Kemoterapinin bir yan etkisi olarak ortaya çıkan ve kişinin anemi (kansızlık) geliştirdiği durum, kemoterapiye bağlı anemi (KBA) olarak adlandırılır. Bu durum, yorgunluk, baş dönmesi ve kalp hızında artış gibi belirtilerle kendini gösterebilir.

Kemoterapi, birçok kanser türü için kullanılan bir tür ilaç tedavisidir ve hızla bölünen kanser tümör hücrelerinin yayılmasını ve çoğalmasını durdurmaya yöneliktir. Ancak, kemoterapi ilaçlarının içinde bulunan kimyasallar, aynı zamanda hızla bölünen diğer hücrelere de zarar verebilir, bu da anemi gibi yan etkilere neden olabilir.

Anemi, bir kişinin vücudu yeterli miktarda sağlıklı kırmızı kan hücresi veya hemoglobin üretmediğinde ortaya çıkar. Bu da vücuttaki hücrelere oksijen taşımak için gereklidir.

Neden Kemoterapiye Bağlı Anemi Yaşanır?

Kemoterapi ilaçlarında bulunan bazı kimyasallar, vücudun yeni kırmızı kan hücreleri üretme süreci olan eritropoezi baskılar. Ayrıca, kemoterapi, eritroid öncül hücreler gibi diğer hızla bölünen hücreleri de hedef alır. Bunlar, eritrositler (kırmızı kan hücreleri) veya bunların kök hücreleridir. Kemoterapi ilaçları, kırmızı kan hücrelerinin ölümünü uyarabilir. Bu iki etki, kemoterapiye bağlı anemiye neden olabilir. Bununla birlikte aneminin en yaygın nedeni demir eksikliğidir ve demir eksikliği anemisi, kemoterapiye bağlı anemiden farklı bir durumdur.

Kemoterapiye Bağlı Anemi Belirtileri

Kemoterapiye bağlı aneminin belirtileri şunları içerebilir:

  • Yorgunluk
  • Uyuşukluk
  • Nefes darlığı
  • Baş dönmesi
  • Kalp atış hızının artması
  • İştahsızlık
  • Depresyon

Ancak bu belirtiler aynı zamanda diğer sağlık sorunlarından da kaynaklanıyor olabilir. Kişi bu belirtileri yaşıyorsa, her ihtimale karşı bir uzmana başvurması önemlidir.

Kemoterapiye Bağlı Anemi Nasıl Teşhis Edilir?

Kemoterapiye bağlı anemi (KBA) tanısı için bir doktor genellikle şu uygulamaları yapar:

  • Fiziksel muayene
  • Belirtiler hakkında sorular sorma
  • Kemoterapi ve kişinin şu anda aldığı diğer tedaviler hakkında bilgi içeren tam tıbbi geçmiş taraması

Doktor daha sonra anemiyi teyit etmek ve diğer olası nedenleri elemek için çeşitli testler isteyebilir. Bu testler hemogram testini (tam kan sayımı) içerebilir ve kanın çeşitli bileşenleri hakkında bilgi sağlar, bu da anemi belirtilerini gösterebilir. Ek olarak, uzmanlar kemik iliği testi de isteyebilirler, bu test kemik iliğinin sağlıklı olup olmadığını ve normal miktarda kan hücresi üretip üretmediğini gösterir.

Hemogram Testinde "HGB", Anemiyi Nasıl gösterir?

Hemoglobin (HGB)

Hemoglobin, kırmızı kan hücrelerinde bulunan bir protein türüdür ve vücudun dokularına oksijen taşınmasından sorumludur. Hemoglobin seviyeleri, bir hemogram testinde ölçülerek anemi belirtileri saptanabilir. Normal değerler şöyledir:

  • Erkekler için: 13.8 ila 17.2 g/dL
  • Kadınlar için: 12.1 ila 15.1 g/dL

Anemi, hemoglobin seviyelerinin bu normal aralıkların altında olduğu durumlarda teşhis edilir. Düşük hemoglobin seviyeleri, kırmızı kan hücrelerinin oksijeni etkili bir şekilde taşıyamadığına işaret eder, bu da yorgunluk ve nefes darlığı, çarpıntı ve kolay yorulma gibi belirtilere neden olabilir.

Beyaz Kan Hücreleri (WBC)

Beyaz kan hücreleri, vücudu enfeksiyonlara ve hastalıklara karşı koruyan hücrelerdir. Hemogram testinde, WBC sayısı vücudun şu anki enfeksiyon veya inflamasyon durumunu gösterir. Normal WBC sayısı, 4,000-11,000 hücre/mcL arasında değişir. Yüksek WBC sayısı, vücudun bir enfeksiyonla savaştığını veya bir inflamasyon olduğunu gösterebilir. Düşük WBC sayısı ki buna lökopeni diyoruz, vücudun enfeksiynlara karşı daha zayıf olduğu anlamına gelir. WBC sayısı 3 bin hücre/mcL altında ise genelde kemoterapi verilmez ve kemik iliğinin kendini toparlaması için tedavi ertelenebilir.

Trombositler (PLT)

Trombositler, kanın pıhtılaşmasına yardımcı olan küçük hücrelerdir. Hemogram testinde, PLT sayısı kanın pıhtılaşma yeteneğini gösterir. Normal PLT sayısı, 150,000-450,000 hücre/mcL arasında değişir. Düşük PLT sayısı, kanama riskinin arttığını, yüksek PLT sayısı ise tromboz riskinin arttığını gösterebilir. PLT sayısı 100 bin hücre/mcL altında ise genelde kemoterapi verilmez ve kemik iliğinin kendini toparlaması için tedavi ertelenebilir.

Kanser Hastasına Neden Kan Verilir?

Kan transfüzyonu (nakli), KBA tedavisi için bir seçenektir. Bu tedavi, vericiden alınan kırmızı kan hücrelerinin transfüzyonunu içerir. Bu işlem, ciddi ve belirti veren anemi yaşayan veya kanama olan kişiler için faydalı olabilir; genelde hemogbolin seviyesi 9 g/dL değerinin altında ise kırmızı kan nakli düşünülür. Ancak, transfüzyon öncesinde uzmanlar birçok faktörü göz önünde bulunduracaktır, bu da kişinin devam eden kemoterapi tedavisinin yoğunluğunu ve genel sağlık durumunu içerir.

Kemoterapide Kan Değerleri Düşüklüğü Nasıl Yükseltilir?

KBA için ilaç tedavileri de bir seçenektir. Uzmanlar, kırmızı kan hücresi üretimini uyarıcı ilaçları önermektedir. Bu ilaçlar, eritropoietin uyarıcı ajanlar (ESA’lar) olarak bilinir ve eritropoietin hormonunun rekombinant versiyonlarıdır. Ancak, 2020 yılında yapılan bir çalışma, ESA'ların kullanımının bazı riskler taşıdığını ve bazı durumlarda kullanılmaması gerektiğini göstermiştir. ESA'lar, eritroid progenitör hücrelerin bölünmesini ve farklılaşmasını uyarırlar. Örnekler şunlardır:

  • Epoetin
  • Darbepoetin
  • Metoksi polietilen glikol-epoetin beta

Bu çalışma, ESA'ların KBA yaşayan kişilerde tromboembolik olay riskini artırdığı için kullanılmaması gerektiğini belirtmektedir. Ayrıca, KBA yaşayan bir kişinin ESA tedavisinden olumlu etki görmesi 4-6 hafta sürebilir ve bu kişilerin üçte biri yalnızca ESA tedavisine yanıt vermemektedir.

Kemoterapi Dışında Radyoterapi veya İmmünoterapi de Anemi Yapar mı?

Radyoterapi ve immünoterapi gibi diğer kanser tedavileri de - kemoterapi kadar yoğun bir şekilde olmasa da - anemiye neden olabilir. Bu tedaviler, kanser hücrelerini hedef alırken sağlıklı hücrelere de zarar verebilir, bu da anemi gibi yan etkilere neden olabilir. Ancak, bu tedavilerin anemiye neden olup olmadığı konusunda daha fazla araştırma yapılması gerekmektedir.

Kemoterapiye Bağlı Anemi Ne Kadar Sürer?

KBA süresi, kişinin kullandığı kemoterapi ilaçlarının türüne, dozajına ve kişinin genel sağlık durumuna bağlı olarak değişebilir. KBA yaşayan bir kişinin, kemoterapiyi tamamladıktan sonra belirtilerinde bir iyileşme fark edebilir. Bu iyileşme süreci 2-4 hafta kadar sürebilir.

Kemoterapiye Bağlı Anemi'nin Olası Komplikasyonları Nelerdir?

Anemi, kişinin yaşam kalitesini etkileyebilir ve kanserli kişilerde yaşam süresini kısaltabilir. Hücreler yeterince oksijen almadığı için kişi kendini daha fazla yorgun hissedebilir. Kişinin kalbi daha fazla çalışabilir, bu da kalp sorunlarına neden olabilir veya mevcut kalp sorunlarını kötüleştirebilir. Ağır anemi, kanser tedavisini etkileyebilir veya geciktirebilir. Kemoterapi dozunun azaltılması gerekebilir, bu da kanser tedavisinin daha az etkili olmasına neden olabilir. Anemi, doktorlar tarafından yönetilecektir, böylelikle olası komplikasyon riskleri azaltılabilir.

Özetle Kemoterapiye Bağlı Anemi

Kemoterapiye bağlı anemi, kemoterapi ilaçlarının kırmızı kan hücresi üreten kemik iliği hücrelerine zarar verdiğinde ortaya çıkabilen bir kemoterapi yan etkisidir. KBA belirtileri arasında yorgunluk, nefes darlığı ve baş dönmesi bulunur. Doktorlar, fiziksel muayene, kan testleri ve kemik iliği aspirasyonu veya biyopsisi sonrasında KBA'yı teşhis edebilir. KBA'nın tedavisi, kan transfüzyonlarını ve kırmızı kan hücresi üretimini uyaran ilaçları içerebilir. KBA süresi, kullanılan kemoterapi ilaçlarının türüne, dozajına ve kişinin genel sağlığına bağlı olarak değişecektir.