Tüm kanserler genetik hasar sonucunda oluşmakla birlikte, kanserlerin %10-15 kadarında bu genetik hasarlar anne-babadan aktarılır ve bu kanserlere kalıtsal kanser denir. 2003’te tamamlanan İnsan Genom Projesi ve akabinde başlayıp 2020’de tamamlanan Kanser Genom Atlası ile kalıtsal kanserlerin yaygınlığı ve önemi daha iyi anlaşıldı. Bununla birlikte hangi kanserlerin kalıtsal olduğunun ve kalıtsal kanser riski altındaki bireylerin belirlenmesinde halen büyük eksiklik bulunmaktadır.
Bir kişinin klinik verileri (erken yaşta kanser ve aile öyküsü vb) kalıtsal kanser şüphesi doğurursa, bu durum genetik test ile doğrulanmalıdır. "Kimlerin kalıtsal kanser için genetik test yaptırması gerektiği" ise bir başka önemli sorudur. İşte bu ihtiyaca yönelik klinik karar destek sistemleri geliştirilmektedir. Yazımızın konusu olan çalışma, bu amaçla geliştirilen bir online araç hakkındadır.
Kalıtsal Kanserler için Karar Destek Sistemi
Yeni online bir araç, kalıtsal kanserlerle ilişkili genlerde mutasyon bulunma olasılığı yüksek olan bireyleri hızlı ve doğru bir şekilde tanımlayabilmekte, böylelikle kimlerin genetik testlerden faydalanacağını ortaya koymaktadır.
PREMMplus adlı online araç, kalıtsal kanser riskiyle ilişkili çoklu-gen testi 30 binden fazla kişiyi içerir ve Dana-Farber Kanser Enstitüsü’ndeki araştırmacılar tarafından geliştirilmiş ve doğrulanmıştır. PREMMplus hakkındaki son bilimsel araştırma, 15 Ağustos 2022’de Journal of Clinical Oncology’de yayımlanmıştır.
Dana-Farber’dan Dr Sapna Syngal, "Bulgularımız, PREMMplus'ın hastaların ve aile üyelerinin genetik test ve danışmanlık için sevk edilme modelini değiştirme potansiyeline sahip olduğunu gösteriyor.” dedi.
Geleneksel olarak, ailede kanser öyküsü olan bu nedenle endişe duyan bir birey, danışmanların tam bir öyküsünü aldığı genetik kliniklerine yönlendirilir. Bununla birlikte kanser genetik danışmanlık merkezleri, dünyanın her yerinde eksiktir.
"Genetik danışman sıkıntısının olduğu bir zamanda PREMMplus, insanların genetik testlerinin sonuçlarını ve kansere yatkınlık geni bulunduğunda mevcut olan seçenekleri anlamalarına yardımcı olarak, risk değerlendirmesini modernize etmeye yardımcı olabilir ve zamanlarının en çok ihtiyaç duydukları yere odaklanmasını sağlayabilir” diyor Syngal.
İLGİLİ KONULAR
Nasıl Çalışıyor?
Bu yeni araç, bir bireyin 19 kansere duyarlılık geninde bir potansiyel gen değişikliğini (PGD) barındırma olasılığını belirlemek için klinik verileri (yaş, cinsiyet, etnik köken ve 18 kanserin kişisel/aile öyküsü) kullanır.
11 iyi tanımlanmış olan kategori A yüksek penetrasyonlu kanser risk genlerinde PGD’lere sahip bireylerin tanımlanması için %2.5’lik veya daha fazla bir PREMMplus puanı, %89 – %94 duyarlılık ve %97’den fazla negatif tahmin değerine sahiptir. Kalıtsal kanserlerle yakın ilişkli genler şunlardır: APC, BRCA1, BRCA2, CDH1, EPCAM, MLH1, MSH2, MSH6, MUTYH, PMS2 ve TP53.
Ekip, bu PGD'lerin "çeşitli kalıtsal kanser risklerini temsil ettiğini" söylüyor. Bir bireyin, kalıtsal kanser riskini artıran bir genetik değişime sahip olduğunu bilmesi, eğer kişi kanser değilse, kanserden korunmasına veya çok erken tanıya yardımcı olur. Eğer kişi kanserse, kalıtsal kanser genetik değişimlerini hedef alan yeni nesil ilaçlar hasta için uygun olabilir.
Bu PGD'lerle ilişkili kanserler arasında Lynch sendromunu oluşturanların yanı sıra meme, yumurtalık, kalın bağırsak, pankreas ve prostat kanseri yer almaktadır. Ekip, PREMMplus’ın orta derecede kanser risk genlerindeki (CHEK2 ve ATM gibi) PGD’lere sahip bireyleri tanımlama kabiliyetinin biraz daha düşük olduğunu ancak yine de “oldukça güçlü” (%84 – %90 duyarlılık ve %93’ten büyük NTD) olduğunu bildirdi.
Syngal, bu online araçla ilgili nihai vizyonunun, elektronik sağlık kayıtlarına (ESK) uyarlanması olduğunu söyledi. “ESK aracılığı ile bir şekilde onkoloji veya aile hekiminden alınan bir randevuda ya da mamografi veya kolonoskopi öncesinde insanlara iletilebilir. Böylelikle onlar geldiklerinde hekim veya hemşire önceden bilgi sahibi olacaktır ve uygunsa genetik test yaptırmaya yönlendirebilecektir.”
Bu araç şu anda rutin klinik kullanım için uygun değildir. Ancak amaç bu aracı, birkaç ay içinde online olarak kullanılabilir hale getirmektir.
Syngal, iki versiyonun mevcut olacağını söyledi:
- Biri, doğrudan hastalar tarafından doldurulabilen ve genetik teste ihtiyaç duyma eşiğini geçip geçmediğini söyleyen kullanıcı dostu bir versiyon olacak. Hasta daha sonra bu bilgiler ile aile hekimine başvuracak.
- Diğer versiyonda ise hekim ve hasta yüz yüze olan bir randevu sırasında bilgileri birlikte dolduracak. PREMMplus, bireysel hasta veya sağlık personelleri için ücretsiz olacaktır.
“Umduğumuz şey, hastane sistemlerinin bunu kullanmasıdır. Ayrıca sigorta şirketlerinin de kimin teste ihtiyacı olduğunu görmesi ve böylelikle kime test için onay vereceğini belirleme aracı olarak bu online aracı kullanmasıdır.”
