Epidemiyoloji alanı, hastalıkların gerçek nedenleri hakkındaki anlayışımız, henüz bakteri ve diğer mikroorganizmaların etkileri anlaşılmadan önce doğmuştu. Epidemioloji, nüfus sağlığını etkileyen faktörlerin incelenmesidir. Örneğin İbni Sina, Tıp Kanunu'nda (MS 1025 civarı) cinsel yolla bulaşan hastalıkların ve verem hastalığının bulaşıcı olduğunu, karantinanın belirli hastalıkların yayılmasını sınırlandırmada kullanışlılığını tartışmıştır.
1800'lü yılların en ünlü epidemiyologları arasında Danimarkalı Fizyolog Peter Panum (kızamık yayılımı), John Snow (kolera yayılımı) ve İngiliz hekimi William Budd (tifüs ateşi yayılımı) yer almaktadır.
Panum'un çalışması, modern epidemiyoloji alanına yaptığı katkılar büyük öneme sahiptir. 1846'da, Danimarka hükümeti, Kuzey Atlantik Okyanusu'nun sislerinde yer alan Faroe Adaları'nda kızamık yayılımını incelemesi için 26 yaşındaki Panum'u görevlendirdi.
Bugün, Paramyxoviridae ailesine ait bir RNA virüsü olan Morbillivirus'un sebep olduğunu bildiğimiz kızamık, oldukça bulaşıcı bir viral hastalıktır ve genellikle çocuklarda görülür. Ateş, öksürük, burun akıntısı, gözlerde iltihap ve vücutta beliren kırmızı, benekli bir döküntü ile karakterize edilir ve aşılarla önlenebilir.
İlgili konu: Virüs nedir? Virüslerin kısa tarihi ve kanser yapıcı virüsler
Ancak Panum'un zamanında kızamık sıklıkla ölümcül olabilmekteydi. 1846'da kızamık, Faroe Adaları'nda 65 yıldır ölüme neden olmamıştı, ancak aniden adada yaşayan 7782 kişiden 6000'inden fazlası kızamık hastalığına yakalandı. Kıyı vadileri adalardaki farklı nüfusları ayırdığından her küçük yerleşim yerinde hastalığın seyri diğerlerinden izole edilerek incelenebildi. Çeşitli köyleri inceleyerek, Panum, kızamık için kuluçka süresinin yaklaşık iki hafta olduğunu belirledi. Ayrıca, önceki yıllarda enfekte olan yaşlı insanlarla görüşerek uzun süreli bağışıklığa dair bilgiler topladı ve bu kişilerin hiçbirinin 1846'da kızamık hastalığına yakalanmadığını tespit etti. Panum, kızamığın enfeksiyöz ajanlar tarafından kirli eşyalar yoluyla veya yakın insan temasıyla yayıldığına ikna olmuştu.
Panum'un kızamık hastalığını incelediği dönemde, virüslerin hastalıkların nedeni olduğu bilinmiyordu. Bu açıdan da çalışmaları ve vizyonu, oldukça etkileyici ve ilericidir. Virüslerin keşfi ise bu dönemden çok daha sonra, 19. yüzyılın sonunda gerçekleşti. İlk tanımlanan virüs olan tütün mozaik virüsü, 1892'de Rus bilim adamı Dmitri Ivanovsky tarafından keşfedildi. Dolayısıyla, Panum kızamığı incelediği dönemde virüsler henüz keşfedilmemişti ve bu nedenle kızamığın viral bir hastalık olduğunu bilmiyordu. Ancak Panum, salgın sırasında kızamığın bulaşıcı bir hastalık olduğunu ve kişiden kişiye geçtiğini gözlemledi ve belgelerinde bu gözlemlerini belirtti. Bu, kızamık hastalığının anlaşılması için önemli bir adımdı.
Panum'un tıp tarihindeki önemli yeri, "1846'daki Observations Made During the Epidemic of Measles on the Faroe" adlı titiz saha çalışmalarına dayanmaktadır ve bu çalışma, henüz gelişmekte olan epidemiyoloji alanının ilk tohumdur.
Yazı Görselinin Açıklaması: Soldaki görsel, Dr. Peter Paum, sağdaki görsel, Kuzey Atlantik'teki Faroe Adaları’nın haritadaki yeri
Yazıda Geçen Tarihi Kişiler: Abu ‘Ali al-Husayn ibn ‘Abd-Allah Ibn Sina (Avicenna) (980– 1037), William Budd (1811–1880), John Snow (1813–1858), Peter Ludvig Panum (1820–1885)