Daha Az Ye, Daha Çok Hareket Et Gibi Basit Tavsiyelerle Obezite Çözülmüyor

Küresel salgın ve en büyük sağlık sorunlarından biri haline gelen obezite, toplum genelinde ve sağlık profesyonelleri arasında sıklıkla yanlış anlaşılmaktadır. "Daha az ye, daha çok hareket et" gibi basit tavsiyeler, obezitenin karmaşık biyolojik, genetik ve çevresel faktörlerini göz ardı ederek, sorunu sadece bireysel irade eksikliğine indirgemektedir. Bu tür yaklaşımlar, obeziteye karşı oluşan önyargıları pekiştirir ve hem halk sağlığı politikalarını hem de klinik uygulamaları olumsuz yönde etkiler.

Bilimsel Gerçekler ve Toplumsal Yanılgılar

Uluslararası 36 uzmandan oluşan bir grup, 2020 yılında Nature Medicine dergisinde obeziteye yönelik damgalamayı sona erdirmeye yönelik ortak bir bildiri yayımlayarak, "Obezitenin bir seçim olduğu ve daha az yemek ve daha çok egzersiz yapmakla tersine çevrilebileceği" gibi yaygın görüşlerin yanıltıcı olduğunu vurgulamıştır. Bu varsayımlar, halk sağlığı politikalarını yanıltmakta, popüler medyada mesajları karıştırmakta ve kanıta dayalı tedavilere erişimi zorlaştırmaktadır.

Genetik ve Biyolojik Faktörler

Obezite, genetik yatkınlık, hormonal dengesizlikler, metabolik faktörler ve çevresel etkiler gibi birçok karmaşık faktörün birleşimi sonucu ortaya çıkar. Örneğin, FTO geni (Fat Mass and Obesity-Associated gene), obezite riski ile ilişkili bulunmuştur. Çalışmalar, FTO genine sahip bireylerin daha yüksek vücut kitle indeksine (VKİ) sahip olduğunu göstermektedir.

Özellikle rs9939609 (T/A) gibi FTO SNP'leri (tek nükleotid polimorfizmleri), bu gene sahip bireylerin kilo alımını ve obezite riskini önemli ölçüde artırmaktadır. Bu varyanta sahip olan bireylerin, riski taşımayanlara göre yaklaşık 3 kg daha fazla ağırlığa sahip oldukları ve obezite risklerinin 1.67 kat daha yüksek olduğu bulunmuştur.

FTO geninin obezite üzerindeki etkisi, enerji alımı ve doyma hissi üzerinde rol oynamasıyla ilişkilidir. FTO geninde belli varyantlara (değişimler) sahip olan kişiler, daha yüksek enerji içeren yiyecekleri tercih etme eğilimindedir ve bu durum aşırı yemeye yol açabilir. Ayrıca, bazı çalışmalarda fiziksel aktivitenin bu genetik varyantın obezite üzerindeki etkilerini azalttığı belirtilmiştir​

Leptin hormonu, iştahı düzenleyen ve enerji dengesini kontrol eden önemli bir hormondur. Leptin direnci, obezite ile ilişkili yaygın bir sorundur ve vücudun açlık sinyallerine yanıt verme yeteneğini bozar. Bu durum, bireylerin daha fazla yemek yemesine ve kilo almasına neden olabilir.

Sağlık Profesyonellerinde Obezite Önyargısı

Avustralya'dan yapılan sistematik bir inceleme ve meta-analiz, doktorlar, hemşireler, diyetisyenler, psikologlar, fizyoterapistler, meslek terapistleri, konuşma patologları, podiatristler ve egzersiz fizyologları gibi sağlık profesyonellerinin obeziteye karşı açık ve örtük önyargılı tutumlar sergilediklerini ortaya koymuştur. İnceleme, 27 farklı sonuç kullanarak kilo önyargısını değerlendirmiştir.

Brezilya'dan yapılan bir başka sistematik inceleme ise obezite önyargısının klinik karar alma süreçlerini ve bakım kalitesini etkilediğini göstermiştir. Obez hastalar, kanser tarama testlerinden daha az yararlanmakta, obezitenin yönetiminde tedavi yoğunlaştırması daha az sıklıkla yapılmakta ve jinekolojik muayeneler daha az yapılmaktadır. Bu bulgular, obezite önyargısının olumsuz etkilerini azaltmak için acil olarak stratejiler geliştirilmesi gerektiğini ortaya koymaktadır.

Obezite Önyargısının Belirtileri

Obezite Eylem Koalisyonu (OAC= Obesity Action Coalition), obezite önyargısını "kişilerin yalnızca kiloları nedeniyle maruz kaldıkları olumsuz tutumlar, inançlar, yargılar, stereotipler ve ayrımcı eylemler" olarak tanımlamaktadır. Bu önyargılar, açık veya örtük olabilir ve işyeri, sağlık hizmetleri, eğitim, medya ve aile ve arkadaş ilişkileri gibi her ortamda ortaya çıkabilir.

Açıkça görülen önyargılar arasında sözlü, yazılı, medya ve çevrimiçi formlar yer almaktadır. Obeziteye karşı damgalama, sosyal değersizlik ve aşırı kilolu bireylerin küçümsenmesi anlamına gelir ve olumsuz tutumlar, stereotipler, önyargılar ve ayrımcılığa yol açabilir.

Klinik Uygulamalarda Önyargı

Bir araştırma, obezite önyargısının sağlık hizmetlerinde nasıl tezahür ettiğini göstermektedir. Örneğin, obez hastaların mamografi ve kolonoskopi gibi kanser tarama testlerini daha az sıklıkla yaptırdığı bulunmuştur. Ayrıca, obezitenin yönetiminde tedavi yoğunlaştırılması ve takip randevuları daha az sıklıkla yapılmaktadır. Bu durum, obez hastaların daha az kaliteli sağlık hizmeti almasına ve sağlık sonuçlarının olumsuz etkilenmesine yol açmaktadır.

Eğitim Eksikliği

Obezite eğitiminin tıp fakültelerinde yeterince yer almaması, önyargının yaygın olmasının başlıca nedenlerinden biridir. Bir araştırma, 40 tıp fakültesinden sadece %10'unun öğrencilerinin obezite yönetimi konusunda "çok hazırlıklı" olduğunu düşündüğünü ve üçte birinin obezite eğitimi programı bulunmadığını ve geliştirme planlarının olmadığını ortaya koymuştur. Bu eksiklik, tıp uzmanlarının eğitim müfredatının güncellenmesi gerekliliğini ortaya koymaktadır.

Obezite ve Genetik Çeşitlilik: MyPhenome™ Hungry Gut Testi ile Kişiselleştirilmiş Tedavi

Obezite tedavisinde bireyselleştirilmiş yaklaşımlar, tedavi sonuçlarını iyileştirme potansiyeline sahiptir. Mayo Clinic araştırmacıları tarafından geliştirilen obezite testi, Phenomix Sciences tarafından ticari bir ürüne dönüştürülmüştür ve "MyPhenome™" adıyla 2024 yılında piyasaya sunulmuştur. Bu test, tükürük örneğinden alınan genetik bilgilerle kişinin obezite fenotipini belirleyerek, hangi tedavi yöntemlerinin daha etkili olacağını öngörmeyi amaçlamaktadır.

MyPhenome Testi ile Belirlenen Obezite Fenotipleri

MyPhenome testi, dört ana obezite fenotipini belirler:

1. Aç Beyin
2. Aç Mide
3. Duygusal Açlık
4. Yavaş Yanma (Metabolizma)

Testin Çalışma Prensibi

Bu test, genetik SNP'ler (tek nükleotid polimorfizmi), metabolitler ve hormonları ölçerek kişiye özgü bir tedavi planı oluşturulmasına yardımcı olur. Yaklaşık 6.000 genetik SNP'yi analiz eden bu test, oldukça kapsamlı bir genetik değerlendirme sunar.

Araştırma ve Pilot Çalışmalar

Mayo Clinic araştırmacıları, 2015 yılında başladıkları çalışmalarda yapay zeka ve makine öğrenimi kullanarak obeziteyi 11 tipe ayırmış, ancak pratik kullanım kolaylığı sağlamak amacıyla bu sayıyı dört fenotipe indirmişlerdir.

En gelişmiş olan "MyPhenome Hungry Gut" testi, GLP-1 ilaçlarına (zayıflama iğneleri) yanıtı öngörmek için geliştirilmiştir. Bu fenotipteki bireyler, yemek sonrası daha hızlı açlık hissettikleri için GLP-1 ilaçlarına daha iyi yanıt verebilirler.

Zayıflama İğneleri ve MyPhenome™ Hungry Gut Testi

Semaglutide içeren Ozempic ve Wegovy adlı iğneler, obezite tedavisinde kullanılan etkili ilaçlardır. Ancak, klinik çalışmalar, semaglutide yanıtında önemli ölçüde değişkenlik olduğunu göstermektedir.

Mayo Clinic tarafından yürütülen ve Digestive Disease Week 2024'te sunulan bağımsız bir çalışma, MyPhenome™ Hungry Gut testinin bu yanıt değişkenliğini azaltma ve semaglutide daha iyi yanıt veren hastaları belirleme yeteneğini göstermiştir. Çalışmada, Hungry Gut pozitif olan bireyler, 12 ay sonunda toplam vücut ağırlığının %19.5'ini kaybederken, negatif olanlar yalnızca %10 kayıp yaşamıştır.

Bu çalışma, obezitenin güçlü bir genetik ve biyolojik temele sahip olduğunu ve bireyselleştirilmiş tedavi yaklaşımlarının sağlık sonuçlarını iyileştirme potansiyelini vurgulamaktadır.

Yapılması Gerekenler

Obezite önyargısının üstesinden gelmek için, hastalara saygılı davranmak ve onların bedenlerine ve sağlık isteklerine duyarlı olmak önemlidir. Klinik ortamlar, obez bireylerin ihtiyaçlarına uygun olarak düzenlenmeli ve sağlık hizmetleri sunucuları, kilo önyargısını azaltmak için kendi tutumlarını ve önyargılarını sorgulamalıdır. OAC, obezite önyargısını azaltmaya yönelik kaynaklar ve stratejiler sunmaktadır.

Obeziteye yönelik önyargıyı azaltmak için atılabilecek bazı adımlar şunlardır:

• Obezite Tipini Belirlemek ve Tedaviyi Kişiselleştirmek: Hastaların obezite tiplerini belirlemek için genetik testler ve biyometrik analizler kullanmak. Örneğin, MyPhenome™ Hungry Gut testi gibi kişiselleştirilmiş tedavi yaklaşımları, tedavi sonuçlarını iyileştirebilir ve önyargıyı azaltabilir.
• Hastaların damgalanma deneyimlerini paylaşmalarını teşvik etmek.
• Hastaların damgalanma ile etkili bir şekilde başa çıkma yollarını belirlemelerine yardımcı olmak.
• Hastaların sosyal destek almalarını ve pozitif "kendini konuşma" tekniklerini kullanmalarını teşvik etmek.
• Muayenehane ortamlarını, obez bireyler için daha erişilebilir hale getirmek (örn. geniş muayene masaları, uygun boyutta hasta önlükleri ve tansiyon manşetleri).

Sonuç

"Daha az ye, daha çok hareket et" gibi basit öneriler, obeziteye karşı var olan önyargıları güçlendirmekte ve bu durum, obezite ile mücadelede etkili ve kapsayıcı bir yaklaşım geliştirilmesini zorlaştırmaktadır. Sağlık profesyonellerinin, obezite konusunda daha iyi eğitim alması ve önyargısız bir sağlık hizmeti sunması, hastaların sağlık sonuçlarını iyileştirmek için kritik öneme sahiptir.

Obezitenin biyolojik, genetik ve çevresel faktörlerini dikkate alarak, daha bilinçli ve şefkatli yaklaşımlar geliştirilmelidir. Bu şekilde, obeziteye karşı oluşan önyargılarla mücadele edilebilir ve daha adil, etkili bir sağlık sistemi oluşturulabilir.