COVID-19 Kansere Yol Açar mı Yoksa Kansere Karşı Koruyucu Olabilir mi?
COVID-19 pandemisi sırasında virüsün yarattığı sağlık sorunlarının yanı sıra, uzun vadeli etkileri konusunda da soru işaretleri oluşmuştur. Bu konulardan biri de COVID-19’un kanserle ilişkisi olup olmadığıdır. Virüsün kanser gelişimini tetikleyebileceğine ya da bazı durumlarda kansere karşı koruyucu olabileceğine dair farklı araştırma sonuçları ortaya çıkmıştır. Bu yazıda, son bilimsel çalışmalar ışığında COVID-19 ile kanser arasındaki ilişkiyi detaylıca ele alacağız.
COVID-19 ve Kanser Arasında Olası Bağlantılar Nelerdir?
2023 yılında yapılan bir araştırmada, COVID-19’un çeşitli kanser türleriyle ilişkili olabileceği öne sürülmüştür.
Genetik verilerle yapılan analizlere göre, COVID-19 nedeniyle ağır hastalık geçirme yatkınlığı taşıyan kişilerde aşağıdaki kanser türlerinin görülme riski artmaktadır:
-
Mide Kanseri: %24 artmış risk
-
HER2-pozitif Meme Kanseri: %9 artmış risk
-
Özofagus (yemek borusu) Kanseri: Minimal düzeyde artmış risk
-
Kolorektal Kanser: Minimal düzeyde artmış risk
-
Kolon Kanseri: Minimal düzeyde artmış risk
Başka bir 2024 tarihli çalışma, COVID-19 enfeksiyonu ve hastaneye yatışın multipl miyelom gelişimi riskini artırabileceğini ve bu ilişkiye LZTFL1, MUC4, OAS1 gibi bağışıklık fonksiyonlarıyla ilişkili genlerin dahil olduğunu göstermiştir.
Brezilya’da 2022 yılında yayınlanan bir vaka serisinde, COVID-19 enfeksiyonundan 2-3 ay sonra hematolojik kanser teşhisi alan üç genç erişkin hasta tanımlanmıştır. Bu vakalar, COVID-19’un latent (uykuda, gizli) kanserleri aktive edebileceği tezini desteklemektedir.
Şiddetli COVID-19, Teşhis Edilmemiş Bir Kanserin Habercisi Olabilir
2023 yılında yayınlanan geniş kapsamlı bir çalışmada, yoğun bakımda tedavi gören şiddetli COVID-19 hastalarında, hastane sonrası kanser tanısı alma riskinin %31 arttığı gözlenmiştir. Özellikle böbrek, hematolojik, kolon ve akciğer kanseri tanılarında belirgin artış saptanmıştır. Bu durum, şiddetli COVID-19'un tanı konmamış bir kanserin belirtisi olabileceği ihtimalini gündeme getirmiştir.
COVID-19 Kanser Metastazını Artırabilir mi?
Amerikan Kanser Araştırmaları Derneği’nin 2024 yılındaki özel toplantısında sunulan çalışmaya göre, COVID-19'un kanserli hastalarda akciğer metastazı ve kansere bağlı yaşam kaybı riskini artırdığı ileri sürülmüştür. Farelerde yapılan deneylerde COVID-19 enfeksiyonunun meme kanseri hücrelerinin akciğerde yayılımını hızlandırdığı görülmüştür.
COVID-19 Kansere Nasıl Sebep Olabilir?
COVID-19'un kanser riskini artırmasına yönelik olası mekanizmalar şunlardır:
-
Sitokin fırtınası ve kronik inflamasyon: Bu durum genetik kararsızlığı artırarak tümör oluşumunu tetikleyebilir.
-
Renin-anjiyotensin-aldosteron sisteminde düzensizlik: Viral enfeksiyon nedeniyle tetiklenebilir ve kansere yol açabilir.
-
Viral mutajenite: Virüsün hücrelerde yarattığı genetik değişikliklerle tümör oluşumunu teşvik edebilir.
-
Gizli (latent) kanser hücrelerinin aktivasyonu: Özellikle meme kanserinde akciğer metastazını artıran faktörlerin salgılanmasına neden olabilir.
Virüslerin Kanseri Tetikleme Mekanizması
Şeklin açıklaması: Bazı virüsler (HPV, hepatit B ve C, EBV gibi), insan hücrelerine bulaşarak uzun süreli enfeksiyon oluşturabilir ve zamanla kanserleşmeye yol açabilir. Bu virüsler bağışıklık sisteminden kaçarak vücutta kalmaya devam eder. Eğer virüs çoğalıp yayılabilirse, yeni konaklara bulaşabilir.
Virüs, insan hücresine girdikten sonra genetik materyalini hücrenin DNA'sına entegre edebilir ve çoğalmaya başlar. Bu süreçte, viral onkoproteinler adı verilen bazı proteinler üretilir. Bu proteinler, hücre ölümü mekanizmalarını baskılar ve hücrenin kontrolsüz çoğalmasını tetikler.
Bu olaylar sonucunda hücrede anormal değişimler meydana gelir. Hücre ölümü azalırken, hücre çoğalması artar. Hücrelerin kontrolsüz bölünmesi, DNA hatalarının birikmesine yol açar ve genetik kararsızlık oluşur. Bağışıklık sisteminden kaçan virüsler, kronik inflamasyona (iltihaplanmaya) neden olur. İltihaplanma ve dış etkenler (örneğin sigara, alkol gibi eşlik eden karsinojen faktörler), genetik kararsızlığı daha da artırır. Kronik inflamasyon sonucu ortaya çıkan reaktif oksijen türleri (ROS), DNA hasarını artırarak hücresel değişiklikleri hızlandırır.
Tüm bu faktörler birleşerek normal bir hücrenin kanser hücresine dönüşmesine neden olabilir. Bu süreç, HPV (Rahim ağzı kanseri ile ilişkili virüs), Hepatit B ve C (Karaciğer kanseriyle ilişkili virüsler) gibi bazı bilinen onkovirüsler tarafından tetiklenebilir. Şimde de SARS-CoV-2 virüsünün bazı kanserler için böyle bir etkisi olabilir mi diye araştırılıyor.
COVID-19 Kanserden Koruyucu Olabilir mi?
İlginç şekilde, bazı araştırmalar COVID-19’un belirli kanser türlerine karşı koruyucu bir rolü olabileceğini de ortaya koymaktadır. Örneğin, şiddetli COVID-19 geçirme yatkınlığı bulunan kişilerde gırtlak kanseri riskinin önemli ölçüde daha düşük olduğu gözlemlenmiştir.
2024 yılında yapılan başka bir çalışmada, COVID-19 sırasında oluşan inflamatuar durumun metastatik tümörlere karşı bağışıklık yanıtını artırabileceği ve bazı kanserlerin gerilemesini sağlayabileceği bulunmuştur.
COVID-19 Sonrası Kanserde Spontan Regresyon Vakaları
2023 yılında yayınlanan bir derlemede, SARS-CoV-2 enfeksiyonu sonrası spontan olarak gerileyen 14 tümör vakası ve COVID-19 aşısı sonrası 2 regresyon (tümör küçülme) vakası bildirilmiştir. Bu durum, COVID-19’un bağışıklık sistemini harekete geçirerek kanser hücrelerine karşı bir bağışıklık tepkisini tetikleyebileceğini düşündürmektedir.
Sonuç: Daha Fazla Araştırmaya İhtiyaç Var
COVID-19 ve kanser ilişkisi üzerine elde edilen mevcut bulgular henüz net değildir. Onkogenezin uzun süreçler gerektirdiği düşünüldüğünde, SARS-CoV-2’nin doğrudan kansere neden olduğuna dair sağlam kanıtlar henüz mevcut değildir. Ancak pandeminin kanser teşhis ve tedavi süreçlerini nasıl etkilediği konusundaki dolaylı etkilerin de göz önünde bulundurulması gerektiği açıktır. Gelecekte yapılacak kapsamlı araştırmalar, bu ilişkinin daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır.
Bu konu hakkında güncel bilimsel gelişmeleri takip etmeye devam edeceğiz.
1. Costanzo M, De Giglio MAR, Roviello GN. Deciphering the relationship between SARS-CoV-2 and cancer. Int J Mol Sci. 2023;24(9):7803. doi:10.3390/ijms24097803
2. Contreras A, Sánchez SA, Rodríguez-Medina C, Botero JE. The role and impact of viruses on cancer development. Periodontol 2000. 2024;96(1):170-184. doi:10.1111/prd.12566
3. Li J, Bai H, Qiao H, et al. Causal effects of COVID-19 on cancer risk: A Mendelian randomization study. J Med Virol. 2023;95(4):e28722. doi:10.1002/jmv.28722
4. Wang S, Zhao N, Luo T, Kou S, Sun M, Chen K. Causality between COVID-19 and multiple myeloma: A two-sample Mendelian randomization study and Bayesian co-localization. Clin Exp Med. 2024;24(1):42. doi:10.1007/s10238-024-01299-y
5. Costa BA, da Luz KV, Campos SEV, Lopes GS, Leitão JPV, Duarte FB. Can SARS-CoV-2 induce hematologic malignancies in predisposed individuals? A case series and review of the literature. Hematol Transfus Cell Ther. 2022;44(1):26-31. doi:10.1016/j.htct.2021.11.015
6. Dugerdil A, Semenzato L, Weill A, Zureik M, Flahault A. Severe SARS-CoV-2 infection as a marker of undiagnosed cancer: A population-based study. Sci Rep. 2023;13(1):8729. doi:10.1038/s41598-023-36013-7
7. Chia SB, Johnson BJ, Hu J, et al. Respiratory viral infection promotes the awakening and outgrowth of dormant metastatic breast cancer cells in lungs. Cancer Res. 2024; 84(22):IA007. doi:10.1158/1538-7445.TUMBODY-IA007
8. Jahankhani K, Ahangari F, Adcock IM, Mortaz E. Possible cancer-causing capacity of COVID-19: Is SARS-CoV-2 an oncogenic agent? Biochimie. 2023;213:130-138. doi:10.1016/j.biochi.2023.05.014
9. Chen J, Dai L, Barrett L, et al. SARS-CoV-2 proteins and anti-COVID-19 drugs induce lytic reactivation of an oncogenic virus. Commun Biol. 2021;4(1):682. doi:10.1038/s42003-021-02220-z
10. Francescangeli F, De Angelis ML, Zeuner A. COVID-19: A potential driver of immune-mediated breast cancer recurrence? Breast Cancer Res. 2020;22(1):117. doi:10.1186/s13058-020-01360-0
11. Wang H, Fang N, Mozumder P, Jiang R, Wang X. Exploring the protective association between COVID-19 infection and laryngeal cancer: Insights from a Mendelian randomization study. Front Immunol. 2024;15:1380982. doi:10.3389/fimmu.2024.1380982
12. Liu X, Ren Z, Tan C, et al. Inducible CCR2+ nonclassical monocytes mediate the regression of cancer metastasis. J Clin Invest. 2024;134(22):e179527. doi:10.1172/JCI179527
13. New research sheds light on a surprising connection between COVID-19 and cancer regression. News release. Northwestern Medicine. Published November 15, 2024. Accessed March 11, 2025.
14. Meo C, Palma G, Bruzzese F, Budillon A, Napoli C, de Nigris F. Spontaneous cancer remission after COVID-19: Insights from the pandemic and their relevance for cancer treatment. J Transl Med. 2023;21(1):273. doi:10.1186/s12967-023-04110-w
15. Shin WJ, Ha DP, Machida K, et al. The stress-inducible ER chaperone GRP78/BiP is upregulated during SARS-CoV-2 infection and acts as a pro-viral protein. Nat Commun. 2022;13:6551. doi:10.1038/s41467-022-34065-3
16. Ha DP, Huang B, Wang H, et al. Targeting GRP78 suppresses oncogenic KRAS protein expression and reduces viability of cancer cells bearing various KRAS mutations. Neoplasia. 2022;33:100837. doi:10.1016/j.neo.2022.100837
17. Ha DP, Shin WJ, Liu Z, et al. Targeting stress induction of GRP78 by cardiac glycoside oleandrin dually suppresses cancer and COVID-19. Cell Biosci. 2024;14(1):115. doi:10.1186/s13578-024-01297-3
