Beyin omurilik sıvısı (BOS), beyindeki ventriküllerin içini dolduran, renksiz, berrak bir sıvıdır. Omuriliğin merkezi kanalına bağlanır. Ayrıca BOS, beyin ve omuriliği çevreleyerek sürtünmeyi azaltır ve şoklara karşı bir yastık görevi görür.
BOS, beyin ventriküllerinde (ventrikül koroid pleksusundaki hücreler tarafından) üretilir ve atık ürünleri beyin ve omurilikten uzaklaştırarak kan dolaşımına taşır. Günlük bazda üretim hızı yaklaşık 500 mililitredir (17 ons) ve tüm sıvı yaklaşık yedi saatte bir yenilenir.
Doktorlar, lomber (bel) bölgesine bir iğne/kateter yerleştirerek BOS örneği alabilir ve inceleyebilir. Bulanık bir BOS, beyin veya omurilik zarının iltihabı olan menenjiti işaret edebilir. Menenjit nedenleri (örneğin bakteriler, virüsler veya mantarlar), protein, glikoz ve beyaz kan hücrelerinin detaylı çalışılmasıyla ya da renklendirme işlemiyle ayırt edilebilir.
BOS'ta kan görülmesi, beyin içinde veya etrafında bir kanama olabileceğine işaret ederken, belirli proteinlerin varlığı Alzheimer hastalığına işaret edebilir. Ayrıca BOS, olası beyin tümörleri, frengi ve sinir aksonunu saran myelin kılıfının hasar gördüğü bir hastalık olan multipl sklerozun teşhisinde de kullanılabilir.
Ruhani bir Sıvı mı, Buhar mı, Su mu?
1736 yılında İsveçli bir bilim adamı, filozof, teolog ve mistik yazar Emanuel Swedenborg tarafından BOS, "ruhani lenf" ve "çok yetenekli bir su" olarak tanımlandı.
1764 yılında İtalyan doktor Domenico Cotugno, ventriküllerde bulunan, beyin ile omuriliği saran ve sürekli yenilendiğine inandığı BOS'u tanımladı. Çalışmasını onurlandırmak adına BOS'un "Liquor Cotunnii" olarak anıldığı bir dönem olmuştur. Cotugno'nun araştırmasından önce, birçok doktor beyin ventriküllerinin buharla dolu olduğunu, ölü bedenlerin incelenmeden önce hızla azalan sıcaklıklara bağlı olarak bazen suya yoğunlaştığına yönelik yanlış bir inancına sahipti.
Geçmişteki birçok anatomist BOS'u gözlemlememişti bile. Çünkü diseksiyondan önce baş vücuttan acımasızca ayrılıyor ve hem omurga hem de kafatasının sıvıları boşalıyordu.
Yazı Görselinin Açıklaması: Beyin ventrikülleri (sarı), Andreas Vesalius'un "De Humani Corporis Fabrica" (1543) adlı eserinden. Vesalius'un zamanında, bazı doktorlar beyin ventriküllerinin hem ruhuna hem de vücudun motor ve duyusal aktivitesinden sorumlu olan ruhlara ev sahipliği yaptığına inanıyordu.
Yazıda Geçen Tarihi Kişiler: Emanuel Swedenborg (1688–1772), Domenico Felice Antonio Cotugno (1736–1822)