Ailesel adenomatöz polipozis nedir?

Ailesel adenomatöz polipozis nedir?

Ailesel adenomatöz polipozis (Familial Adenomatous Polyposis = FAP) kalıtsal bir genetik durumdur. Bir kişide 100'den fazla adenomatöz kalın bağırsak polipi oluştuğunda teşhis edilir.

Adenomatöz polip nedir?

Adenomatöz polip, bir kişinin kalın bağırsağının içini kaplayan normal hücrelerin bağırsak kanalının içinde bir kitle oluşturduğu bir alandır. FAP'lı kişilerde poliplerin ortalama oluşma yaşı 10 civarındadır. FAP'lı insanların çoğunda 35 yaşına kadar birden fazla kolon polipi oluşur. FAP farkedilmez ve tedavi edilmezse, kolorektal kanser oluşma olasılığı çok yüksektir.

Aşağıda, ameliyatla çıkarılmış ve yoğun adenomatöz polip içeren bir kalın bağırsak bölgesinin iç yüzeyinin fotoğrafı görülebilir:

FAP’lı kişilerin mide, ince bağırsak, pankreas ve safra yolları gibi diğer organ kanseri olma riski artmıştır. FAP’lı çocuklarda nadir görülen bir karaciğer kanseri türü olan hepatoblastoma riski artar. Bazı kişilerde desmoid tümörler / desmoid fibromatoz adı verilen lokal olarak agresif, kanserli olmayan bir tümör tipi ve medulloblastoma adı verilen nadir bir beyin tümörü tipi de ortaya çıkabilir. Papiller tiroid kanseri riski de artar.

Ailesel adenomatöz polipozis (FAP) belirtileri nelerdir?

FAP'ın tüm belirti ve bulguları kanserle ilişkili değildir. FAP’in bazı ek özellikleri aşağıdaki gibidir:

• Kanserli olmayan kemik büyümeleri olan osteomlar (genellikle çenede bulunur)
• Fazladan, eksik veya diş etinden dışarı çıkamamış dişler
• Retina pigment epitelinin (CHRPE) konjenital hipertrofisi. Bu, doğumda var olan ve görmeyi etkilemeyen bir göz rahatsızlığıdır, ancak oftalmoskop adı verilen özel bir aletle muayene sırasında göz doktorunun görebileceği bir durumdur.
• Epidermoid kistler ve fibromlar gibi kanserli olmayan cilt değişiklikleri
• Böbrek kitleleri

FAP'ın alt türleri var mıdır?

Aşağıdakiler dahil olmak üzere klinik özelliklere göre değişebilen FAP alt türleri vardır:

• Klasik FAP genelde yukarıda tarif edildiği gibi 100'den fazla kolorektal polip ile karakterize edilir. Kalın bağırsağı bir kısmını ameliyat ile çıkarmak, polipleri yönetmenin ve kolorektal kanser riskini azaltmanın en etkili yoludur.
• Zayıf (Attenuated) FAP genellikle 20 ila 100 polip gibi çok sayıda adenomatöz kolorektal polip ile ilişkilidir. Zayıf FAP'lı kişilerde genellikle yaşamları boyunca adenomatöz kolon polipler oluşmaya devam eder ve polipler çıkarılmazsa kolorektal kanser geliştme riski artar. Zayıf FAP'lı kişiler, klasik FAP'lı bireylere göre daha sonraki yaşamlarında polip oluşturma eğilimindedir. Zayıf FAP'lı ailelerin diğer kanser türleri için klasik FAP'lı ailelerle aynı riske sahip olup olmadığı ve klasik FAP ilişkili diğer özellik riski henüz belirlenmemiştir.
• Gardner sendromu, FAP'ın bir çeşididir. FAP'da olduğu gibi, Gardner sendromlu kişilerde çok sayıda adenomatöz kolon polipi oluşur. Ancak ek olarak sindirim sistemi organların dışında başka tümörler de oluşabilir. Bu tümörler aşağıdaki gibidir;
  • Epidermoid kistler (derinin içinde veya altında topaklar)
  • Fibromlar
  • Desmoid tümörler (vücudun herhangi bir yerinde gelişebilen kanserli olmayan fibröz tümörler)
  • Osteomlar (kemik içinde veya üzerinde topaklar)
• Turcot sendromu, kendi başına ayrı bir genetik durumdan ziyade, FAP veya Lynch sendromunun bir çeşidi olarak kabul edilir. Turcot sendromlu kişilerde birden fazla adenomatöz kolon polipi, kolorektal kanserler ve beyin tümörü riskinde artış vardır. Beyin tümörü tipi genellikle Turcot sendromunun Lynch sendromuna mı yoksa FAP'a mı daha çok benzediğine bağlıdır. Turcot sendromunda en yaygın iki beyin tümörü türü şunlardır:
  • Glioblastoma: Bu tip beyin tümörü, Lynch sendromunun özelliklerine sahip ailelerde yaygın olarak bulunan agresif bir astrositom şeklidir.
  • Medulloblastoma: Bu tip beyin tümörü, beynin arkasındaki beyincikte başlar. Medulloblastoma en sık çocuklarda görülür ve genellikle FAP özelliklerine sahip ailelerde bulunur.

Klasik FAP ve alt türlerinin nedeni nedir?

FAP, bir ailede nesilden nesile aktarılır. Doğumda mevcut olan APC genindeki mutasyonlar (genetik değişiklikler) FAP, zayıf FAP, Gardner sendromu ve Turcot sendromu ile bağlantılıdır.

Bir gende meydana gelen bu tür bir değişiklik, genetik mutasyon, gen değişikliği, patojenik germ hattı (kalıtsal) değişiklik veya yıkıcı bir gen değişikliği olarak da adlandırılabilir.

APC, adenomatöz polipoz coli anlamına gelir. APC geninin işlevini bozan bir genetik değişiklik olan bir kişide yaşam boyu birden fazla kolorektal polip (onlarca veya yüzlerce), kolorektal kanser ve / veya sindirim sisteminin diğer kanserlerini oluşma riski artar.

FAP'li bireylerin tümünün aile geçmişinde FAP yoktur. FAP'li her üç kişiden birinde APC'de de novo ("yeni" anlamına gelir) germ hattı (kalıtsal) mutasyonu gelişir.

Kolorektal polipozlu kişilerin tümünde FAP yoktur. Bazı kişilerin MUTYH (MYH geni olarak da bilinir) geninde MUTYH-İlişkili Polipoz (MAP) olarak adlandırılan bir durumla ilişkili iki mutasyon taşıdığı bulunmuştur. Kolorektal poliplere sahip FAP ve MAP'li bireyler “Adenom veya adenomatöz" tip olarak sınıflandırılır. Bununla birlikte, "hamartoma, enflamatuar veya juvenil" tipte poliplerle kolorektal polipozu olan bireyler, juvenil polipoz vakalarında olduğu gibi farklı genlerde değişikliklere sahip olabilir.

FAP veya zayıf FAP'a sahip kişilerin APC genindeki veya MUTYH genindeki genetik mutasyonları saptamak için özel bir genetik test yapılabilir. Genin işlevini bozan özel bir gen mutasyonu bulunursa, diğer aile üyeleri de taranır ve aynı  gen mutasyonu saptandığında diğer aile üyelerine FAP veya zayıf FAP teşhisi konur.

Klasik FAP ve alt türleri sonraki nesillere nasıl aktarılır?

Normalde her hücrede biri anneden biri babadan alınan 2 gen kopyası vardır. Gen fonksiyonunu bozduğu bilinen  APC gen mutasyonu olan  olan FAP, otozomal dominant bir kalıtım modelini takip eder ve oluşabilmesi için sadece tek bir gen kopyasında bir mutasyon oluşması yeterlidir. Bu durum gen mutasyonu olan bir ebeveynin normal geninin veya mutasyona sahip geninin bir kopyasını çocuğuna geçirebileceği anlamına gelir. Bu nedenle mutasyona sahip bir ebeveyni olan bir çocuğun kalıtım yoluyla bu mutasyonu alma ihtimali % 50'dir. Mutasyona sahip bir kişinin erkek kardeşinin, kız kardeşinin veya ebeveyninin de aynı mutasyona sahip olma şansı % 50'dir. Bununla birlikte, ebeveynlerde mutasyon için negatif saptanırsa (test sonuçlarında mutasyon bulunmazsa) kardeşlere yönelik risk önemli ölçüde azalır, ancak riskleri yine de ortalama bir riskten daha yüksek olabilir.

Kalıtsal kanser sendromu taşıyan ve çocuk sahibi olmak isteyen kişiler için bazı seçenekler mevcuttur. Preimplantasyon genetik tanı (PGT), in vitro fertilizasyon (IVF-tüp bebek) ile birlikte yapılan, belirli bir gen mutasyonunun aktarılmadan çocuk sahibi olmayı sağlayabilen tıbbi bir prosedürdür. Kadının yumurtaları çıkarılır ve bir laboratuarda döllenir. Embriyolar belirli bir boyuta (yaklaşık 8 hücre) ulaştığında 1 hücre çıkarılır ve söz konusu kalıtsal durum için test edilir. Ebeveynler daha sonra mutasyona sahip olmayan embriyoları kadının rahmine transfer etmeyi seçebilir. PGT, yirmi yıldan fazla bir süredir çeşitli kalıtsal kanser yatkınlığı sendromlarını önlemek için kullanılmaktadır. Bununla birlikte PGT’ye başlamadan önce finansal, fiziksel ve duygusal faktörleri dikkate alınması gereken karmaşık bir prosedürdür.

Klasik FAP ve alt türleri ne kadar yaygındır?

FAP ve zayıf FAP nadirdir. FAP'li kişi sayısına sahip tahminler 22.000'de bir ile 7.000'de bir arasında değişmektedir. FAP'li kişilerin yaklaşık % 30'unun ailesinde FAP aile öyküsü yoktur ve ailelerinde bu durumdan etkilenen ilk kişidir.

Çoğu kolorektal kanser sporadiktir, yani şans eseri oluşmuştur ve FAP veya diğer kalıtsal sendromlarla ilgili değildir. Tüm kolorektal kanserlerin % 1'den azının FAP'ye bağlı olduğu düşünülmektedir.

Gardner sendromu ve Turcot sendromunun ikisinin de nadir olduğu bilinmektedir.

Klasik FAP ve alt tipleri nasıl teşhis edilir?

Klasik FAP klinik bir tanıdır. Bu durum laboratuvar testinin sonuçları yerine birçok kolorektal polip bulunduğunda teşhis edildiği anlamına gelir. 100'den fazla adenomatöz kolon polipi olan bir kişinin FAP olduğu kabul edilir.

Bir kişinin 20'den fazla, ancak 100'den az adenomatöz kolon polipi öyküsü olduğunda zayıf FAP’den şüphelenilir.

Gardner sendromundan, bir kişi birden fazla adenomatöz kolon polipi ve / veya kolorektal kanser ile birlikte yukarıda listelenen bazı kanserli olmayan özelliklere sahip olduğunda şüphelenilir.

Turcot sendromundan, bir kişi birden fazla adenomatöz kolon polipi ve / veya kolorektal kanser ile birlikte bir glioblastoma veya medulloblastoma beyin tümörü olduğunda şüphelenilir.

FAP veya alt tiplerinden şüpheleniliyorsa , APC genindeki ve / veya MUTYH genindeki yıkıcı değişiklikleri aramak için genetik kan testleri mevcuttur. APC geninde bir mutasyon bulunursa, test edildikleri ve aynı gen mutasyonuna sahip oldukları takdirde diğer aile üyelerine FAP veya alt tipleri teşhisi konabilir.

Klasik FAP ve alt türleri hangi kanserlerin riskini ne kadar artırır?

• Polipler çıkarılmazsa % 100'e kadar kolorektal kanser
• Desmoid tümör, % 10 ila % 20
• İnce bağırsak kanseri, % 4 ila % 12
• Pankreas / ampuller kanser, % 2
• Papiller tiroid kanseri, % 2 ila % 25
• Hepatoblastoma, % 1.5
• Beyin veya merkezi sinir sistemi tümörü, % 1'den az
• Mide kanseri, % 5
• Safra kanalı kanseri, düşük risk
• Böbreküstü bezi kanseri, düşük risk

Turcot sendromlu insanlar için kanser riski, Lynch sendromuna veya FAP'a daha benzer görünüp görünmediğine bağlıdır. Kanser riski ve diğer özellikleri için sitemizdeki Lynch sendromu bölümünü ziyaret edin.

Klasik FAP ve alt türleri için tarama seçenekleri nelerdir?

ASCO, FAP'li kişiler için aşağıdaki taramanların yapılmasını önerir. Her birey farklı olduğu için bu seçenekleri sağlık ekibinizle görüşmelisiniz.

• Her 1-2 yılda bir sigmoidoskopi veya kolonoskopi, FAP'li kişiler için 10 ila 12 yaşlarında başlar ve zayıf FAP'li kişiler için 18 ila 20 yaşlarında başlayan kolonoskopi.
• Kolektomi (kalın bağırsağın bir kısmının çıkarılması) planlanana kadar polipler farkedildikten sonra yıllık kolonoskopi yapılmalıdır. FAP ve zayıf FAP'li kişiler için farklı kalın bağırsak cerrahisi türleri vardır. Klasik FAP'li kişiler, yüksek sayıda polip ve yüksek kolorektal kanser riski nedeniyle total kolektomi (kalın bağırsağın tümünün cerrahi olarak çıkarılması). Bu büyük bir ameliyattır ve olası yan etkiler kolostomi (kalın bağırsağın dışarı ağızlaştırılması) gerektirebilir. Ameliyat sırasında ve sonrasında neler olabileceği konusunda sağlık ekibinizle konuşun.
• Kalın bağırsak ameliyatından sonra doktorlar sigmoidoskopi ile hastanın alt kalın bağırsak kanalını izlerler ve bu izlem, ameliyatın türüne bağlı olarak düzenli sıklıkta devam etmelidir (Ameliyat sonrası kalın bağırsak dokusu kaldı ise her 6 ila 12 ayda bir, tüm kalın bağırsak dokusu çıkarıldıysa ve ince bağırsak kesesi varsa her 1 ila 4 yılda bir)
• Kolorektal polipler bulunduğunda veya 25 yaşına kadar üst endoskopi yapılmalıdır. Bu oniki parmak bağırsağında polipleri izlemek önemlidir. Oniki parmak bağırsağında polipler çıkarılmazlarsa kişinin oniki parmak bağırsağı veya ampullar kanser riski artar.
• Tiroid kanserini izlemek için Tiroid ultrasonu, 25-30 yaşlarında başlamalıdır.
• Bilgisayarlı tomografi (BT) taraması veya manyetik rezonans görüntüleme (eMaR), bir kişinin kişisel veya aile geçmişinde desmoid tümör öyküsü varsa önerilebilir.

Gardner sendromu için tarama seçeneklerini klasik FAP ile benzer olduğu düşünülmektedir. Ek olarak cilt hastalıklarında uzmanlaşmış bir doktor olan bir dermatolog tarafından düzenli cilt muayeneleri yapılmalıdır. Turcot sendromu için tarama seçeneklerinin  beyin tümörü taramasının eklenmesi ile Lynch sendromu veya FAP için  benzer olduğu düşünülmektedir.

Tarama seçenekleri, yeni teknolojiler geliştirildikçe ve FAP ve alt türleri hakkında daha fazla şey öğrenildikçe zamanla değişebilir. Sağlık ekibinizle uygun tarama testleri hakkında konuşabilirsiniz.

FAP ilişkili kanser risklerini azaltmanın başka yolları var mı?

FAP ve zayıf FAP’de kanser riski, kolorektal ve oniki parmak bağırsağı poliplerin çıkarılmasıyla azaltılabilir. İlaçların kanser risklerini azaltmada etkili olup olmayacağını öğrenmek için çalışmalar devam etmektedir. Yakın zamanda yapılan bir klinik araştırma  sulindac ve erlotinib isimli iki ilaç kombinasyonunun, kolorektal ve onikiparmak bağırsağı poliplerin sayısını azalttığı bulundu. Bu umut verici olsa da, uzun vadeli sonuçları belirlemek için daha fazla araştırmaya ihtiyaç duyulduğundan, bu tedavi şu anda standart bakım değildir.

FAP konusunda sağlık ekibine sorulacak sorular

Kolorektal kanser veya diğer kanser türleri riskiniz konusunda endişeleriniz varsa, sağlık bakım ekibinizle konuşun. Randevularınıza not almak için yanınızda birini getirmek faydalı olabilir. Sağlık ekibinize aşağıdaki soruları sorabilirsiniz:

• Kolorektal kanser geliştirme riskim nedir?
• Toplamda kaç tane kolon polipim var?
• Ne tür kolon poliplerim var? (en yaygın iki tür hiperplastik ve adenomatözdür)
• Başka bir kanser türü geliştirme riskim nedir?
• Kanser riskimi azaltmak için ne yapabilirim?
• Kanser taraması ve önlenmesi için seçeneklerim nelerdir?

Aile geçmişinizle ilgili endişeleriniz varsa ve ailenizde FAP veya alt türlerinden birinin olabileceğini düşünüyorsanız, aşağıdaki soruları sorabilirsiniz:

• Aile geçmişim kolorektal kanser riskimi artırır mı?
• Genetik bir danışmanla görüşmeli miyim?
• Genetik testi düşünmeli miyim?