Koronavirüse ikinci kez yakalanmak mümkün mü? Merak edilen diğer konular

Yeni tip koronavirüse (SARS-CoV-2) bağlı Covid-19 hastalığı, ilk olarak 2019 Aralık ayında görüldü ve o günden bugüne tüm dünyayı etkisi altına aldı. Bu tarihten itibaren Mart 2021'ye kadar dünya çapında yaklaşık 120 milyon Covid-19 vakası bildirildi ve 90 milyondan fazla kişi bu hastalıktan kurtulmayı başardı. Peki bu hastalığı atlatan kişilerin tekrar yeni tip koronavirüs (SARS-CoV-2) ile enfekte olma ve Covid-19 hastalığına yakalanma riskleri var mıdır?

10 Eylül 2020’de ABD Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezine (US-CDC) göre, o güne kadar bir kişinin enfekte olduktan sonraki 3 ay içerisinde tekrar SARS-CoV-2 ile enfekte olduğuna dair doğrulanmış bir rapor yoktu.

İnsan verilerinin eksikliğinden dolayı Rhesus maymunları, ilk enfeksiyondan 28 gün sonra tekrar aynı virüs suşuna maruz bırakıldı ve tekrar eden bir enfeksiyon durumu oluşmadı.

Bununla birlikte, 21 Eylül 2020’de Avrupa CDC, SARS-CoV-2’ye tekrar yakalanma durumunu ele alan bir rapor yayınladı.

İkinci kez koronavirüs hastalığına yakalanmak

İnsan koronavirüsleri de dahil olmak üzere çoğu solunum yolu virüslerinde efeksiyonların tekrarladığı gözlemlenir. Solunum virüsleriyle yeniden enfekte olma durumu;

• İlk bağışıklık yanıtının zayıf olması veya zayıflamasına,
• Başka bir genotiple / türle yeniden enfekte olma durumuna,
• Virüslerin viral yük değişikliğine bağlı olabilir.

SARS-CoV-1 ve MERS-CoV (Orta Doğu Solunum Sendromu Koronavirüs) salgınlarının ardından sırasıyla 24 ve 34 aya kadar hayatta kalan kişilerde, koronavirüse karşı belli antikorlar tespit edildi. Bu virüslere ikinci kez maruz kalmanın göz ardı edilebilir riski, yeniden enfekte olmaya karşı bağışıklığa ilişkin klinik bir tanımlamaya imkan sağlamamıştır.

Aşağıdaki tabloda, farklı solunum yolu virüsleri hakkında özet bilgi bulunmaktadır.

Salgın yapan koronavirüsler için ise bağışıklığın birkaç aydan birkaç yıla kadar süren geçici bir durum olduğu gösterildi ve doğal ve deneysel enfeksiyondan sonra tekrar enfeksiyon durumunun olduğu bildirildi. Doğal viral enfeksiyon sonrası bağışıklık yanıtının tamamlanmamış olduğu ve yeniden enfeksiyon durumunun muhtemel olduğu düşünülmektedir.

Şu anda RNA ve viral vektör aşıları gibi test edilen Covid-19 aşı platformları, antikor ve T hücre yanıtlarını ortaya çıkartmak üzere tasarlanmıştır. Oysaki alt birim aşıları, aktif efektör T hücrelerinin ve hafıza T hücrelerinin etkisini ortadan kaldırarak, antikor yanıtlarıyla daha sınırlıdır.

Belirtiler başladıktan sonraki 90 gün içinde tekrarlayan Covid-19 ve tekrar pozitif çıkan PCR testleri ne anlama geliyor?

Bazı yayınlarda, negatif testleri ve klinik iyileşmeyi takiben SARS-CoV-2 PCR testi yeniden pozitif çıkan vakalar veya Covid-19 ile uyumlu belirtiler gösteren vakalar tanımlamıştır. Bu vakalar, akut hastalıktan sonraki 90 güne kadar olan bir zaman dilimi içerisinde tanımlandı ve gerçek bir tekrar eden enfeksiyon durumundan daha çok kalıcı veya nükseden (tekrralayan) klinik hastalıkla birlikte kalıcı / dalgalı viral bulaşmayı yansıtabilir. Diğer viral enfeksiyonlar veya bakteriyel / fungal (mantar) süper enfeksiyonlar da ayrıca bu oluşumların bazılarında kalıntı olan SARS-CoV-2 RNA varlığında, aynı zamanda meydana gelen bir belirti atağını açıklayabilir. Ek olarak, tekrar zayıf çıkan pozitif PCR sonuçları (döngü eşik değeri (Ct) > 35), muhtemelen gerçek aktif enfeksiyonu değil kopyalanmayan virüsü yansıtır.

Ayrıca, Çin’den gelen büyük verilerde, Covid-19'a bağlı ortanca hastanede yatma süresi 22 gün olarak bildirildi. Hastaneden yatan vakalar için ortanca viral bulaşmanın 20 ile 37 gün kadar uzun bir süre olduğu bildirildi. Başka raporlarda, üst solunum yolu örneklerinden viral bulaşmanın 12 haftaya kadar olduğu tespit edildi. CDC’ye göre de 90 günlük bir zaman dilimi boyunca PCR’ın pozitif çıkması, muhtemelen yeniden enfeksiyon durumundan daha çok uzun süreli bulaşmayı temsil ediyor. Ancak replikasyon yapabilen (kendini kopyalayabilen) virüs, 10 – 20 güne kadar nadiren tespit edilebilir ve hatta şiddetli Covid-19 vakalarında çoğunlukla sonrasında bile tespit edilmiştir. Ancak baskılanmış bağışıklık durumdaki hastalar için bu süre, daha da uzun olacak şekilde bildirilmiştir. Uzun vadeli bulaşmaya ek olarak, taburcu edilen hastaların %14-17’sinin PCR testlerinin tekrar pozitif çıktığı tanımlanmıştır.

Yeniden Covid-19 enfeksiyonu durumu

Hong Kong’da bir hastanın ilk semptomatik (belirti gösteren) Covid-19 atağından 142 gün sonra asemptomatik (belirti göstermeyen) olarak SARS-CoV-2 PCR testi pozitif çıktığı bildirildi. Bu vaka SARS-CoV-2'nin tekrar eden enfeksiyon vakası olarak tanımlandı.

ABD’de de başka tekrar eden olası vakalar bildirildi. Bu vakarda hastalık, hastaların ilk Covid-19 ataklarından yaklaşık 2 ay sonra evlerinde tekrar hastalığa maruz kalmaları sonucunda daha şiddetli olarak ortaya çıktı. Genom dizileme, ayrı ataklardaki virüsler arasında birkaç potansiyel varyasyon (değişiklik) tespit etti. Vakalar, yeniden enfeksiyona yakalanma durumu olarak açıklandı.

Yeniden SARS-CoV-2 enfeksiyonuna yakalanma durumuna karşı koruyucu bağışıklık sağlamak için hem humoral hem de hücre aracılı bağışıklık gereklidir. Enfekte olmuş kişilerin çoğunun nötralize edici antikorlar ve hafıza hücreleri gibi yeterli ve sürekli bağışıklık hafıza yanıtları oluşturup oluşturmadığı bilinmemektedir.

Aşağıda, Covid-19 hastalığında farklı ciddiyet senaryoları resmedilmiştir.

SARS-CoV ve MERS-CoV'a özgü IgG antikor yanıtlarının enfeksiyondan sonra 1 yıldan daha fazla süre kalıcılığını değerlendiren uzun süreli çalışmalar, antikor varlığının zamanla azaldığını bulmuştur. Ancak antikorların varlığı özellikle antikorların nötralize etme aktivitesi bilinmiyorsa veya düşük olduğu ya da olmadığı biliniyorsa koruyucu bağışıklığa eşit olması gerekli değildir. Özellikle SARS-CoV-2 için, önceki bazı çalışmalar 90 gün sonra zayıflatılan antikor yanıtlarının hızla azaldığını bildirmiştir. Bununla birlikte, yakın zamanda yapılan daha uzun bir takip çalışması, antikor varlığının 4 ay boyunca stabil kaldığını gösterdi.

Mutasyona uğrayan Covid-19

SARS-CoV-2’nin aynı atadan gelen birkaç farklı soyu ve onların alt birimleri, coğrafi konuma bağlı olarak değişen yaygınlık ile tanımlandı. Spike proteinindeki 400’den fazla varyantı (değişikliği) içeren çeşitli mutasyonlardan oluşan virüsün binlerce belirgin varyantı bildirildi. Bağışıklık basıncının, önceki enfeksiyona karşı oluşan bağışıklık yanıtından kaçabilen yeni varyantları seçecek olması mümkündür.

NOT: Varyant, virüsün genel kimliğini değiştirmeyen mutasyonlardır. Suş, virüsü başka bir kimliğe sokan mutasyonlardır. Yani, bu olursa her şey başa döner. Virüsteki her nükleotid değişikliği onun farklılaşması demek değildir.

Yeniden enfeksiyona yakalanma durumunun daha şiddetli olabileceği ya da daha hafif olabileceği kesin değildir. Daha şiddetli bir olay, antikora bağlı güçlenmenin bir sonucu olarak meydana gelebilir ya da varyantın / suşun şiddetine ve aşılamada kullanılan malzemeye bağlı olabilir. Daha şiddetli vakaların gözlemlenmesi ayrıca belirtili vakaların test edilmesine karşı seçim önyargısı da yansıtabilir. Yeniden enfeksiyona yakalanma durumunun daha hafif seyretmesi, ilk atak sırasında adaptif bağışıklık yanıtının başlatılmasıyla açıklandı.

Avrupa CDC, önceki doğrulanmış COVID-19 vakalarında tekrar eden enfeksiyonu değerlendirmek için bir akış şeması önermektedir; ancak değerlendirme, tüm genomun dizilenmesi ve filogenetik analiz gibi mevcut olmayan testleri içerir (özet için aşağıdaki tabloya bakınız).

(a) 2019 koronavirüs hastalığının (Covid-19) klinik karakteristik belirtileri.

(b) Eğer iyileşme mevcut bilinen Covid-19 maruziyeti ve iki ardışık negatif PCR testleri ile kanıtlanmışsa 90 günün altında olması halinde düşünülebilir.

Yeniden SARS-CoV-2 ile enfeksiyonun onaylanmış tanısı şunları gerektirir

1. Gerçek bir ilk atak doğrulaması – ilk atağın viral yükünün tanımı gereklidir. Orijinal örneğin mümkün olduğunda yeniden test edildiği gösterilir. (Ct değerleri> 35, gerçek enfeksiyondan ziyade olası kontaminasyonu işaret edebilir)
2. Farklı zamanlarda Ct >35 olan iki SARS-CoV-2 RT-PCR testi pozitifli yeniden enfeksiyon durumunun kanıtı. (Ya da hücre kültürü veya alt genomik RNA’nın tespiti ile virüsün kopyalanmasının kanıtı)
3. Yerel epidemiyoloji ile uyumlu olan yüksek verimli dizileme ile iki farklı filogenetik suşla enfeksiyonun onaylanması. (İki atak arasında herhangi bir dizi varyasyon ile iki farklı virüs varyantı kanıtı)

Not: Birinci ve ikinci ataklar arasında toplanan iki farklı örnek üzerinde en az bir ve ideal olarak iki negatif RT-PCR testi belgelenmelidir.

• İlgili konu: Covid-19 enfeksiyonunun uzun vadeli etkileri nelerdir? 50 belirti

Tekrarlayan Covid-19 durumu

• Nükseden Covid-19 durumu (literatürde “recrudescence”, “recurrence” ya da “reaktivasyon” olarak tanımlanır) – Covid-19 ile uyumlu belirtilerin klinik nüksü – ilk enfeksiyondan sonraki 90 gün içerisinde pozitif / kalıcı RT-PCR eşlik eder ve epidemiyolojik maruz kalma durumunun olmaması veya hastalığın başka bir nedeni ile desteklenir.
• Viral kültür pozitif olabilir.
• Tüm genom dizileme ile aynı suşun gösterilmesi, bu varlığı yeniden enfeksiyon durumundan kesin olarak ayırt edebilir. Bu nedenle, bu vakaların izolasyon için değerlendirilip değerlendirilmeyeceğine karar vermek adına daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır.

Yeniden SARS-CoV-2 RT-PCR testinin pozitif çıkması

• SARS-CoV-2 RT-PCR’ın tekrar pozitif çıkması, ilk ataktan sonraki 90 gün içerisinde asemptomatik bir hastada negatif testlerden sonra pozitif çıkan RT-PCR’dır.
• Bu vakalar büyük olasılıkla replikatif (kendini kopyalayan) virüsleri temsil etmez ve izolasyon gerektirmez.
• Düşük viral yük genellikle yeniden pozitif çıkmanın bir özelliğidir.

Sonuç

Önümüzdeki birkaç ay, muhtemelen yeniden enfeksiyon durumlarının boyutunu ortaya çıkaracaktır. Neyse ki bugüne kadar, yeniden enfeksiyon durumunun nadir olan bir durum olduğu görünüyor. Zaman dilimi, genetik değişiklik tanımları ve serolojik durum açısından daha doğru tanımlar sağlamak için daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır.

İLGİLİ KONULAR

• Covid-19 Dünya ve Türkiye güncel istatistikler
• Koronavirüs hakkında son dakika haberler ve bilimsel gelişmeler