Yeni tip koronavirüse bağlı COVID-19 hastalığı nedeniyle pandemi ilan edildi ve dünya genelinde yaşlılar ağırlıklı olmak üzere her yaştan bireyi etkileyen bu hastalık nedeniyle tüm insanlık alarma geçmiş vaziyette.
Koronavirüsten korunmak için kimler maske kullanmalı?
Ağız ve burun solunum yollarının ilk giriş yeri olup, bu virüsün bulaşmasından korunmak için ağız ve burunu örten maske kullanımı tartışılmaktadır. Hasta ile en sık temasta bulunan sağlık çalışanlarının mesleki maruziteyi azaltmak ve hastaların ise başkalarına bulaşma ihtimalini azaltmaları için maske kullanımı gerekmektedir. Bununla birlikte toplumda yeni tip koronavirüs (SARS-CoV-2) pozitif kişilerin oranı her geçen gün artmaktadır; kimin koronavirüs enfeksiyonu yönünden pozitif olduğunu bilmediğimiz için, ortak alanlara çıkıldığında veya hastane başvurularında kullanılması bulaşı azaltabilir.
Not: 3 Nisan 2020 akşamı yaptığı konuşmasında T.C. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan; "...Yarından itibaren pazar yerleri ve marketler gibi insanların toplu şekilde bulunduğu tüm alanlarda herkesin maske takması zorunlu olacaktır..." açıklamasında bulundu.
- İlgili konu: Günlük yaşantıda koronavirüse karşı herkes maske kullanmalı
Tıpta maske kullanımının tarihi nedir?
Tıp tarihçileri, ilk tıbbi amaçlı maske olarak gaga şeklindeki maskeyi kabul ederler. Bu maske aslında neredeyse hekimin tüm vücudunu kapatan bazen deri bazen de mumlanmış kanvas kumaştan yapılan bir elbisenin parçası olarak göze çarpmaktadır. Bu giysi ile korunma fikrini 1619 tarihinde ilk benimseyen Charles de Lorme'ye atfedilmiştir. Bu kıyafet, Roma'da 145.000 ve Napoli'de 300.000 insanı öldüren 1656 Vebası sırasında da veba doktorları tarafından giyilmiştir.
Aşağıda, veba doktorları tarafından kullanılan maske ve koruyucu giysi resmedilmiştir.
Tıbbın gelişmesi ve tıp uygulamalarının artması ve teknolojinin de gelişmesi ile birlikte özelikle doktorlar tarafından kullanılan maskelerde değişimler ve geliştirmeler olmuştur.
Geldiğimiz son noktada hem tıbbi hem de diğer alanlarda kullanılan maske sayılarında ve tiplerine ciddi artışlar olmuş; bir yandan da bu maskeler standardize edilmeye çalışılmıştır.
Basit tıbbi maskeler
Cerrahi maske olarak da isimlendirilen basit maskeler;
- Maskeler hafif gevşek bir şekilde takılır, burun ve ağzı kaplar.
- Tek yönlü koruma için tasarlanmıştır, kullanan kişiden yayılabilecek olan partikülleri engellemek için kullanılırlar.
- Maskeyi takan kişiden yayılabilecek olan partiküllerin diğer kişilere bulaşını engelleyebilir. Yani bu maskeler bulaştırıcılık riski olanlar veya hasta olanlar tarafından sağlam kişileri korumak için takılmalıdır. Kullanıcı için bir koruyuculuğu yoktur.
- Bu tür maskelerin büyük çoğunluğu için herhangi bir güvenlik derecesi (NIOSH veya EN gibi) atanmamıştır.
Solunum maskeleri
- Solunum maskeleri yüze daha net oturan maskelerdir.
- Valfsiz (ventilsiz) solunum maskeleri, hem hava girişini hem de hava akışını filtreleyerek iki yönlü (hem kullananı hem de karşısındaki kişiyi) iyi koruma sağlarlar.
- Bu tür maskeler uygun şekilde takıldığında kendilerinde belirtilmiş olan güvenlik derecesine kadar koruma sağlarlar.
- Tek kullanımlık, yarım yüz veya tam yüz maskeleri şeklinde üretilmişlerdir.
- Valfli solunum maskeleri valfsiz olan muadillerine göre daha hızlı nefes vermeye yardım ederler. Ayrıca valf sayesinde maske içinde nem hapsedilmesi de azaltılmış olur. Ancak burada esas ciddi bir fark bulaş riskinde oluşmaktadır. Bunun nedeni valfli maskelerde nefes verirken valfin açılmasıdır.
- Valfli solunum maskeleri, maalesef kullanıcının nefesinde verdiği partikülleri tam olarak süzemeyeceği için eğer kullanıcı virüsü taşıyorsa bu kişinin bulaştırıcılık riskini azaltamayabilir. Eğer kullanıcı taşıyıcı ya da hasta ise, valf varlığı bu kişinin nefesinin / öksürüğünün / hapşırmasını tam olarak filtre edilmeden maske dışına verilmesine sebep olabilir.
Özetle
- Cerrahi / basit maskeyi hasta takmalı, başkasına bulaştırmamak için.
- Sağlık çalışanı kendini korumak için tıbbi maske takmalı; temas riski yüksek olanlar solunum maskesi (N95 gibi), düşük olanlar cerrahi maske kullanmalı (temas riskleri aşağıda anlatılmıştır). Eğer valfli solunum maskesi kullanılırsa, soluması daha kolaydır, fakat kişinin kendisi hasta ise başkasına bulaştırabilir. Valfsiz kullanılırsa soluması daha zordur, bununla birlikte hem korunma hem başkasına bulaştırma riskinde azalma sağlanabilir.
- İlgili konu: Maskeler dezenfekte edilip tekrar kullanılabilir mi?
T.C. Sağlık Bakanlığı, 26 Mart tarihinde, COVID-19 Teması Olan Sağlık Çalışanlarının Değerlendirilmesi ve COVID-19 Temaslı Sağlık Çalışanı Takibi başlıklı iki rehber yayınladı:
Solunum maskelerinin standartları nelerdir?
ABD Hastalık Kontrol Merkezileri (CDC), N95 solunum standardını COVID-19 ve SARS rehberlerinde tavsiye edilen koruyucu ekipmanların bir parçası olarak belirtmektedir. Avrupa ise "Filtrelenen yüz parçası" puanı (FFP) EN standardı 149: 2001'den almıştır. Ülkemizde de bu standart baz alınmaktadır.
Bilinen solunum maskelerinin özellikleri aşağıdaki gibidir;
- FFP2 filtre kapasitesinin %94’ünü filtreler.
- N95 filtre kapasitesinin %95’ini filtreler.
- FFP3 ve n99 filtre kapasitesinin %99’unu filtreler.
- N100 filtre kapasitesinin %99.7’sini filtreler.
Not: "Filtre kapasitesi", 0.3 mikron veya daha büyük partiküllerin yüzde kaçını filtre ettiğini ifade etmektedir.
Solunum maskeleri, koronavirüse karşı ne kadar koruyucudur?
Koronavirusun boyutu yaklaşık ortalama 0.12 mikrometre (12 nanometre) olduğuna göre; "acaba bu filtreler koronavirüsü filtreleyemiyor mu?" sorusu akla getirebilir. 0,3 mikrondan küçük mikroorganizmalar havadaki diğer moleküller (azot, oksijen, vb.) ile etkileşime girerek düzensiz hareket eden partiküllere dönüşür, bunlar da N95 gibi solunum maskeleri tarafından filtrelenebilir. Bu sebeple filtre kapasitesi 0.3 mikron partikül büyüklüğünün, havada aerosole tutunan koronavirüslere karşı koruyucu olduğu kabul edilmektedir.
Not: "aerosol"; havada asılı durabilen katı veya sıvı parçacıklara denmektedir. Boyutları, çap olarak 0.003 mikrometreden 100 mikrometreye kadar olabilir.
*
*
