4. evre (metastatik) kanserlerde en etkili tedavi çoğunlukla kemoterapi veya prostat ve meme gibi kanserlerde hormon tedavisidir. Son zamanlarda bunların yanına immünoterapi de eklenmiştir. Yani kanser kan veya lenf yoluyla bulunduğu organın dışına taşmış ve vücuda dağılmışsa artık bölgesel tedaviler olan ameliyat ve radyoterapi dışında sistemik tedavilere ihtiyaç duyulmaktadır ki bunlar kemoterapi, hormonal tedavi ve immünoterapi gibi kanser ilaçlarıdır.
Kanser tedavilerinde her geçen gün başarılı sonuçlar alınmaktadır. Yeni nesil ilaçların geliştirilmesi ve cerrahide yenilikler hastaların yaşam sürelerini belirgin ölçüde uzatmıştır. Aynı zamanda genetik biliminin de katkılarıyla daha etkili ve hastaya özgü tedaviler sunulabilmektedir. Tüm bu çabalara rağmen, hastaların bir kısmında karşılaşılan en önemli problem, kemoterapinin işe yaramaması veya kemoterapiye yanıt vermedi şeklinde ifade edilen ilaç dirençliliğidir. Tedaviye direnç durumu kanser ilaçlarından sadece kemoterapiye özgün olmayıp, hormon tedavilerinde ve immünoterapilerde de gözükmektedir.
Kanser hücreleri ilaçlara nasıl “direnç” geliştirir?
Kanser hücreleri çok hızlı çoğalma yeteneklerine sahiptir. Klasik kemoterapi ilaçları hızla bölünen kanser hücrelerini hedef alır. Ancak kanser hücresi bu duruma hızla direnç geliştirmeye başlar. Bunun sebebi, kanser hücrelerinin genetik yapılarını değiştirebilmeleri ve stres altında kendilerini koruyacak mekanizmaları aktif etmeleridir (bu durum sadece kanser hücrelerine has bir özellik olmayıp, örneğin grip nedeni olan virüsler de yapı değişikliğine giderek ilaçlara ve aşılara direnç geliştirebilmektedir).
Kanserde iki tip ilaç dirençliliği görülür:
- Birincil (primer) ilaç dirençliliği: Tedavi öncesi birtakım faktörlerin etkisiyle meydana gelmektedir. Bu durumda genetik ve epigenetik faktörlerin etkisinin olduğu düşünülmektedir.
- Kazanılmış / edinsel (acquired) ilaç dirençliliği: Tedavi süresince veya tedavi sonrasında meydana gelmektedir. Kanser hücresinin “genetik” yapısı stabil değildir, bu nedenle hızla mutasyon geçirir. Tedavinin başlangıcında ilaca karşı yanıt görülür ancak daha sonra direnç gelişmektedir.
Kanserde ilaç dirençliliğine neden olan faktörler nelerdir?
Kanserde ilaç direnç mekanizmaları yoğun araştırılan bir konudur. Aşağıdaki şekilde ilaç dirençliliğine neden olan faktörleri görmektesiniz.
Tümör dokusunu incelediğimizde birbirinden farklı yapılarda kanser hücreleri görürüz. Bir başka deyişle, kanser hücrelerinin genetik yapıları oldukça farklıdır. Tedavi sonrası canlı kalan, genetik yapıları farklı bazı hücreler “ilaç dirençliliğinden sorumludur”.
- İlgili konu: Kanser kök hücreleri
Konuyla ilgili sonraki yazımızda “kanserin ilaçlara nasıl direnç gösterdiğini ve mekanizmalarını” bulabilirsiniz.
