Kanser hücrelerinin normal hücrelerden en önemli farklarından biri de sınırsız çoğalma kapasitesine sahip olmasıdır. Bu durumu telomeraz adı verilen enzimler sayesinde telomerlerini uzatarak gerçekleştirirler. Peki telomeraz enzimi kanser hücresi için neden bu kadar önemli?
Vücudumuzdaki çoğu hücrenin (kök hücreler dışında) belirli bir çoğalma kapasitesi vardır. Hücre çoğalırken yavru döllere genetik bilgisini eşit biçimde aktarır. Bunu yaparken genlerini iki katına çıkarmak zorundadır. Bunu gerçekleştirirken her bölünme esnasında kromozomların uç kısmında kayıplar meydana gelir. Gen kaybını önlemek için hücreler kromozomlarının uç kısımlarına telomer adı verilen koruyucu diziler yerleştirirler. Böylece gen kaybı bir süreliğine de olsa önlenmiş olur. Aşağıdaki şekilde telomerlerin hücrenin DNA’sında korumayı nasıl sağladığı gösterilmiştir.
Şekil açıklaması: Hücrelerimizdeki kromozomların uç kısmında telomer adı verilen yapılar bulunur. Telomerlerin uzamasını “telomeraz” adı verilen enzim sağlar. Telomeraz kromozomların uç kısımlarına tekrarlı diziler ekleyerek genlerin kaybını korur.
Elizabeth H. Blackburn, Carol W.Greider ve Jack W. Szostak adlı bilim insanları kromozomların telomer ve telomeraz tarafından nasıl korunduklarını keşfetmeleri sebebiyle 2009 yılı Nobel Tıp ve Fizyoloji Ödülü’ne layık görülmüşlerdir.
Telomeraz aktivitesi sağlıklı hücrelerde yoktur. Bu sebeple normal hücreler belirli bir çoğalma kapasitesine sahiptirler. Telomerleri kritik derece kısalan hücreler, programlı hücre ölümü (apopitoz) ile ortadan kaldırılırlar. Ancak kanser hücreleri bu aşamayı kaçmayı başararak telomeraz genlerinin aktivitesini yükseltirler ve telomerlerini sürekli uzatırlar. Yapılan çalışmalarda insan kanserlerinin yüzde 90’ında telomeraz aktivitesi çok yüksek bulunmuştur.
Telomeraz enzimi;
- Kanser hücrelerinde aktivitesinin yüksek olması sebebiyle sağlıklı hücrelere zarar vermeden etkili bir tedavi olanağı sağlayabilir.
- Telomeraz enzimi kanser hücrelerinin ölümsüzlüğünün temel anahtarıdır. Telomerazı hedef alan ilaçlar bu sebeple umut vaat etmektedir.
Tüm bu bilgilerin ışığında telomeraz enzimini hedef alarak kanseri etkili tedavi edebilir miyiz? Telomerazı hedef alan tedaviler ve klinik çalışmaları yazımızda bu konu hakkında detaylı bilgiye ulaşabilirsiniz.
