Digoksin ve Yüksükotu – 1785'ten Günümüze Şifacılardan Modern Tıbba Uzanan Öykü

1930’larda doktor ve tarihçi olan Ralph Major şöyle söylemişti: “Digoksin, şüphesiz ki keşfedilmiş en değerli kalp ilacıdır ve tüm farmakopedeki en değerli ilaçlardan biridir.”

Digitalis purpurea, ayrıca yüksükotu olarak da bilinen, çoğu Avrupa'ya özgü çiçek açan bir bitkidir. Yüzyıllardır, yüksükotunun insan vücudu üzerinde çeşitli etkilere sahip olduğu biliniyordu. İngiliz botanikçi ve doktor William Withering, kalp yetmezliği nedeniyle vücudun şişmesi ve sıvı birikmesiyle oluşan ödem tedavisinde kullanılmak üzere yüksükotuyla yaptığı testlerle ün kazanmıştır.

Kalp yetmezliği, kalbin kanı vücuda ve akciğerlere yeterli miktarda pompalayamadığı bir durumdur. Sonuç olarak, vücudun ihtiyaç duyduğu oksijen ve besin maddeleri yetersiz kalır, organlar düzgün çalışamaz ve sıklıkla nefes darlığı ve ödem gibi belirtilerle kendini belli eder.

Kalp yetmezliğinin sebepleri şunlardır:

1. Koroner arter hastalığı: Kalp kasına kan sağlayan koroner arterlerin tıkanması veya daralması sonucu oluşur.
2. Yüksek tansiyon: Sürekli yüksek kan basıncı, kalbin daha fazla çalışmasına ve zamanla zayıflamasına yol açar.
3. Kalp kası hastalıkları: Kardiyomiyopati adı verilen bu hastalıklar, kalp kasının zayıflamasına veya sertleşmesine neden olur.
4. Kalp kapak hastalıkları: Kalp kapaklarının daralması veya sızdırması, kalbin daha fazla çalışmasına ve zamanla zayıflamasına neden olur.
5. Anormal kalp ritimleri: Taşikardi veya bradikardi gibi anormal kalp ritimleri, kalbin yeterli kan pompalamasını engeller.
6. Diğer faktörler: Kalp yetmezliğine neden olan diğer faktörler arasında diyabet, obezite, uyku apnesi ve tiroid hastalıkları bulunmaktadır.

Gözlemle Başlayan Bilim

Withering, digoksinin (daha sonra etken madde adı oldu) kullanımını ilk olarak bir halk şifacısı olarak çalışan yaşlı bir kadından öğrendi. Şifacının karışımı, ödem tedavisinde yardımcı olan 20 farklı bbileşeni içeriyordu. Withering, yüksükotunun önemli bileşen olduğunu belirledi. 1785'te, hastalar üzerinde yaptığı denemeleri ve yüksek dozlarda ölümcül toksisite uyarılarıyla birlikte “An Account of the Foxglove and Some of Its Medical Uses” adlı kitabını yayınladı. 

Yüksükotunun ana toksinleri digitoksin ve digoksindir. Ancak uygun dozlarda bu toksinler;

• Hücre içi kalsiyum seviyelerini artırır
• Kalp kası kasılmalarının gücünü artırır ve 
• Kalp hızını kontrol etmek için antiaritmik ajanlar olarak çalışır
• Böbreklere giden kan akışı iyileşir ve 
• Biriken sıvılar mesane aracılığıyla atılır

Yazar H. Panda konuyla alakalı olarak şunları söylemiştir: “Titizlikle kontrol edilmiş deneyleri, dünyaya önemli bir kalp ilacı (kalp atış hızını yavaşlatan ve güçlendiren, dolaşımı iyileştiren ve fazla sıvıyı boşaltan) vermenin yanı sıra, tıbbı bitki veya doğal maddelerin olası bir ilaç kaynağı olarak kullanımının incelendiği farmakognoziyi yeniden canlandırmak adına örnek oldu. Withering'in çabaları sayesinde, Dioscorides tarafından 1.700 yıl önce başlatılan farmakognozi yolculuğuna yeniden ivme verildi.”

Yazı Görselinin Açıklaması:Yüksükotu olarak bilinen Digitalis purpurea

Yazıda Geçen Tarihi Kişiler:William Withering (1741–1799)

• Önceki konu: Lavoisier'in Respirasyonu 1784 - Hayvan Makinesi
• Sonraki konu: Ambulans 1792 - Antik Çağlardan Günümüze