Ataksi-Telenjiektazi nedir? Mutasyonu, belirtileri ve tedavisi

Ataksi-Telenjiektazi nedir?

Ataksi-telenjiektazi (AT), yürüme zorluğuna ve çeşitli kanser tiplerinin oluşma riskinin artmasına neden olan ilerleyebilen nörolojik problemlerle karakterize kalıtsal bir durumdur. Kalıtsal kanser sendromu sınıfından bir hastalık olarak değerlendirilir.

Ataksi-telenjiektazi belirtileri genellikle çocukluk döneminde gelişir. Ataksi-telenjiektazili çocuklar yürümeyi öğrendikten kısa bir süre sonra yürürken sendeleyebilir veya yürürken dengesini kaybedebilir, bu ataksi olarak adlandırılır. Ataksi-telenjiektazili kişilerin çoğu ilerleyen dönemlerde tekerlekli sandalye kullanmak zorunda kalabilir.

Ataksi-telenjiektazili insanlar normal zekaya sahiptir, ancak zamanla konuşma bozukluğu oluşur, yazma ve diğer görevlerde zorluk çekerler. Kılcal damarlardan kaynaklanan telenjiektazi adı verilen kırmızı lekeler, kişi yaşlandıkça cilt ve gözlerde oluşabilir. Ataksi-telenjiektazili kişilerin ayrıca bağışıklık sistemleri zayıflamıştır ve enfeksiyonlara yatkındırlar. Ek olarak, röntgen gibi iyonlaştırıcı radyasyona karşı özellikle hassastırlar ve kanser olma riskleri artmıştır.

Ataksi-telenjiektaziye ne sebep olur?

Ataksi-telenjiektazi (AT) genetik bir durumdur. Bu, AT riskinin bir ailede nesilden nesile aktarıldığı anlamına gelir.

AT ile ilişkili gen ATM'dir, yani ataksi telenjiektazi mutasyona uğramıştır. ATM genindeki mutasyonlar (değişiklikler) AT'ye neden olur.

ATM geni 11. kromozomda yer alır ve hasar görmüş DNA’nın onarılması ve hücre büyümesinin kontrollerine yardımcı olur.

Ataksi-telenjiektazi nasıl aktarılır?

Normalde, her hücrede her genin 2 kopyası vardır: 1'i anneden, 1'i babadan alınır. AT otozomal resesif kalıtım modelini izler. Otozomal resesif kalıtımda, bir kişinin hastalıktan etkilenebilmesi için genin her iki kopyasında da bir mutasyon olması gerekir. Bu, bir çocuğun etkilenmesi için her iki ebeveynin de bir gen mutasyonu aktarması gerektiği anlamına gelir. Gen mutasyonunun sadece 1 kopyasına sahip olan kişiye taşıyıcı denir. Her iki ebeveyn de resesif gen mutasyonunun taşıyıcısı olduğunda, bir çocuğun 2 mutasyonu alma ve AT'den etkilenme şansı % 25'tir. AT'li bir kişinin ebeveynleri, erkek kardeşleri, kız kardeşleri ve çocukları gibi birinci derece akrabalarının, tek gen mutasyonunu kalıtım yoluyla alma ve taşıyıcı olma şansı % 50'dir.

ATM gen mutasyonu taşıyan ve çocuk sahibi olmak isteyen kişiler için bazı seçenekler mevcuttur. Preimplantasyon genetik tanı (PGT), in vitro fertilizasyon (IVF-tüp bebek) ile birlikte yapılan, ATM geninin aktarılmadan çocuk sahibi olmayı sağlayabilen tıbbi bir prosedürdür. Kadının yumurtaları çıkarılır ve bir laboratuarda döllenir. Embriyolar belirli bir boyuta (yaklaşık 8 hücre) ulaştığında 1 hücre çıkarılır ve söz konusu kalıtsal durum için test edilir. Ebeveynler daha sonra mutasyona sahip olmayan embriyoları kadının rahmine transfer etmeyi seçebilir. PGT, yirmi yıldan fazla bir süredir çeşitli kalıtsal kanser yatkınlığı sendromlarını önlemek için kullanılmaktadır. Bununla birlikte PGT’ye başlamadan önce finansal, fiziksel ve duygusal faktörleri dikkate alınması gereken karmaşık bir prosedürdür.

Ataksi-telenjiektazi ne kadar yaygındır?

AT hastalığı nadirdir. AT'nin 40 binde bir ile 100 binde bir kişiyi etkilediği tahmin edilmektedir. Bir kişinin tek bir ATM gen mutasyonunun taşıyıcısı olma şansı yaklaşık % 1'dir.

 Ataksi-telenjiektaziasıl teşhis edilir?

Bir çocuk, dengesiz yürüme gibi ataksi belirtileri görüldüğünde AT'den şüphelenilir. ATM geni test ile ortaya çıkarılabilir ve AT'li kişilerin yaklaşık % 90'ında genetik mutasyonlar tespit edilebilir. Aşağıdaki testler, bir kişinin AT veya başka bir ataksi türü olup olmadığını belirlemede yararlı olabilir:

• İmmünoblotting (ATM protein testi):  AT'yi teşhis etmek için en iyi testtir. AT'li hemen hemen tüm bireyler ATM geni tarafından yapılan proteine çok düşük miktarda sahiplerdir eya hiç sahip değillerdir.
• Radyosensitivite deneyi: AT'li kişilerin radyasyona duyarlılığı arttığı için, bazı hücrelerin çıkarılması ve numunenin radyasyon tedavisi ile tedavi edilmesi tanı koymaya yardımcı olabilir. Bu testten sonuç almak 3 ayı bulabilir.
• ATM kinaz aktivitesi: Bu test ATM geni tarafından yapılan proteinin aktivite seviyesine bakar. Aktivitenin çok az olması veya hiç olmaması, ATM geninde muhtemelen bir mutasyon olduğu anlamına gelir.

AT ile ilişkili kanser riski tahminen ne kadardır?

AT'li kişilerde ayrıca kansere yakalanma riski yaklaşık % 40'tır. AT'li kişilerde en sık görülen kanser türleri lösemi ve lenfomadır. Bu iki kanser türü çocukluk çağında ortaya çıkabilir ve AT'li kişilerde tüm kanserlerin % 85'ini oluşturur. AT'li insanlar daha uzun yaşadıkça, meme kanseri, yumurtalık kanseri, mide kanseri, melanom ve sarkom dahil olmak üzere diğer kanser türlerinde risk artışı olduğu görülmektedir.

AT gen mutasyonu taşıyıcıları için kanser riskleri nelerdir?

Taşıyıcılar, yani bir ATM gen mutasyonu olan kişiler, aynı zamanda meme kanserine yakalanma riskinde de artışa sahiptir. Bir taşıyıcı aynı zamanda bir heterozigot olarak da adlandırılabilir. Bazı çalışmalar, taşıyıcı olan kadınlar için yaşam boyu meme kanseri riskinin 5 ila 9 kat daha yüksek olduğunu göstermiştir, ancak bazı çalışmalar da genel popülasyona kıyasla yaşam boyu meme kanseri riskinin yaklaşık 2 kat daha fazla göstermiştir. Erkek ATM taşıyıcıları arasında meme kanseri riskinin artmış olup olmadığı henüz bilinmemektedir. Erkek ve kadın ATM mutasyon taşıyıcılarının kolon ve / veya mide kanserleri için daha yüksek bir riske sahip olabileceğini gösteren bazı veriler vardır, ancak bu şuan için tamamen net değildir. Klinik uygulama kılavuzları şu anda ATM mutasyon taşıyıcılarının genel popülasyona göre daha fazla meme ve kolon kanseri taraması yaptırmalarını önermektedir. Ayrıca ATM mutasyon taşıyıcıları arasında pankreas kanseri riski de artmış olabilir.

ATM genetik mutasyon taşıyıcıları için kanser olma riskini ve diğer koşulları açıklığa kavuşturmak için ek araştırmalara ihtiyaç vardır. Çalışmalar ayrıca, taşıyıcıların kalp hastalığı riskinin artabileceğini de göstermektedir.

Kalıtsal kanser testleri çoklu gen panellerini içerecek şekilde genişledikçe, AT gibi sendromların klasik tanımı değişebilir. Bazı kişilerde ATM genlerinde mutasyonlar olabilir, ancak AT için yukarıda listelenen kriterlerin hiçbirini karşılamayabilir. Bu kişilerin kansere yakalanma konusunda aynı risklere sahip olup olmadığı bilinmemektedir.

AT için tarama seçenekleri nelerdir?

AT'li çocuklar ve yetişkinler düzenli olarak doktorlarını görmeli ve kanser belirtileri açısından izlenmelidir. Sık sık enfeksiyon geliştiren AT'li kişilerin bağışıklık durumlarını düzenli olarak kontrol ettirmeleri önerilir.

ATM gen mutasyonu taşıyıcıları için kanser tarama kılavuzları gelişmektedir. ATM gen mutasyonu taşıyan kadınlar arasında orta ila yüksek meme kanseri riskinin arttığına dair artan kanıtlar göz önüne alındığında, ABD Ulusal Kapsamlı Kanser Ağı (US-NCCN) günümüz için bu kadınlara yıllık mamografiye ek olarak meme manyetik rezonans görüntülemesi (eMaR) yapılmasını, hem erkek hem de kadın ATM gen mutasyonu taşıyıcıları için kolonoskopi ile daha sık taramanmasını (genel toplum için her 10 yılda bir ile karşılaştırıldığında her 3-5 yılda bir) önermektedir.

Yeni teknolojiler geliştirilerek AThakkında daha çok şey öğrenildiğinde tarama seçenekleri zamanla değişebilir. Sağlık ekibinizle uygun tarama testleri hakkında konuşmak önemlidir.

Doktorunuza sorulacak sorular

Kanser riskinizle ilgili endişeleriniz varsa, doktorunuzla konuşun. Randevularınıza not almak için bir yakınınızı getirmek faydalı olabilir. Sağlık ekibinize aşağıdaki soruları sorabilirsiniz:

• Kansere yakalanma riskim nedir?
• Diğer kanser türlerine yakalanma riskim nedir?
• Kanser riskimi azaltmak için ne yapabilirim?
• Kanser taraması için seçeneklerim nelerdir?

Aile geçmişinizle ilgili endişeleriniz varsa ve ailenizde AT olabileceğini düşünüyorsanız, aşağıdaki soruları sorabilirsiniz:

• Aile geçmişim kansere yakalanma riskimi artırıyor mu?
• Ailemde AT olabilir mi?
• Beni bir genetik danışmana veya başka bir genetik uzmanına yönlendirir misiniz?
• Genetik test yaptırmayı düşünmeli miyim?