Yüksek katekolamin (dopamin, adrenalin ve noradrenalin) değeri, kanser belirtisi olabilir

Katekolaminler, beyin, sinir dokusu ve adrenal bezler tarafından üretilen hormonlardır. Vücudun “savaş ya da kaç” tepkisinden sorumlu olan katekolaminler, duygusal veya fiziksel strese yanıt olarak serbest bırakılırlar. Başlıca katekolaminler arasında dopamin, adrenalin ve noradrenalin bulunmaktadır.

Alışılmadık derecede yüksek veya düşük seviyede salgılanan katekolaminler altta yatan ciddi tıbbi sorunları işaret edebilir ve bir takım sağlık sorunlarına neden olabilir.

Bu yazımızda, katekolaminlerin nasıl çalıştığını, hangi durumlarda sağlık sorunlarına yol açabileceğini ve ne zaman doktor kontrolüne gidilmesi gerektiğini anlatacağız.

Katekolamin nedir, işlevleri nelerdir?

Katekolaminler, nöronlar arasında veya bir nöron ile başka bir hücre arasında iletişimi sağlayan önemli kimyasallar olan nörotransmitter olarak da işlev gören hormonlardır. Vücutta beyin, sinir dokuları ve böbreklerin üzerinde yer alan böbreküstü bezleri tarafından üretilir.

Dopamin

İnsan vücudunda doğal olarak üretilen bir kimyasal olan dopamin sinir sistemi boyunca sinyal iletimini sağlar. Hareket, duygu, hafıza, zevk / beynin ödül mekanizması gibi biyolojik olayların düzenlenmesinde rol oynar.

Adrenalin (Epinefrin)

Böbreküstü bezlerinin iç kısımları tarafından salgılanan bu nörotransmitter, vücudun “savaş ya da kaç” tepkisinden sorumludur. Kişi, stres altında olduğunda vücutta adrenalin salgılanarak kanın kaslara, kalbe ve akciğerlere akışına izin verilir.

Noradrenalin (Norepinefrin)

Vücut tarafından üretilen bir enzim tarafından dopaminden sentezlenen norepinefrin, böbreküstü bezlerinden kana salınır. Vücudun strese yanıt vermesine yardımcı olan bu nörotransmitter, kişinin kalp atış hızını ve kan basıncını arttırır. Ayrıca ruh halinin düzenlenmesinde ve konsantre olma yeteneği ile de ilişkilidir.

Anormal katekolamin düzeylerinin nedenleri nelerdir?

Çok düşük veya çok yüksek olan katekolamin seviyeleri bazen altta yatan sağlık sorunlarına işaret etmektedir. Doktorların, katekolamin seviyelerini test etmesinin temel nedeni, nöroendokrin tümör veya nöroblastom gibi belirli tümörlerin varlığını kontrol etmektir.

Nöroendokrin tümörler

Nöroendokrin sistem, endokrin hücreleri (hormon üreten hücreler) ve sinir hücrelerinden oluşur ve nöroendokrin tümörler hormonal ve sinir sistemlerindeki hücrelerden gelişirler. Bu tümörler yüksek miktarda katekolamin üretirler.

Feokromositoma, böbreküstü bezlerde bulunan nöroendokrin tümörlerdir. Feokromositomaların yaklaşık %80-85’i böbreküstü bezlerinin iç tabakasında büyürken, %15-20’si bu alanın dışında büyüme gösterir.

Feokromositomanın belirtileri şunlardır:

• Yüksek tansiyon
• Kalp çarpıntısı
• Kaygı
• Titreme
• Aşırı terleme
• Soluk cilt
• El ve ayak parmaklarında karıncalanma
• Bulanık görme
• Şiddetli baş ağrısı
• Karın ağrısı
• Kabızlık
• Kilo kaybı
• Yüksek kan şekeri
• Psikiyatrik rahatsızlıklar

Genellikle iyi huylu olmasına rağmen bazı feokromositomalar tedavi edilmediğinde büyümeye deva edebilir ve semptomları kötüleşerek böbreklere ve kalbe zarar verebilir. Tümör büyümesi ayrıca inme ve kalp krizi riskini artırır.

Nöroblastom

Nöroblastom, nöroblast adı verilen özel sinir hücrelerinden meydana gelen bir kanser türüdür. Çoğu zaman bu kanser, böbreküstü bezde veya omurilik boyunca uzanan sinir dokularından gelişmekte ve katekolamin düzeylerinde artışa neden olmaktadır.

Çocuklarda en sık görülen kanser olan nöroblastom, tüm çocukluk çağı kanserlerinin %6’sını oluşturmakta ve 10 yaşının üzerinde kişilerde nadir olarak meydana gelmektedir.

Nöroblastomun belirtileri aşağıda sıralanmıştır:

• Karın şişliği
• Sulu ishal
• Anemi
• Mavimsi cilt
• Göz çevresinde mavi veya mor renk değişikliği
• Gözlerde şişlik
• Küçük göz bebekleri
• Sarkık göz kapağı
• Ateş
• Ter üretmede yetersizlik
• Yüksek tansiyon
• Kemik ağrısı
• Düşük kan hücresi sayısı
• Felç

Katekolamin seviyesini belirlemede uygulanan testler

Bir kişinin katekolamin seviyesini test etmek için doktor kan veya idrar testi istemektedir. İdrar testi yaptıracak kişinin 24 saat boyunca idrarını bir şişede toplaması gerekir. Bu şişe hastane tarafından verilen özel bir şişedir ve idrarın korunmasına yardımcı olan az miktarda asit içerir. Serin yerde tutulması son derece önemlidir.

İlk testler yapıldıktan ve katekolamin değeri belirlendikten sonra, gerekli durumlarda ek testler istenebilir. Feokromositom testleri yanlış pozitif sonuçlar verebilir. Bu riskten dolayı, değerlendirme yapılırken hastanın fiziksel durumu, kullandığı ilaçlar, diyet, duygusal durum gibi kriterler de göz önüne alınmalıdır. Eğer kişinin tümörü olduğundan şüphelenilirse, manyetik rezonans görüntüleme (MRI) veya bilgisayarlı tomografi (BT) gibi görüntüleme testi istenebilir. Görüntülemeler sonucunda tümörün varlığı doğrulanırsa, tümör tipini belirlemek için biyopsi istenebilir.

Anormal katekolamin düzeylerinin belirtileri

Yüksek veya düşük seviyelerde katekolaminler çeşitli semptomlara (belirti) yol açabilir. Başlıca katekolaminlerin artan seviyelerinin neden olduğu semptomlar aşağıda sıralanmıştır.

Kronik olarak yüksek seyreden dopamin seviyesi, Costello sendromu, lösemi, Menkes sendromu, aromatik L-amino asit dekarboksilaz eksikliği gibi durumlarla ilişkili olabilir. Bilim insanları ayrıca dopamin eksikliğini, Parkinson gibi nörodejeneratif hastalıklarla da ilişkilendirmektedir.

Düşük adrenalin seviyelerine sahip kişiler, stresli durumlara uygun şekilde tepki vermede sorun yaşayabilirler.

Düşük noradrenalin seviyeleri uyuşukluk veya enerji eksikliği, ayakta dururken düşük tansiyon, Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu, konsantrasyon bozukluğu, depresyon gibi durumlara yol açabilir.

Kullanılan ilaçlar (parasetamol, asetaminofen, aspirin, tansiyon ve kalp ilaçları gibi), kafein, alkol, nikotin, muz, ananas, biber gibi yiyecek ve içecekler katekolamin seviyelerinin değişmesine neden olabilir. Bu nedenle test yaptırmadan önce kullanılan ilaçlar hakkında doktora bilgi verilmeli, yiyecek ve içeceklerin kullanımı idrar testi verilmeden 24 saat öncesinde bırakılmalıdır.

Tedavi yöntemleri

Uygulanacak tedavi yöntemi katekolamin seviyesinin düşük veya yüksek çıkmasına sebep olan duruma göre belirlenir.

Feokromositom tanısı alan hastalarda uygulanan genel tedavi yöntemleri arasında cerrahi müdahale, radyasyon tedavisi, kemoterapi, anormal hücreleri hedeflemek ve yok etmek için çok sıcak veya soğuk maddelerin kullanıldığı ablasyon tedavisi, kanser hedefli ilaç tedavisi ve böbreküstü bezinde kan akışını engelleyerek tümörün yok edilmesini sağlayan embolizasyon tedavisi yer almaktadır.

Nöroblastom tanısı alan kişiler de ise cerrahi müdahale, radyasyon tedavisi, kemoterapi, hedefli tedaviler, İmmünoterapi ve kanserli hücreleri öldürmek için kan dolaşımına radyoaktif iyot enjekte edilen iyot 131-MIBG tedavisi yöntemlerinden bir veya birkaçına başvurulabilir.

Çoğu durumda feokromositomalar iyi huyludur ve metastaz yapmaları beklenmez; cerrahi müdahale ile çıkarıldıklarında tekrar meydana gelme eğiliminde değillerdir. Öte yandan nöroblastomun tedaviye vereceği yanıt tümörün sunduğu risk düzeyine bağlıdır. Burada tümörün hangi evrede olduğu, büyüme hızları, genetik farklılıklar, kişinin yaşı gibi durumlar önemlidir.

Özet

Kalıcı yüksek tansiyon, hızlı veya düzensiz kalp atışı, titreme, aşırı terleme, şiddetli baş ağrısı gibi şikayetleri olan kişilerin uzman bir doktora en kısa zamanda başvurmaları gerekmektedir. Kan veya idrar testi ile katekolamin seviyesinin belirlenmesi daha fazla test ve tedavinin gerekli olup olmadığına karar verilmesine yardımcı olmaktadır.