Nasıl Şarlatan Olunur?

17.05.2021

Genel olarak hem ülkemizde hem de dünyada pek çok sorundan biri de maddi kaygılardır. Durum böyle iken farklı iş arayışlarıyla kolay para kazanmanın yolları oluşturulur. Bunlardan biri de sağlık alanında ön plana çıkmaya çalışan ve şarlatan diye tanımladığımız kişilerdir. Bilimsel kanıtları olmadan pazarlanmaya çalışılan alternatif tıp ürünlerini pazarlayarak nasıl şarlatan olunur gelin beraber bakalım.

Şarlatanlığın eski bir tanımı

Toplumsal eleştirileri nedeniyle 1901 yılında Abdülhamid yönetimince kitapları yasaklanan Hüseyin Rahmi, "Şıpsevdi" romanında şarlatanları şöyle anlatır:

"Şarlatanlık da bir çeşit bilgidir. Bu bilgi öğrenimden çok yetenekle genişler, bu mesleğin az çok bazı bilimlere sahip olanlarla kızıl cahil bulunanlara kadar dereceleri vardır. Evet, şarlatanın da âlâsı, alçağı olur. Şarlatanın en açık işareti hiçbir hakikate karşı susturulmak istemeyerek seksen dereden su getirmeye uğraşmak, sözle, yazıyla her bahse atılmak; bilmediği şeylerden bilir gibi bahsetmek; cehaletini saklamakta büyük başarı göstermek; bazı konularını ömründe bir defa okuduğu hafazanallah veyahut hiç okumadığı bilimde, teknikte uzmanlık iddia etmek; iki kere iki dört eder keskinliğiyle iddialarının çürüklüğü ispat edildiği halde asla kanaat getirmeyerek 'Hasmıma anlatamadım ki' sözünden ayrılmamak; kısacası Nuh deyip de durmak; kaleminden çıkanların doğru olduğuna herkesi inandırmak yolunda sıkılmayı bertaraf ederek her ikna biçimini mubah saymak; tartıştığı kişinin söylediği ne kadar açık, düzgün, kanıtlanmış olsa yine anlamaz görünerek meseleyi safsatalara, karışıklığa boğmak; nihayet hasmını usandırarak, nefret ettirerek, iğrendirerek tartışma meydanından püskürtmek... Sonra dönüp muzaffer bir tavırla:

'Gördünüz mü, şiddetli bir ispat ile hasmımın ağzına ot tıkadım. Konuşmaya dayanamadı. İşte kaçtı' demek."

Aşağıdaki yazı, "geleneksel, tamamlayıcı ve alternatif tedavilerin" dünya genelinde önde gelen ismi olan Profesör Dr. Edzard Ernst tarafından 2012 yılında kaleme alınan How to become a charlatan adlı makalesinden çevrilmiştir. Ülkemizin sağlık gündemine çok uygun olduğu için sizlerle paylaşmak istedik.

1. Çekici bir tedavi çeşiti bul ve ona süper bir isim koy

Bugüne kadar duyduklarımızdan bazıları; kulak mumları, homeopati, aura masajı, enerji şifa, idrar terapisi vb. Gerçek bir şarlatan olarak, kendi markanızı oluşturmak istiyorsanız yeni bir kavram düşünmek zorunda kalacaksınız.

Örneğin kulağın insan vücudunun bir haritası olduğunu iddia edip, bir kulağın belirli bölgelerinde tuhaf bir şey yaparak "tüm hastalıkları" tedavi ettiğini iddia etmek gibi. Ancak bu bölgeye dair tedavi zaten kulak akupunkturu ile bilimsel çalışmaların verilerine dayanılarak yapılmakta. Hastalara "iyileştirici enerji" göndermeyi sağlayan süper doğal güçlere sahip olduğunu ileri sürmek de bunun bir başka boyutu.

Ama siz daha farklı bir fikirle, yeni bir şey icat edebilirseniz unutulmaz bir isim verin ve akılda kalın.

2. Etkileyici bir tarih yazın

Tedavinizi ve bunun için harika bir isim belirledikten sonrasındaki adımda, bunun nasıl gerçekleştiğini anlatmak için harika bir hikayeye ihtiyacınız var. Müdahale ile 6 yaşındayken can çekişen küçük kız kardeşini tedavi etmiş olmak gibi dokunaklı bir hikaye yazabilirsiniz ya da az önce hayatını kaybetmiş olan yaşlı bir teyzenin hayallerinden esinlendin ya da belki de dinsel bir bağ kurmak istersin. Hayal gücünüzün sınırı yoktur; sadece hikayenin sürükleyici olduğundan emin olun. Bir gün bir film bile yapılabilir.

3. Sözdebilimsel bir şey ekleyin

Hoşunuza gitse de gitmese de bilimi tamamen bizim düşüncelerimizden hariç tutamayacağımız bir çağda yaşıyoruz. En azından, bilim terminolojisinin biraz eklenmesini tavsiye ederiz. Yalnızca birkaç uzmanın anlayabileceği bazı kavramlar seçin; kuantum fiziği, dolanma, kaos-teorisi ve nanoteknoloji mesela baya iyi seçeneklerdir.

Önemli bilim insanlarının bazı fikirlerinden alıntı yapabilir, ABD üniversitelerinden gelen bütün ekiplerin bu mekanizmalar üzerinde çalıştıklarını veya tedavinizin Nobel Ödülü alan kişi ve yöntemlerle desteklendiğini iddia edebilirsiniz. Yeni icadınıza biraz yüksek teknoloji katın; yanıp sönen ışıklar ve dijital ekranlar ile parlak yeni bir cihaz çekici olabilir. Etkileyici göründüğü takdirde, her şey yolunda gidebilir.

4. Antik bilgelik katmayı unutmayın

Bütün bu bilimle, yani sözdebilim ile; geleneklerle sıkı sıkıya bağlı kalmayı unutmamalısınız. Tedaviniz yeniden keşfedilmiş, uyarlanarak mükemmelleştirilmiş olan eski bilgeliğe dayanmalıdır. Bu tedavinizin hem etkili hem de güvenli olduğuna inandırır.

Not: Sözde-bilim veya sahte bilim (İngilizce pseudoscience), bilimsel argümanlar kullanılarak ileri sürülen, ancak bilimsel çalışmaların gerektirdiği materyal, metot, test edilebilirlik (doğrulanabilirlik) gibi standartları taşımayan veya yeterli bilimsel araştırma ile desteklenmeyen iddia, inanç, bilgi ve uygulamalardır.

5. Her derde deva olduğunu iddia edin

Gelirinizi en üst düzeye çıkarmak istiyorsanız çok müşteriye sahip olmanız gerekir. Bu nedenle, tedavinizin her derde deva için bir çare olduğunu doğrulamak çok iyi bir fikirdir. Böyle bir iddianın mantıksızlığı konusunda endişelenmeyin. Bunu iddia ettiğinizde size inanacak birçok insan bulabilirsiniz.

6. Kanıt sorununu çözün

Şüpheciler ve müşteriler mutlaka bir gün kanıt isteyecek. Panik yapmayın, bu göründüğü kadar tehdit edici değildir. Referans sağlayarak bu işi çözebilirsiniz.

Memnun müşterilerin tedavileri raporlamasını, tedavinin hayatlarını nasıl kurtardığını anlatan ve güzelce gösteren bir web sitesine ihtiyacınız var. Böyle bir müşteriyi yoksa ya yaratın. Sahte hesap açmak oldukça basit ve ücretsiz bir iş.

7. İstatistikle aldatmada ustalaştığınızı gösterin

Şüphecilerin bazıları etkilenmeyebilir ve kanıtlarınızı eleştirebilirler. İstatistik sunmak, onları en azından bir süre sakin tutmanın iyi bir yoludur. Şarlatanlar arasındaki genel görüş birliği, hastaların yaklaşık % 70'inin plasebodan faydası sağlamasıdır. Bu nedenle, bunu biraz daha geliştirerek % 76.5'inde önemli iyileşmeler gösteren en az 5000 hastadan oluşan bir vaka dizisi sunabilirsiniz.

8. Çok para isteyin

Son olarak amacınızın zengin olmak olduğunu unutmayın. Bu nedenle yüksek ücretler, hatta aşırı derecede yüksek ücretler talep edin. Tedaviniz satabileceğiniz bir ürünse (örneğin, internet üzerinden) onu pahalıya satın; eğer uygulamalı bir terapi ise ağır ücretleri talep edin, eğer öğretilebilir bir teknikse, diğer terapistleri yüksek ücretlerle eğitmeye başlatın ve gelecekteki kazançlarından komisyon kesilmesini isteyin.

Aşırı ücret talep etmek, ünlü olmanın en iyi yoludur. Makul fiyatlı ünlü bir şarlatan hiç duydunuz mu?

Şimdi her şeyinizle hazırsınız. Ancak, ilk engelden kaçmanızı önlemek için, kaçınılmaz olarak şüphecilere cevap verebilmeniz için kullanışlı cevaplara bakacağız. Cevaplar onları ikna etmek için tasarlanmamış, ancak eğer kamuoyunda dile getirildiyse, genel inancın sizin tarafınızdan olmasını sağlayacaklardır.

Soru: Tedaviniz ciddi zararlara neden olabilir; bu sorumluluğu alıyor musunuz?
Cevap: Zarar mı? Ne hakkında konuştuğunuzun farkında mısınız? Belli ki değilsiniz. Her yıl, yüz binlerce kişi doktorlardan aldıkları ilaç yüzünden ölüyor. Zarar diye biz buna diyoruz!
S: Uzmanlar, tedavinizin biyolojik olarak uygun olmadığını söylüyor, cevabınız nedir?
C: Bilimin henüz anlamadığı ve asla anlayamayacağı pek çok şey var. Bilmenin başka yolları vardır ve bilim de bunlardan sadece biridir.
S: İddialarınızı destekleyen kontrollü klinik çalışmaları gösterir misiniz? -
C: Klinik denemeler çok sınırlı bir değerdedir; onlar oldukça küçük, sıklıkla önyargılı ve gerçek yaşam durumunu asla yansıtmıyorlar. Bu da birçok uzmanın tıbbi müdahalelerin değerini göstermek için daha iyi yollar aramalarının sebebidir.
S: Tedaviniz neden bu kadar pahalı?
C: Eğitim yılları, tam bir araştırma programı, sürekli denetimler, yönetmeliklere uyum ve büyük bir iş arkadaşları ekibi. Bunların hepsinin ücretsiz olduğunu mu düşünüyorsunuz? Şahsen tüm hastalarıma ücretsiz yapmak isterdim ama başkalarına karşı sorumluluklarım var.
S: Profesör Ernst son zamanlarda tedavinizin kanıtlanmadığını söyledi, doğru mu?
C: Bu adam güvenilir olamaz; ilaç endüstrisinin elinde! Her neyse, geleneksel tedavilerin sadece % 15'inin aslında kanıta dayalı olduğunu biliyor muydunuz?