Gıda zehirlenmesi, tükettiğimiz besinlerin zararlı mikroorganizmalarla kirlenmesi sonucu ortaya çıkan, sık görülen ama önlenebilir bir sağlık sorunudur. Bu patojen mikroorganizmalar bazı virüsler, bakteriler ve parazitlerdir. Bunlar genelde sindirim sisteminde (mide ve bağırsaklar) şikayetlere sebep olur. Özellikle yaz aylarında sıcaklığın fazla olması nedeniyle zararlı mikroorganizmaların daha kolay çoğalabileceği bir ortam meydana gelir ve gıda zehirlenmeleri sıcak mevsimlerde daha sık hatta bazen salgın şeklinde görülmektedir. Besinlerin üretimi, ulaştırılması veya saklama sebepli ortaya çıkabilir.

Gıda zehirlenmesine en sık sebep olan patojenler nelerdir?

1. Escherichia coli (E. coli)

Koli basili olarak da bilinen E. coli bakterileri, gıda zehirlenmelerinin ve yaz ishallerinin en önemli nedenlerindendir. Birçok alt türü bulunur ve normal bağırsak floramızın üyeleridir. Normalde bağırsakta yaşadığı için, E. coli 'nin çevresel sularda varlığı, suyun dışkı ile kirlenmesinin bir belirtisidir. Bazı E. coli tipleri insana bulaştıklarında hastalık yapabilirler. E. coli gram-negatif bir bakteri olduğundan endospor oluşturmaz, bu nedenle pastörizasyon veya kaynatma ile ölür. Memeli hayvanların bağırsaklarında büyümeye adapte olmuş olduğu için en iyi vücut sıcaklığında çoğalır.

Gıda, su veya insanlarla temas sırasında bu enfeksiyona sebep olan türleri bulaşabilir.

3 - 4 gün içinde görülen belirtileri:

  • İshal
  • Kanlı ishal
  • Ateş
  • Susuzluk
  • Karın krampları
  • İdrar yolu enfeksiyonu
  • Solunum yolu enfeksiyonu

2. Norovirüs

Norovirüs; su ya da gıdanın dışkı ile kirlenmesi yoluyla kişilere veya yüzeylere temas ile bulaşır. Norovirüs dünya üzerinde pek çok ülkede yaygın olarak görülen bir virüstür. Özellikle; oteller, açıkta satılan gıdalar, restaurantlar veya eğlence merkezlerinden sıklıkla bulaşır.

Noravirüs enfeksiyonunda 24 - 48 saat içinde görülen belirtiler:

  • Mide bulantısı
  • Kusma
  • Ateş
  • Baş ağrısı
  • Mide ağrısı
  • Aşırı halsizlik
  • Vücut ve kas ağrısı

Vücut direncine göre iyileşme değişiklik gösterebilir. Hastaneye gidilmesi ve müdahale edilmesi gerekebilir. Daha dirençli kişiler ise bol sıvı tüketip dinlenerek de iyileşebilir.

3. Salmonella (tifo olmayan)

Salmonella bakteri ishallerinin en önemli nedenlerindendir. Araştırmalara göre salmonella yılda yaklaşık 94 milyon kişi zehirleniyor ve bunların 115.000’i yaşam kaybı ile sonuçlanıyor. Dezenfekte edilememiş su, gıda veya enfeksiyonu taşıyan kişilerle ya da hayvanlarla temasa geçildiğinde bulaşıyor.

Salmonella enfeksiyonu belirtileri 6-72 saat aralığında görülür:

  • Ateş 
  • Karın ağrısı

Bol sıvı tüketip, iyice dinlenerek 4 ile 7 gün içinde iyileşilebilir. Gerekirse hastanede müdahale edilmelidir.

4. Clostridium perfringes

Clostridium perfringens; insanların ve hayvanların bağırsaklarını olumsuz etkileyen bir çeşit bakteridir. Bu bakteri kişilere temasla bulaşmaz. Çoğunlukla çiğ et ve kanatlı hayvan ürünlerinde bulunur. Bu bakteri et ürünleri pişirildiğinde servis için sıcak tutulurken yayılır.

Zehirlenmenin belirtileri hemen görülür ve genelde 24 saat içinde geçer:

  • İshal
  • Karın ağrısı

Bol sıvı tüketmek ve evde istirahat etmek gerekir.

5. Campylobacter türleri

Campylobacter türleri mide ve ince bağırsakların iltihabına neden olur. Sıcak kanlı hayvanların; özellikle de sığır ve kümes hayvanlarının bağırsaklarında bulunur. Et ve tavuk ürünlerinin tüketimiyle bulaşırlar. Enfekte olmuş hayvanlarla doğrudan temas yoluyla da bulaşır.

Campylobacter enfeksiyonda 1 - 10 gün arasında görülen belirtiler:

  • İshal
  • Kusma
  • Mide bulantısı
  • Karın ağrısı veya kramp
  • Ateş
  • Baş ağrısı
  • Yorgunluk
  • Susuzluk

Bağışıklık sistemi oldukça kötü etkileyebilir. Bol sıvı tüketilip dinlenmeye rağmen geçmezse medikal tedavi gerekebilir.

6. Parazitler

Kirlenmiş ya da bozulmuş gıdalar ile bulaşır. Genelde dışkı ile kirlenmiş sular yoluyla çiğ et-balık ve çiğ sebzelerle teması, tüketimi sonucu zehirlenme olur.

Parazit türüne göre değişkenlik gösterebilen belirtileri

  • Sindirim sistemi
  • Öksürük
  • Deri lezyonları
  • Sinir sistemi problemleri

7. Listeria monocytogenes

Listeria monocytogenes enfeksiyonu olan Listeriozis sonucu zehirlenmeler genelde sağlığı ciddi etkiler ve hemen hastaneye gidilmesi gerekir. Listeria enfeksiyonunun şiddeti bağışıklık sistemine bağlı değişkenlik gösterirken en çok bebeklerde, hamilelerde ve yaşlılarda görülür.

Listeria enfeksiyonunun 1 ile 4 saat içinde görülen belirtileri:

  • Ateş
  • Kas ağrısı
  • Denge kaybı
  • Özellikle boyun bölgesindeki kasların sertleşmesi
  • Kasılmalar

Hamilelerde ateş veya gribal enfeksiyon gibi belirtilere rastlanırsa acilen medikal müdahale gerekebilir.

Gıda zehirlenmelerinden korunma yolları

  • Kişisel hijyene dikkat etmek gerekir. Eller sık sık yıkanmalıdır. Tırnak yenmemelidir. Eller yıkanmadan hiçbir gıda yenmemelidir. Antibakteriyel sabunları daha fazla koruma sağlamadığı ve cilt florasını bozduğu için önermemekteyiz. Normal sabun el temizliği için yeterlidir.
  • Gıdaların temizliği çok önemli. Özellikle çiğ tüketilecek sebze meyveler iyice yıkanmalıdır.
  • Et, tavuk ve balık gibi hayvansal gıdalar iyice pişirilmelidir. Güvenilir yerlerden alınmalıdır.
  • Dondurulmuş ürünler dikkatli seçilmelidir. Dondurulmuş gıda yoluyla da besin zehirlenmeleri sıklıkla meydana gelir.
  • Yemek hazırlarken ortamın temiz olması gerekir. Tuvalet, kedi kumu veya köpek dışkısı gibi temizlenmesi gereken durumlar yemek hazırlığı sırasında yapılmamalıdır.
  • Gıdalar tekrar ısıtılırken pişirme derecesinde tutulmalıdır.
  • Köy, çiftlik ya da hayvanat bahçesi gibi alanlarda hayvana temastan sonra eller mutlaka sabunla ve suyla iyice yıkanmalıdır.

Sonuç olarak, tatil mevsimi olan yaz aylarında gıda zehirlenmeleri daha sık görülmektedir. Genellikle evde hazırlanan besinlerde görülme riski daha az olan gıda zehirlenmelerine karşı dışarıda yiyeceğiniz yemeklerin seçimlerine dikkat edebilirsiniz. Çiğ sebzeler yerine iyi pişmiş gıdalar gibi. Bunla beraber kişisel ve yaşadığımız çevrenin de temiz olması bizi gıda, diğer bir adıyla besin zehirlenmelerine karşı yüksek oranda koruyabilir. Eğer yukarıda belirttiğimiz belirti ve şikayetler ile gıda zehirlenmesi yaşadığınızdan şüphe ederseniz; diğer insanlara fiziksel temastan ve onlara yemek hazırlamaktan kaçınıp; en kısa sürede doktorunuzu ziyaret edin.