Prostat spesifik antijen (PSA) testi, prostat kanseri taramasında kullanılan bir testtir. Serbest PSA testi olarak bilinen serbest spesifik-prostat antijen testi, prostat kanseri riskini tespit etmek için kullanılır. Bu test prostat enfeksiyonu veya kanseri gibi durumlarda doktorun tanı koymasına yardımcı olmak üzere kandaki serbest prostat spesifik antijen seviyesini ölçer. Genelde serbest PSA testlerinin tanı ve test sonuçlarını doğrulamak için başka PSA testleri de kullanılabilir.
Eğer doktor, prostat kanserinden şüphelenirse prostat biyopsisinden önce PSA testi kullanabilir, ama yine de bazı durumlarda bir biyopsi de gerekebilir. Bu yazımızda, serbest PSA testinin ne zaman kullanıldığı, total PSA testinden farkını, ideal değerinin ne olması gerektiğini paylaşacağız.
- Prostat biyopsisi nedir? Hangi durumlarda yapılmalıdır ve nasıl yapılır?
Total PSA ve serbest PSA arasındaki fark nedir?
- Prostat spesifik antijen (PSA), ağırlıklı olarak prostat dokusunda yapılan bir proteindir. Her sperm boşalımı sırasında birazcık PSA kan dolaşımında salınır ve bu boşalmadaki PSA, döllenme sırasında fallop tüplerine spermin taşınmasını kolaylaştırır.
- Kanda PSA'nın iki temel durumu olabilir. Başka bir proteine bağlanabilir veya serbestçe gezinebilir.
- Total PSA ve serbest PSA testlerinin ikisi de kandaki PSA seviyelerini ölçer. Sonuçlar doktorların prostat kanseri veya prostatit (prostat iltihabı) gibi sorunları teşhis etmesine yardımcı olur.
- Total PSA testi, hem kanın plazma bölümünde bulunan proteinlere bağlı PSA'ları hem de serbest dolaşan PSA'ları ölçer.
- Serbest PSA testi, bir proteine bağlı olmayan, kanda serbest dolaşan PSA miktarını ölçer.
- Her iki test de prostata dair durumları tespit etmek için kullanılır. Serbest PSA'nın total PSA'ya oranı azaldıkça, bir kişinin prostat kanseri riski artar. Yani serbest PSA azaldıkça ve total PSA arttıkça prostat kanseri riski artar (serbest / total PSA oranı < %25 ise bu anormal olarak değerlendirilir).
Serbest PSA testini anlama
- Serbest PSA testi genelde, bir total PSA testinden sonra doktorların kanserin durumunu belirleme ya da tedaviden sonra kanserin ne kadar ilerlediğini tespit etmek için yapılır.
- Test için, analiz yapılmak üzere laboratuvara bir kan örneği gönderilir. Serbest PSA testi genellikle prostat biyopsisi öncesi tanıyı öngörmek için kullanılır.
- PSA testini kullanmanın bazı sakıncaları vardır. Yanlış pozitif sonuçlar görülebilir, yani değer gerçekte normal seviyedeyken test sanki serbest PSA düşükmüş gibi gösterebilir.
- Bazı durumlarda, testlerden alınan normal sonuçlar prostat kanserinin olmadığı anlamına gelmez. PSA seviyeleri kanseri işaret etmese bile, bu kişi yine de prostat kanseri olabilir. Ayrıca kanser olmaksızın yüksek seviyelerde de PSA olabilir.
- Bu nedenle, PSA testleri genellikle tüm teşhisin sadece bir bölümüdür. Sonuçlar eğer net değilse, çoğu doktor yine de tanıya yardımcı olmak üzere biyopsi veya ek testler isteyebilir.
Hem total hem serbest PSA testinin ikisine de gerek var mı?
Total PSA testi ve serbest PSA testi genellikle birlikte istenir. Böylelikle serbest PSA'nın total PSA'ya oranı hesaplanabilir.
PSA test sonuçları anlamak
Total PSA seviyeleri normal aralıktan daha yüksek olduğunda, kişinin prostat kanseri riski artmış olabilir.
Total PSA için normal aralıklar:
- 49 ve altı yaş: 0.0 - 2.5 ng / mL (nanogram / mililitre)
- 50 ile 59 yaş: 0.0 - 3.5 ng / mL
- 60 ile 69 yaş: 0.0 - 4.5 ng / mL
- 70 ve üzeri yaş: 0.0 - 6.5 ng / mL
Total PSA seviyeleri normalden yüksek olduğunda, kişinin prostat kanseri riski artmış olur. Ancak bir kişinin kanser olup olmadığını kesin olarak göstermez. Doktorlar daha sonra bu testin sonuçlarını serbest bir PSA testi sonuçlarıyla karşılaştırırlar.
Yüksek total PSA seviyesi ve düşük serbest PSA seviyesi genellikle prostat kanseri riskinin arttığını gösterir. Serbest PSA aralıkları farklılıklar gösterebilir, ancak genel olarak; serbest PSA'nın total PSA'ya oranının düşük olması, total PSA'nın tek başına yüksek olmasından daha iyi bir prostat kanseri biyobelirtecidir.
Çalışmalara göre;
Serbest PSA'nın total PSA'ya oranı yüzde 0 ile 10 arasındaysa, prostat kanser riski yüzde 56'ya kadar çıkabilir. Bu oran yüzde 25'in üstündeyse, bu risk yüzde 8'e düşer.
Ancak, bu sonuçlar kanser teşhisi koymak için kesin kanıtlar değildir ve yine de doku biyopsisi gerekebilir.
Anormal PSA değerleri için diğer faktörler
Doktorlar bir kişinin yaş, etnik köken ve prostat yoğunluğu gibi ek faktörleri de göz önünde bulundururlar. Örneğin, PSA düzeyleri normalde yaşla birlikte artar ve testlerin sonuçlarını etkiler. Ayrıca prostat kanser tedavisi gören kişilerin de PSA'ları farklı şekilde takip edilip yorumlanır. Prostat kanseri tedavisi gören kişilerde PSA artış hızı ve düzeyinin iki katına çıkma zamanı gibi değerler de hesaba katılır. PSA artış hızı ve ne kadar arttığı, o prostat kanserinin tekrarladığını gösterebilir.
PSA değerinin hızlıca iki katına çıkması, kanserin daha agresif bir hal aldığının işareti edebilir.
PSA seviyelerini etkileyen diğer faktörler
- İyi huylu prostat büyümesi (BPH) ve bunu tedavi eden ilaçlar
- Bisiklet, motosiklet veya at binmek gibi aktiviteler sırasında prostata darbe gelmesi
- Rektal muayene
- Boşalma
- İdrar yolu enfeksiyonları
- Anal seks
- Prostatta iltihap
- Prostat ameliyatı
Serbest PSA veya prostat biyopsisi
Bazı durumlarda, serbest PSA testleri gereksiz biyopsilerin yapılmasını azaltabilir. Kan testi çok daha az hırpalayan ve biyopsiye göre daha hızlı ve daha ucuz bir işlemdir.
Ancak, doğru bir teşhis için test ve biyopsi genellikle beraber yapılması gerekebilir. Ayrıca, toplam ve serbest PSA testlerin sonuçları genellikle karşılaştırılır ve her test bir diğerinin hatasını düzeltmeye yardımcı olabilir.
Prostat biyopsi de bazen kanseri tespit edemeyebilir, ancak çoğunlukla biyopsi ile birlikte serbest PSA testinin sonuçları da kanseri işaret etmiyorsa, doktor kanser olmadığından daha emin olur.
Çıkarılacak dersler
Serbest PSA testi, kanser gibi önemli prostat problemlerinin tanısında önemli rol oynar.
Serbest PSA sonuçları sadece total PSA testi ile karşılaştırıldığında anlamlıdır. Doktorlar genellikle total PSA düzeylerinin yüksek olduğunu fark ederlerse serbest PSA testi isterler. O zaman bile, sonuçlar doğrudan kanser riskini göstermez.
Doktorlar prostatla ilgili problemleri tespit etmek için başka testler de isteyebilirler. Bazı durumlarda, bir süre sonra testleri tekrarlamak gerekebilir.
Eğer PSA testleri yüksek bir prostat kanseri riski işaret ediyorsa ve bu sonuçları açıklayan başka faktörler yoksa, doktorlar genelde doku biyopsisi önerir.
*
