Kanser genetik midir?
Kanser, hücresel seviyede genetik bir hastalıktır; yani kanserlere, hücrelerin işleyiş şeklini - özellikle de nasıl büyüdüklerini ve böldüklerini - kontrol eden genlerdeki bazı değişiklikler neden olur.
Kanserin genetik olması ne demektir?
Genetik hasar olmadan ve bu hasarlar birikmeden kanserleşme olmaz. Bununla birlikte kanserin genetik olması ile kalıtsal aktarılması aynı şey değildir. Kanser söz konusu olduğunda “genetik” ve “kalıtsal” kavramı birbirine sıkça karıştırılmaktadır. Tüm kanserler genetik hasar sonucunda oluşmakla birlikte, tüm kanserlerin %10-15 kadarında bu genetik hasarlar anne-babadan aktarılır ve bu kanserlere kalıtsal kanser denir.
Kanserin genetik olmasını biraz daha detaylandıracak olursak;
Genler, hücrelerimizdeki işlerin çoğunu yapan proteinlerin oluşturulma talimatlarını taşırlar. Bazı gen değişiklikleri, hücrelerin normal büyüme kontrollerinden kaçmasına ve kanserleşmeye neden olabilir. Örneğin, bazı kansere neden olan gen değişiklikleri, hücrelerin büyümesini sağlayan bir proteinin üretimini arttırır (örneğin, onkogenler). Diğerleri ise normal olarak hücresel hasarı gideren bir proteinin bir şekilsiz ve dolayısıyla işlevsel olmayan bir şekilde üretilmesine yol açar (örneğin, DNA tamir genlerinde mutasyonlar).
Kanser ailede genetik mi? Kanser aileden geçer mi?
Aslında burada sorulmak istenen kalıtsal kanserlerdir. Ailesinde kanser öyküsü varsa, doğal olarak aile bireylerinin en çok merak ettikleri konuların başında kanser aileden geçer mi sorusu gelmektedir. Bu sorunun cevabı bazı kanserler ve bazı gen mutasyonları söz konusu olduğunda "evet"tir.
Hangi kanser türleri genetiktir (kalıtsaldır)?
Kalıtsal kanserler, belirli kanser türlerinin normalden daha yüksek risk altında olduğu bir tür kalıtsal hastalıktır. Kalıtsal kanserlere ebeveynlerden çocuklara geçen belirli genlerdeki mutasyonlar (değişiklikler) neden olur. Kalıtsal bir kanserde, ailelerde belirli kanser türleri görülebilir. Bu tür hastalıklar, kalıtsal kanser sendromu başlığı altında onkolojide değerlendirilmektedir.
Kalıtsal kanser sendromları şu 3 özelliği paylaşmaktadır:
- aynı kanser türüne sahip birkaç yakın aile üyesine (bir anne, kız ve kız kardeş gibi) sahip olmak,
- erken yaşta kanser geliştirmek veya
- aynı kişide iki veya daha fazla kanser türünün gelişmesi.
Kalıtsal kanser sendromlarının örnekleri,
- Kalıtsal meme ve over (kadın yumurtalık) kanseri sendromu,
- Li-Fraumeni sendromu,
- Cowden sendromu ve
- Lynch sendromudur.
Özetle, ailesinde yaygın meme, over (kadın yumurtalık), kolon, rahim, pankreas, melanom, mide ve prostat kanseri öyküsü olan kişiler, kendilerinde kalıtsal kanser riskini tartışmak için multidisipliner çalışan bir onkoloji ekibi ile iletişime geçmesi önerilir.
Kanser geni ne demek?
2003 yılında İnsan Genom Projesi’nin tamamlanması ile birlikte, kanser oluşumuna neden olan genetik mutasyonların (değişimlerin) çoğunun vücut yani somatik hücrelerde meydana geldiği bulunmuştur. Bu tür mutasyonlara somatik mutasyonlar denir. Yani, bu hasarlar kalıtım yoluyla yavru döllere geçmez. Ancak daha az sıklıkta üreme hücrelerinde meydana gelen mutasyonlar yavru döllere geçer ve kanser riskini artırıcı yönde etki yapar. Bu tür mutasyonlara germline / kalıtsal mutasyonlar denir.
Kanserler genetik açıdan 3 gruba ayrılır:
- Sporadik kanserler (somatik mutasyonlar sonucu oluşur)
- Kalıtsal kanserler (germline mutasyonlar sonucu oluşur)
- Ailesel kanserler (genetik altyapısı net değil)
Sporadik ve kalıtsal kanserlerin farkını yukarıda anlattık, fakat bir de ailesel kanser kavramı vardır. Ailesel kanserler, kalıtsal kanserler ile sıklıkla karıştırılmakta olup, temelinde yatan nedenler farklıdır. Ailesel kanser, ailedeki bireylerde aynı kanser türünün sıklıkla görülmesidir. Örneğin, bir bireyin ailesinde meme kanserleri görülmekte ancak bireyde herhangi bir şekilde meme kanseri yakalanma riskini artıran "kalıtım yoluyla aktarılan gen bozukluklarının" genetik test ile saptanmadığını varsayalım. Bu birey eğer kansere yakalanır ise ailesel kanser kategorisinde değerlendirilir. Ailese yatkınlığa iyi bir örnek "neden sigara içiminin bazı kişilerde kanser yaparken bazılarında yapmadığı"dır. DNA tamir genleri bu ailelerde diğerlerine göre yeteri kadar aktif çalışmıyor olabilir. Bununla birlikte, son yıllarda yapılan araştırmalarda genetik testlerin daha kapsamlı yapılması ile kalıtsal kanserlerin, önceden hesaplandığından daha sık olduğu görülmüştür.
Kanser genleri hangileridir?
DNA merdiven şekline benzeyen yapısıyla birlikte, çift sarmallı, 4 çeşit nükleotitten (Adenin, Timin, Sitozin ve Guanin) oluşmaktadır. DNA, hücrelere ne yapmaları gerektiğinin talimatlarını verir. İnsan DNA’sı 3 milyar nükleotid çiftinden oluşur ve DNA sarmalının %2 kadarı hücrelerin temel yapıtaşı olan proteinlerin üretiminden sorumludur; DNA’nın bu anlamlı bölümlerine gen denir. DNA’mızda yaklaşık 20 bin gen bulunur ve tüm genlerim birleşimine genom denir. İnsandaki genlerin 500'den fazlasının kanserle ilişkili olduğu bulunmuştur.
Kanserle ilişkili genler 3 ana sınıfta incelenmektedir:
İyi bilinen kalıtsal kanser genlerinden bazıları şunlardır:
- BRCA1 ve BRCA2: Kalıtsal meme ve over kanseri sendromu
- MLH1, MSH2, MSH6, PMS2, EPCAM: Lynch sendromu (kalıtsal non-polipozis kolorektal kanser)
- TP53: Li-Fraumeni sendromu
- STK11: Peutz-Jeghers sendromu
- PTEN: PTEN hamartom tümör sendromu
- CDH1: Kalıtsal diffüz mide kanseri sendromu
- PALB2: PALB2-ilişkili kanser riski
- CHEK2: CHEK2-ilişkili kanser riski
- ATM: ATM-ilişkili kanser riski
- BRIP1: BRIP1-ilişkili kanser riski
- RAD51C ve RAD51D: RAD51C ve RAD51D-ilişkili kanser riski
- BARD1: BARD1-ilişkili kanser riski
- NBN: NBN-ilişkili kanser riski
Kalıtsal mutasyonlar için genetik test
Kalıtsal bir mutasyon için genetik test ("germ hattı genetik testi" olarak da adlandırılır), kanser gibi hastalıklara neden olabilecek mutasyonları bulmak için kan veya tükürük örneklerinde bulunan DNA'ya bakar.
Genetik testler, insanların kanser riskini anlamalarına, tıbbi kararlar almalarına ve kanser riskini azaltmak veya kanseri erken teşhis etmek için adımlar atmalarına yardımcı olabilir. Halihazırda kanser teşhisi konmuş kişiler için, genetik testler insanların kanserlerini en iyi şekilde nasıl tedavi edecekleri konusunda tıbbi kararlar almalarına yardımcı olabilir.
Genetik test nasıl yapılır?
Kalıtsal kanserler için genetik testi düşünüyorsanız ve nasıl ilerleyeceğinizi merak ediyorsanız, aşağıdaki adımlar bilinçli bir karar vermenize ve planınızla ilerlemenize yardımcı olabilir.
- Kalıtsal bir mutasyonun belirtilerini bilin
- Kanser genetiğinde uzman bir sağlık profesyoneli ile konuşun
- Bu konuda güvenilir bilgi kaynaklarını okuyun
- Kişisel durumunuzu düşünün
- Akranlarınızla konuşun ve ailenizin tıbbi geçmişi hakkında bilgi edinin
Kişisel durumunuz, genetik teste nasıl ve ne zaman devam ettiğinizi etkileyebilir.
- Yeni bir kanser teşhisi almışsanız veya kanseriniz nüks (tekrar) etmişse, genetik testler tedavi kararlarınızı etkileyebilir. Bu bölümde sunulan kanser türlerine ve kalıtsal gen mutasyonlarına özgü bilgilerden faydalanabilirsiniz.
- Kanser tedavisini tamamladıysanız, genetik testler yeni / ikinci bir kanser teşhisi için riskinizi anlamanıza yardımcı olabilir ve kanser taraması ve önleme konusundaki kararlarınızı etkileyebilir.
- Size hiç kanser teşhisi konmadıysa, genetik testler riskinizi netleştirerek kanser taraması ve önleme konusunda karar vermenize yardımcı olabilir.
Her durumda test, akrabalarınıza kanser riski ve bu riski yönetme seçenekleri hakkında bilgi sağlayabilir.
Akciğer kanseri genetik olabilir mi?
Yukarıda da detaylı şekilde vurguladığımız gibi, tüm kanserler hücresel seviyede genetik hastalıklardır. Bununla birlikte toplumda "... kanser genetik mi?" sorusu, o kanserin kalıtsal olup olmadığını öğrenmek için sorulmaktadır. Bunların başında da akciğer kanseri gelmektedir.
Akciğer kanseri kalıtsal mıdır?
Tüm akciğer kanserlerinin %90 kadarının tek başına sorumlusu tütün ve tütün ürünleridir. Akciğer kanserlerinin diğer nedenleri radon gazı, diğer karsinojen kimyasallar (örneğin arsenik), diyet seçimleri, daha önce alınan radyoterapi ve ailesel yatkınlıktır.
Ailede akciğer kanserli bireylerin bulunması akciğer kanseri için bir risk faktörüdür. Yakınlarında akciğer kanseri olan kişilerde akciğer kanser gelişme riski, ailede akciğer kanseri öyküsü olmayanlara göre yaklaşık 2 kat artmıştır. Çünkü sigara kullanımı aile içinde devamlılık gösterme eğilimindedir ve ailede sigara içen birilerinin bulunması diğerlerinin pasif içici durumuna düşürmektedir. Öte yandan aynı yerde yaşama veya çalışma sebebi ile akciğer kanserine neden olabilen diğer maddelere ve radona daha fazla maruz kalmak da riski arttırıyor olabilir. Bununla birlikte akciğer kanseri olan kişilerde, akciğer kanserine yakalanma riskinde artışın kalıtsal nedenlere bağlı olduğunu söylemek için günümüzde yeterli bilimsel kanıt yoktur.
Aşağıda, genetik değişikliklerin kanserle ilişkisi özet bir şekilde görülebilir:
İlgili Konular:
