Koronavirüs salgınında kan ürünleri ve KONVELESAN PLAZMA tedavisi hakkında ne bilmeliyiz?

Yeni tip koronavirüse (SARS-CoV-2) bağlı gelişen COVID-19 hastalığında en çok konuşulan uygulamalardan biri konveselan (iyileşen hasta) plazma tedavisi oldu. COVID-19'a yakalanan hastaların çoğu bu virüse karşı bağışıklık geliştiriyor, yani artık virüsü tanıyabilir hale geliyor ve tekrar vücudu enfekte etmesi halinde hemen virüse saldıracak IgG yapısında antikorları, kanın hücre dışında kalan plazma (sıvı) kısmında hazır bulunuyor. Enfeksiyona yakalanan ve virüse karşı bağışıklık geliştiremeyen kişiler ise yaşamını kaybediyor. İşte bu bilgiden hareketle, "COVID-19 hastalığını geçirmiş, iyileşmiş ve koronavirüse karşı bağışıklık geliştirmiş kişilerin kan plazması, aktif şekilde hastalığı yaşayan kişilerin tedavisinde kullanılabilir mi?" fikri gündeme geldi. Bununla birlikte, enfeksiyon hastalıklarında plazma tedavisinin geçmişi 1880'lere kadar uzanmaktadır.

Önemli gelişme: 23 Ağustos'ta konvelesan plazma tedavisine FDA "kullanım izni" verdi!

ABD Gıda ve İlaç Dairesi (FDA), COVID-19 ile mücadeleye yönelik devam eden çabalarının bir parçası olarak hastanede yatan hastalarda COVID-19'un tedavisi için araştırma amaçlı iyileşme plazması için bir "acil kullanım izni" yayınladı. Bu nihai bir onay değildir. Bununla birlikte FDA, mevcut bilimsel kanıtlara dayanarak, karar belgesinde belirtildiği gibi, bu ürünün COVID-19 tedavisinde etkili olabileceği ve ürünün bilinen ve potansiyel faydalarının, ürünün bilinen ve potansiyel risklerinden daha ağır bastığı sonucuna varmıştır.

FDA yekilisi Dr. Stephen M. Hahn, plazma ile tedavi edilen her 100 kişiden 35'inin kurtarılacağını iddia ediyor. İşin ilginç yanı bu kullanım izninin, Mayo Clinic Hastanesi gözlemsel verilerine dayanarak verilmesi. Normalde bir tedavinin onay alabilmesi randomize (hasta alımının rastgele yapıldığı) kapsamlı klinik araştırma sonuçları ile mümkündür. Burada güçlü bir kanıt olmadan, FDA'nın izni ile karşı karşıyayız.

Sunulan veriler, konvelesan plazmanın ne kadar erken kullanılırsa, örneğin tanı aldıktan sonra 3 gün içinde, o kadar işe yarıyor olabileceğini düşündürmekte. Zaten bu akla da yatkın olan bir etki mekanizması; çünkü hastalığın başında virüs aktif olarak rol oynuyor ve bu dönemde konvelesan plazma antikorları ile etkisiz hale getirilmesi daha olası gözüküyor. Hastalığın ciddi bir hal alması virüse karşı aşırı/anormal bağışıklık yanıt geliştikten sonra oluyor ve doğal olarak bu durumda konvelesan plazma ile virüsü bağlamasının hastalık sonuçlarına etkisi daha az oluyor. 

Tarihi

Konvelesan (iyileşmiş) plazma tedavisi, kökeni 1880'e dayanan bir tedavidir. Çaresizlikten - hastalığa özgü tedavi yokluğundan - özellikle Ebola'da tekrar gündeme gelmiştir. Pasif ve hızlı bir immünizasyon (bağışıklama) vadeder, ama birçok sorunu da barındırır. 1890'da difteri tedavisi için Von Behring ve Kitasato adlı fizyologlar tarafından kan plazması (serumu) kullanıldı; başlangıçta immünize hayvanlardan üretildi, ancak kısa bir süre sonra bağışıklığa sahip donörlerden (verici) alınan tam kan veya serum, insan kaynaklı belli antikorların olası bir kaynağı olarak tanımlandı. 1970'lere kadar kızıl ve boğmaca gibi bakteriyel bulaşıcı hastalıkların önlenmesi veya tedavisi için convalescent (konvelesan) kan plazmasını kullanan birkaç örnek bulunmaktadır. Şimdiye kadar yapılan çalışmaların çoğu az sayıda vakayı raporladığı için, bize toplumu temsil edemeyecek "düşük kaliteli" bilimsel kanıtlar sağlayabilirler. Bununla birlikte COVID-19 Pandemisi ile birlikte konvelesan plazma tedavisi hakkında geniş çaplı klinik araştırmaların yapılması umulmaktadır.

FDA onayı değil, "izni"

24 Mart 2020'de ABD Gıda ve İlaç İdaresi (FDA), devam eden COVID-19 salgını için deneysel tedavilerin kullanımına ilişkin kurallarını güncelledi. Buna göre, yeni tip koronavirüsün yol açtığı hastalık COVID-19 nedeniyle hastanın yaşamı ciddi veya doğrudan tehdit altında kaldığı durumlarda "iyileşmiş hastanın plazması", sadece kritik hastalarda eksperimental (deneysel) olarak kullanılabilecek. Ancak bu uygulamanın sadece vaka bazında ve özel durumda kullanılması koşuluyla "izin" verildiği, fakat COVID-19 tedavisi olarak henüz onaylanmadığı vurgulandı. FDA, sınırlı durumlarda kullanıma izin vermiş olsa da, iyileşmiş hasta plazmasının yüksek etkinlikte tedavi için yapılan araştırmalara katkı sağlayabileceğini düşünüyor (bu iznin detayı için bakınız).

COVID-19 konvelesan plazma bağışçısı olmak

COVID-19'a yakalanmış ve iyileşmişseniz, kanınızın plazma kısmında virüse saldırmaya hazır antikorlar olabilir. Bağışlanan plazmanız, bu tedavinin işe yarayıp yaramadığını kesin olarak belirlemek için bilimsel bir çalışmanın parçası olarak kullanılabilir.

COVID-19'u tedavi etmek için neden konvelesan plazma araştırılıyor?

Şu anda ne FDA tarafından ne de dünyada yeni tedaviler geliştirilmesi konusunda öncü herhangi bir kurum tarafından COVID-19 için onaylanmış bir tedavi yoktur. İyileştirici plazma COVID-19 tedavisi için araştırılmaktadır, çünkü önceki bilimsel çalışmalardan bireylerin COVID-19'dan iyileşmelerine yardımcı olabileceğini öneren bazı ön bilgiler bulunmaktadır. İyileştirici plazmanın hastalık süresini kısaltabileceğini veya COVID-19 ile ilişkili ölümü engelleyip engelleyemeyeceğini belirlemek için daha fazla araştırma yapılması gerekmektedir.

Konvelesan plazma COVID-19'a karşı güvenli ve etkili midir?

Konvelesan plazmanın COVID-19'a karşı etkili bir tedavi olup olmayacağı henüz bilinmemektedir. Plazma transfüzyonları (nakil) genellikle güvenli ve çoğu hasta tarafından iyi tolere edilir, ancak bazen alerjik reaksiyonlara ve diğer yan etkilere neden olabilir. Onaylanmış tedavi olmadığından FDA, COVID-19'u tedavi etmek için konvelesan plazmanın sadece bazı kritik durumdaki hastalar için denenmesine ve denenecek her hasta için izin alınarak kullanımına izin vermektedir.

Yakın zamanda COVID-19'dan kurtuldum, plazma bağışlayabilir miyim?

Evet. Bununla birlikte, COVID-19 konvelesan plazması bireylerden ancak iyileştiklerinde ve kan bağışına hak kazandıkları takdirde toplanabilir. Bireylerin daha önce COVID-19 tanısı bir laboratuvar testi ile belgelenmiş ve diğer laboratuvar kriterlerini karşılamış olmalıdır. Bireyler, iyileşme plazması bağışlamadan önce en az 14 gün boyunca semptomların (belirti) tamamen düzelmesi ile COVID-19'dan tamamen iyileşmiş olmalıdır. Ayrıca yaşınız 18-60 arasında olmalı.

İyileştirici plazma bağışlamak istersem nereye başvurmalıyım?

Aferez ünitesi bulunan kan merkezlerine veya Kızılay'a başvurabilirsiniz. Plazma toplanması için aferez işlemi ortalama 60-80 dakika sürmektedir. Aferez cihazları ile yaklaşık 200-600 ml plazma toplanacaktır. İşlem tamamlandıktan sonra bağışçı 15 dakika boyunca gözetim altında tutulacaktır ve ve donörün rızasıyla yeni bir plazma bağışı için randevu verilebilir.

Toplanan plazma ne olacak?

Plazma topladıktan sonra barkodlama Kızılay tarafından yapılır. Barkodlu ürünler eksi 18-25 derece veya daha düşük bir sıcaklıkta ayrı bir saklama dolabında saklanır ve daha sonra ciddi ve kritik COVID-19 hastalarına nakledilebilir.

Kan bağışlayarak koronavirüse yakalanabilir miyim?

Hayır. Kan bağışı güvenlidir. Her zaman kullanımdan sonra atılan yeni, steril iğneler kullanılır.

Alıcılara gitmeden önce kan test edilir mi?

Bağışlanan tüm kanlar, verici daha önce çok defa kan bağışlamış olsa bile kan grubu, hepatit, HIV, sifiliz ve diğer transfüzyonla bulaşan hastalıklar için test edilir.

Koronavirüs testi yaptırmak için plazma bağışlayabilir miyim?

Hayır. Plazma bağışı, sadece daha önce COVID-19 geçirdiği test ile gösterilmiş ve tamamen iyileşmiş kişilerden kabul edilmektedir. Kan bağış merkezlerinde koronavirüs testleri yapılmaz.

Bana kan verilirse koronavirüse yakalanabilir miyim?

Şimdiye kadar COVID-19 tedavisi için plazma bağışından bahsettik. Bununla birlikte COVID-19 dışı durumlar için başka hastaların kan ve kan ürünleri ihtiyacı devam etmektedir. Koronavirüslerin kan transfüzyonu (kan nakli) ile bulaştığına dair bir kanıt yoktur. Ayrıca, bağış öncesi tarama uygulamaları ve donör adayının doldurduğu anketler, solunum yolu hastalıkları belirtileri yaşayan kişilerden gelen bağışları önlemek için tasarlanmıştır. Ayrıca, normal amaçlı kan bağışı yapacak gönüllü vericide COVID-19 öyküsü varsa, bu kişi kan bağışı yapamaz. Bu durumu konvelesan plazma bağışı ile karıştırmamak gerekir. O özel bir verici tipidir.

Neden kan transfüzyonları ile COVID-19 bulaşmaz?

Virüsler istila etmek ve kendilerini çoğaltmak için konakçı vücut hücreleri bulmalıdır. İstila ettiklerinde, genetik talimatlarını kopyalamak ve virion denilen yeni virüs parçacıkları oluşturmak için hücrenin altyapısını kullanırlar, sonra da bu döngüyü tekrarlamak için konakçı hücreden ayrılırlar. Virüsler konakçı hücrelerindeki “bağlanma bölgelerine”, proteinlerin bağlanmasına ve istila etmesine izin veren proteinlere güvenir. COVID-19 virüsü için bağlanma bölgeleri solunum yolunda, özellikle akciğerde ve sindirim sisteminde bulunur. Bu yeni koronavirüsün kan hücreleri, örneğin lökositler (akyuvarlar) ile taşındığına dair bir kanıt yoktur. Ayrıca normal kan ürünleri hazırlanırken lökositler filtre ile elemine ediliyor, bu nedenle güvenlidir.

Koronavirüs kanda bulunmuyorsa ve kandan bulaşmıyorsa, kan testi ile nasıl tespit edilebiliyor?

Kandan bakılan koronavirüs testlerinde, virüsün kendisi veya virüse ait parçacıklar taranmaz, virüse karşı bağışıklık sistemi tarafından geliştirilen antikorlar (IgM ve IgG) taranır. * - TÜM KORONAVİRÜS YAZILARIMIZ *