Lökopeni Nedir?
- Lökopeni, kişide az sayıda beyaz kan hücresi bulunmasına denir. Bu durum, enfeksiyon riskini arttırır. Lökositler, hemogram testinde WBC (whitw blood cells) olarak adlandırılır.
- Bir kişinin kanında birçok farklı kan hücresi bulunur. Beyaz kan hücreleri, kemik iliğinde yapılır, lökositler olarak da bilinirler ve enfeksiyona karşı savaşmaya yardımcı olurlar. Lökositler bağışıklık sisteminin hayati bir parçasıdır.
- Lökopeni, tam kan sayımı veya hemogram olarak adlandırılan bir kan testiyle teşhis edilir.
- Normal beyaz kan hücresi düzeyi, mikrolitre başına 3,5 k ila 11 k (bin) beyaz kan hücresi arasındadır. Lökopeni, bir kişinin mikrolitre başına 3,5 k'den az beyaz kan hücresine sahip olmasıdır. Sayı ne kadar azalırsa, lökopeni o kadar derinleşir/ciddileşir.
Bu yazıda lökopeninin vücut üzerindeki etkisini, sebeplerini, belirtilerini ve mevcut tedavi seçeneklerini sizlerle paylaşacağız. Ayrıca lökopeniye benzer bir klinik durum olan nötropeniyi de tanımlayacağız.
Beş çeşit beyaz kan hücresi vardır. Her biri vücudun farklı bir tür enfeksiyona karşı korunmasına yardımcı olur:
- Nötrofiller: Bu, toplam beyaz kan hücrelerinin yüzde 55 ila 70'ini oluşturur. Mantar ve bakteriyel enfeksiyonları savuşturmaya yardımcı olurlar.
- Lenfositler: Bunlar, beyaz kan hücresinin ikinci en yaygın türüdür. Vücudu viral enfeksiyonlardan korurlar.
- Bazofiller: Bunlar beyaz kan hücrelerinin en az rastlanan türüdür. Allerjen ve iltihabi reaksiyonlara karışırlar.
- Monositler: Bunlar beyaz kan hücrelerinin en büyüğüdür. Bakteriler, mantarlar ve virüslerle mücadelede rol oynarlar. İnflamasyon nedeniyle hasar gören dokuları onarırlar.
- Eozinofiller: Parazitlerle savaşırlar ve astım gibi alerjik reaksiyonlar ve koşullarda rol oynarlar.
Beş çeşit lökopeni vardır, her biri etkilenen beyaz kan hücresinin türüne karşılık gelir.
Nötropeni Nedir?
Lökopeni ve nötropeni terimleri genellikle birbirinin yerine kullanılır. Bununla birlikte, bunlar biraz farklı koşullara atıfta bulunurlar.
Lökopeni, beyaz kan hücresi türlerinden herhangi birinde bir azalmaya işaret eden şemsiye bir terimdir.
Nötropeni, bir lökopeni türüdür, ancak özellikle beyaz kan hücresinin en yaygın türü olan nötrofillerin azalmasına işaret eder. Hemogram testinde NEU (neutrophil) olarak ifade edilir.
Bir kişinin nötrofil sayısı, enfeksiyon riskinin önemli bir göstergesidir.
Mutlak nötrofil sayısı, doktorların kişinin genel sağlık durumunu belirlemek için yapabileceği bir testtir. Bu test, lösemi gibi kan ve kemik iliği kaynaklı kanserlerin teşhisinde yardımcı olabilir . Ayrıca, kemoterapi de dahil olmak üzere tedavilere verilen vücut yanıtını değerlendirmeye yardımcı olabilir veya kanser tedavilerinin yan etkisi olarak karşımıza çıkabilir.
Lökopeni ve Nötropeni Belirtileri Nelerdir?
Lökopeni olan bir kişi, ateş, terleme ve titreme gibi belirtilere neden olabilecek enfeksiyonlara daha yatkın olabilir.
Düşük beyaz küre sayısının kendine özel bir belirtisi yoktur. Bu nedenle, örneğin verilen kanser tedavisi sonrası olası bir yan etki olarak lökopeniyi tespit etmek ve erkenden tanımak için hastanın şikâyeti olmasa bile kontrol kan tetkiki çalışılır. Bununla birlikte, birisinin lökopenisi varsa, enfeksiyona yakalanma olasılıkları daha yüksektir.
Enfeksiyon belirtileri şunları içerir:
- ateş
- terleme
- titreme
Lökopeni olan bir kişide, düşük beyaz küre sayısı nedeni ile ilgili başka belirti ve şikayetler olabilir.
Lökopeninin Nedenleri Nelerdir?
Kemik iliğindeki beyaz kan hücrelerinin üretimine müdahale ederek lökopeni yaratan çeşitli tıbbi durumlar vardır.
Diğer koşullar, beyaz kan hücrelerini üretimlerini etkilemektense tahrip ederek lökopeni oluşturur. Lökopeni bazı tedavilerin ve ilaçların bir sonucu olabilir.
Lökopeniye neden olabilecek durumlar
- Viral enfeksiyonlar: Soğuk algınlığı ve influenza (grip) gibi akut viral enfeksiyonlar geçici lökopeni oluşturabilir. Kısa vadede, bir viral enfeksiyon, bir kişinin kemik iliğindeki beyaz kan hücrelerinin üretimini bozabilir.
- Kan hücresi ve kemik iliği hastalıkları: Bunlar lökopeni oluşturabilir. Örneğin aplastik anemi, aşırı aktif dalak ve miyelodisplastik sendromlar.
- Kanser: Lösemi ve diğer kanserler kemik iliğine zarar verebilir ve lökopeni oluşturabilir.
- Bulaşıcı hastalıklar: Örnekler arasında AIDS ve tüberküloz bulunur. 2015 yılında yayımlanan bir çalışmaya göre, tüberkülozlu kadınların erkeklere göre lökopeni geliştirmek olasılığı daha yüksektir.
- Otoimmün bozukluklar: Bazı otoimmün hastalıklar beyaz kan hücrelerini öldürür. Örnekler arasında lupus ve romatoid artrit bulunur.
- Doğum bozuklukları: Konjenital hastalıklar olarak da bilinir, bunlar lökopeni oluşturabilir. Örnekler arasında Kostmann sendromu ve myelokateksis bulunur.
- Malnütrisyon (beslenme bozukluğu/yetersizliği): Bazı vitamin ve mineral eksiklikleri lökopeni oluşturabilir. Örnekler, B-12 vitamini, folat, bakır ve çinko eksikliklerini içerir.
- Sarkoidoz: Bu vücutta küçük iltihaplanma alanlarına yol açan bağışıklık sisteminin aşırı tepkisidir. Ayrıca kemik iliği de etkilenebilir.
Lökopeni ve Nötropeniye Yapan Tedaviler ve İlaçlar
Kanser tedavileri bir kişinin beyaz küre sayısını etkileyebilir ve lökopeniye neden olabilir.
Bu etkiye sahip olabilecek örnekler şunları içerir:
Bazı ilaçlar aynı zamanda birinin kanındaki beyaz kan hücrelerinin sayısını etkileyebilir ve lökopeni oluşturabilir.
Bu etkiyi yaratabilecek ilaçlar şunları içerir:
- multipl skleroz tedavisinde interferonlar
- epilepsi için lamotrijin ve sodyum valproat ve duygudurum düzenleyicileri
- bupropion, antidepresan ve sigarayı bırakma ilaçları
- klozapin, antipsikotik ilaç
- bir antibiyotik olan minosiklin
- sirolimus, mikofenolat mofetil, takrolimus ve siklosporin gibi immünosüpresanlar (organ nakli ilaçları)
- steroidler
- penisilin
Lökopeni ve Nötropeninin Dereceleri
Bir kişinin vücudu enfeksiyonla mücadele ediyorsa, bu durum beyaz kan hücresi sayısını etkileyebilir. Kan dolaşımında beyaz kan hücrelerinin hafif azlığı psödolökopeni (yalancı lökopeni) olarak adlandırılır.
Psödolökopeni, lökopeni öncesi aşamadır. Bir kişinin beyaz kan hücreleri azalmaya devam ederse, gerçek lökopeni gelişebilir.
Lökositler içinde nötrofillerin bakteri ve mantarlara karşı etkin olan elemanlar olduğundan yukarıda bahsetmiştik. Bu açıdan özellikle nötropeni durumu onkologlar tarafından yakın takip edilir, çünkü nötropenide kanser hastaları için fırsatçı bakteri ve mantar enfeksiyonları riski doğar. Beyaz kan hücresi düşüklüğüne ateş eklenirse bu duruma febril nötropeni denir.
Nötropeninin dereceleri
- 1. derece (grad): Normal değer ile milimtreküpte 1500 arası
- 2. derece: milimetreküp kanda 1000 – 1500 arası
- 3. derece: milimetreküpte 500 – 1000 arası
- 4. derece: milimetreküpte 500’den az nötrofil olması
Lökopeni ve Nötropeni Nasıl Tedavi Edilir?
Nötropenik hasta bakımı
- Bir ilaç lökopeniye neden oluyorsa, o ilacın bırakılması veya farklı bir ilacın denemesi önerilebilir. Bir kişi, önce doktora danışmadan ilaçlarını kesmemeli veya değiştirmemeli.
- Bir hastanın kanseri varsa ve kemoterapisi lökopeniye neden oluyorsa, beyaz kan hücrelerinin yenilenmesine zaman tanımak için tedaviye ara verilebilir.
- Hangi tedavilerin lökopeniye neden olacağı çoğu zaman iyi bir şekilde tahmin edilmektedir. Tedaviye bağlı lökopeniden korunmak için GCSF adını verdiğimiz kan hücresi büyüme faktörü iğnesi (filgrastim, lenograstim, pegfilgastrim gibi), tedavinizin bir parçası olarak onkoloğunuz tarafından planlanabilir.
- Febril nötropeni, yaşamı tehdit eden bir durumdur ve temel tedavisi, kan hücresi büyüme faktörü iğneleri ve antibiyotiklerdir.
Not: Nötropenik hasta için çiğ sebze-meyveden uzak diyetler önerilebilmektedir. Fakat bu hasta grubunda çiğ sebze-meyveden uzak durmak enfeksiyon riskini azaltmamaktadır.
Aşağıdaki yaklaşımlar, lökopenisi bulunan bir kişinin durumunun iyileşmesine ve enfeksiyon riskini azaltmaya yardımcı olabilir:
- sağlıklı beslenmek
- bol dinlenmek
- kesiklerden ve sıyrıklardan kaçınma
- mikropları önlemek için temizliğe dikkat etmek
Özet
- Lökopeniyi tedavi etmek, ilacın veya tedavilerin duraklatılmasını gerektirebilir. Altta yatan durum kanser ise daha fazla dikkat etmek gerekebilir.
- Lökopeniye neden olduğu bilinen bir durum varsa, kişinin beyaz kan hücre sayısı düzenli olarak kontrol edilecektir.
- Düzenli kan testleri, lökopeniyi erken teşhis etmeye ve daha büyük sorunlara yol açmadan önce tedavi etmeye yardımcı olur.
