etkileri olduğunu savunan birçok bilimsel çalışma bulunmaktadır. Ancak, probiyotiklerin vücutta tam olarak nasıl bir mekanizma ile etki gösterdiği tam olarak bilinmemektedir. Tam ters olarak, probiyotiklerin bu etkileri göstermediğini savunan çalışmalar da mevcuttur. Bu nedenle, probiyotiklerin vücuttaki etkilerini tam olarak anlayabilmemiz için çok daha fazla bilimsel çalışmaya ihtiyacımız olduğunu söyleyebiliriz. Probiyoriklerin vücutta olumlu etkiler gösterdiğini savunan çalışmalar ise, farklı probiyotik suşlarının, farklı etkiler gösterdiğini vurgulamaktadır. Bu nedenle, probiyotik kullanmadan önce izlenmesi gereken en doğru yolun bir uzmana başvurmanız olduğunu söyleyebiliriz. Bir diğer yol ise probiyotikleri doğal kaynaklarından almaya çalışmaktır, çözüm illa bir takviyede olmak zorunda değil.
