Müjdeli haber: CRISPR ile ilk kez talasemi ve orak hücre anemisi hastaları tedavi edilmeye başlandı

Yüzyılın en önemli keşiflerinden biri olarak kabul edilen CRISPR-Cas9 gen düzenleme teknolojisi hastalıkların tedavisinde devrim yaratan gelişmelere devam ediyor. CRISPR tedavileri üzerine yoğunlaşan CRISPR Therapeutics ve Vertex Pharmaceuticals tarafından geliştirilen CTX001 adlı CRISPR tabanlı tedavi ilk kez beta talasemiye sahip bir hastada uygulandı. Aynı zamanda, orak hücreli anemiye sahip ilk hasta CTX001 tedavisi için klinik çalışmaya dahil edildi. Gelin CTX001 tedavisini ve bize ne ifade ettiğini öğrenelim.

Beta talasemi nedir?

Beta talasemi, beta globin genindeki mutasyonlardan kaynaklanan kalıtsal bir hematolojik (kan) hastalığıdır. Beta globin genindeki mutasyon düşük ya da nadir miktarda beta globin protein üretimi olur. Beta globin proteini, hemoglobinin temel yapı taşlarından biridir. Beta talaseminin ileri formuna sahip hastalarda anemi (kansızlık) görülür ve bu hastalar kan transfüzyonuna (nakli) bağımlı olarak yaşarlar. Tekrarlanan kan transfüzyonları, hastalarda demir birikimine neden olarak organ hasarları ve yaşam süresinin kısalmasıyla sonuçlanır.

Orak hücreli anemi nedir?

Orak hücreli anemi de, beta globin geninde meydana gelen mutasyonlardan kaynaklanan kalıtsal kan hastalığıdır. Beta globin genindeki mutasyonlar, anormal hemoglobin üretimine neden olmaktadır. Anormal hemoglobin kırmızı kan hücrelerinin katılaşmasına, anormal (orak) şekil almasına ve kan damarlarını bloke etmesine sebep olur. Orak hücreli anemiye sahip hastalarda akut ağrılar, akut göğüs sendromları, organ hasarları görülür. Tüm bu durumlar, hastalarda yaşam süresini kısaltır.

CRISPR tedavisi CTX001 nedir?

CTX001, CRISPR tabanlı gen tedavisidir. Bu tedavide, beta-talasemiye ve orak hücreli anemiye sahip hastalardan alınan kemik iliği kök hücrelere, CRISPR ile müdahale edilerek kırmızı kan hücrelerinin daha fazla fetal hemoglobin üretmesi sağlanır. Fetal hemoglobin doğumda doğal olarak bulunan oksijen taşımayı sağlayan proteindir. Yetişkinlikte, başka forma dönüşür. CTX001 tedavisi, fetal hemoglobin seviyesini artırarak hastaların kan nakline bağımlılığını büyük oranda düşürür.

Bir başka deyişle, her birey fetal hemoglobin adlı genin ikinci kopyasına sahiptir. Bu gen, doğumdan sonra kapanır ve hemoglobinin yetişkin formuyla yer değiştirir. Bu tedavide, CRISPR tedavisi bu fetal gen tekrardan aktif hale getirilmektedir.

CTX001 tedavisi nasıl yapılıyor?

Hastalardan kemik iliği kök hücreleri periferik kandan toplanmaktadır. Bu kök hücrelere laboratuvar ortamında CRISPR ile gen müdahalesi yapılmaktadır. Müdahale edilen kök hücreler (CTX001 adı verildi) hastaya geri gönderilmektedir. Daha sonra hastalar, gen müdahalesi yapılan kök hücrelerin sağlıklı kan hücreleri üretip üretmemesi yönünden izlenmektedir. Son olarak, CTX001 hücrelerinin etkisi pek çok parametreyle izlenmekte ve hastanın takibi yapılmaktadır.

Tek bir crispr tedavisinin bu iki hastalıkta tam iyileşmeyi sağlayacağı düşünülmektedir. Çok yakında hastalardan alınan sonuçların açıklanması beklenmektedir.

CTX001 ile ilgili son klinik çalışmalarda durum nedir?

Beta talasemi hastalığı için CTX001 tedavisinde faz1/2 güvenlik ve etkinlik klinik araştırması halen sürmektedir. Klinik çalışmada 18-35 yaş arası transfüzyon bağımlı talasemiye sahip (non beta zero / beta zero sub grupları olan) hastalarda tek doz CTX001 tedavisinin etkinliği ve güvenliği değerlendirilmektedir. Çalışma şu an Kanada ve Avrupa'daki farklı klinik araştırma merkezlerinde yapılmaktadır. Ek olarak, sene içerisinde Amerika'da da hasta alımlarına başlanacaktır.

Orak hücreli anemide için CTX001 tedavisinde faz 1/2 güvenlik ve etkinlik çalışması halen sürmektedir. Klinik çalışmada 18-35 yaş arası orak hücreli anemiye sahip hastalarda tek doz CTX001 tedavisinin etkinliği ve güvenliği değerlendirilmektedir. Çalışma, ABD'de farklı klinik araştırma merkezlerinde yapılmaktadır. CTX001, Amerikan İlaç ve Gıda Dairesi (FDA) tarafından orak hücreli anemi tedavisi için hızlandırılmış ilaç dizaynı programına dahil edilmiştir. Kanada ve Avrupa’daki diğer ülkelerdeki klinik çalışmaların başlatılması için gerekli izinler beklenmektedir.

CRISPR / Cas9 nedir?