2020 yılının başlarından beri tüm dünyayı etkisi altına alan Covid-19 pandemisi, günümüze dek 180 milyon kişide görüldü. Henüz Covid-19 enfeksiyonunu tedavi edebilen tatmin edici herhangi bir ilaç bulunamamaktadır; bununla birlikte hastanede yatması gereken ciddi Covid-19 hastalarında kortizonun, remdesivirin ve antikor yapıda bazı romatizma ilaçlarının etkili olduğuna dair kanıtlar mevcuttur. Bu ilaçlar küratif (tam şifaya ulaştıran) ilaçlar olarak görülmemekte, hastalık şiddetini azaltan tedaviler olarak yorumlanmaktadır. Covid-19'a karşı yeni ilaç arayışları son hızda devam etmektedir; bunlardan biri de uyku düzenleyici hormon olarak bildiğimiz melatonindir.

Melatoninin, Covid-19 erken döneminde tedaviye ek olarak kullanılmasının fayda sağlayacağı düşünülmüştür. Melatoninin sahip olduğu özellikler sayesinde Covid-19 belirtilerinin şiddetini azaltmaya katkı sağlayabileceği iddia edilmektedir. Gelin, melatonin kullanımının Covid-19 üzerine olan potansiyel etki mekanizmalarını birlikte inceleyelim.

Melatonin nedir?

Melatonin, epifiz bezinde ve bağışıklık hücrelerinde sentezlen bir aminoasit olan Triptofan türevidir. Melatonin anti-inflamatuar, immünomodülatör (bağışıklık sisteminin gücünü faydalı yönde artırma / azaltma yoluyla bağışık yanıtı değiştiren madde) ve antioksidan etki mekanizmalara sahiptir.

Aşağıda, ışık-karanlık döngüsü ve melatonin salınımı ilişkisi görülebilir:

sirkadiyen ritim melatonin uyku düzenleyici hormon üretimi nasıldır

Melatonin, Covid-19'da nasıl faydalı olabilir? Etki mekanizması

COVID-19, SARS-CoV-2 virüsünün epitel hücrelerindeki ACE2 reseptörlerine bağlanmasıyla gelişir ve sıklıkla akut solunum sıkıntısı sendromu başlangıcı ile sonuçlanan bir pro-inflamatuar yanıtı tetikler. Melatoninin etkilerinin ise inflamasyonu ve oksidatif hasarı azaltmaya yardımcı olarak Covid-19 belirtilerini, dolaysıyla ölüm riskini azaltabileceği düşünülmektedir.

Endocrine Practice dergisinde yayınlanan bir çalışma, melatonin kullanımı ile Covid-19 tedavisi arasındaki ilişkiyi değerlendirmek adına yürütüldü. Bu çalışmada, Melatonin kullanımının Covid-19 tedavisinde kullanılmasının ne kadar etkili olabileceğini araştırabilmek adına, 3 temel soru üzerinde odaklandı. Şimdi bu soruları ve cevaplarını birlikte inceleyelim;

Melatonin diğer viral hastalıkların tedavisinde fayda sağladı mı? 

Melatonin, anti-inflamatuar etkisinden dolayı, inflamatuar yanıt oluşturan viral enfeksiyonlar üzerindeki etkisi daha önceleri de araştırıldı. Viral enfeksiyonlara örnek olarak bir alt solunum yolu hastalığı olan Solunum Sinsityal Virüsünü (RSV) verebiliriz. RSV, proinflamatuar süreç başlatan bir virüs tipidir. RSV virüsü, inflamatuar hücrelerin anormal miktarlarda olmasına ve Reaktif Oksijen Türlerinin (ROS) üretimine sebebiyet vermektedir. Bunun neticesinde ise bronş epitel hücrelerine zarar vererek, solunum güçlüğüne sebebiyet vermektedir. Benzer bir şekilde, Influenza A virüsü de proinflamatuar yanıt nedeniyle dokulara zarar vermekte ve solunum güçlüğüne sebebiyet vermektedir. Covid-19 virüsüne benzer yanıtlar vererek solunum sıkıntısına sebebiyet veren bu virüsler ile melatonin arasındaki ilişkiyi inceleyen bazı çalışmalar;

  • Tedavi süresinde melatonin kullanımının, inflamatuar yanıtı azaltarak solunum güçlüğünün gerilemesine yardımcı olabileceğini göstermektedir.

Journal of Pineal Research dergisinde yayınlanan bir çalışma, Influenza A virüsü ile enfekte olmuş fareler üzerinde yürütüldü. Çalışma sonucunda, melatonin kullanılarak tedavi edilen farelerde;

  • Proinflamatuar olan TNF-α proteinini üreten CD8 hücrelerinin azaldığı gözlemlendi. Bu durum ise akciğer hasarını azaltmaya katkı sağlamaktadır. Ayrıca, yüksek melatonin takviyesi ile tedavi edilen farelerde IL-10 gibi anti-inflamatuar sitokinlerin üretiminin de arttığı gözlemlendi.

Yukarıda bahsi geçen araştırmaya ek olarak, 2014 yılında özellikle Batı Afrika’yı etkileyen ve binlerce kişinin ölmesine sebebiyet veren Ebola virüsü ile melatonin arasındaki ilişkiyi fare denekler üzerinde araştıran çalışmalar da benzer sonuçlara ulaştı. Ebola virüsünün ölümcül etkileri de inflamatuar kemokinler ve TNF-α, IFN-α, IL-6, IL-8 gibi pro-inflamatuar sitokinler sayesinde artmaktaydı. Yüksek melatonin takviyesi, inflamatuar sitokinleri baskılar, Ebola virüsü sonucunda artan ROS aktivitesini nötralize eder ve anti-inflamatuar yanıta destek verir. Bunun neticesinde ise endotel bariyerlerin daha az hasar görmesine destek olarak, septik şok ve yaygın damar içi pıhtılaşma riskini azaltır.

Melatonin Covid-19 tedavisinde fayda sağlar mı?

SARSCoV-2 virüsü, Covid-19 enfeksiyonun etkenidir. SARSCoV-2 virüsü, epitel hücrelerindeki ACE2 reseptörlerine bağlanarak, proinflamatuar süreci başlatan bir virüs tipidir. Kalmodulin ise ACE2 reseptörlerinin plazma zarında tutulumunu teşvik eder. Melatonin kullanımı, kalmodulini baskılayarak ACE2 ve SARSCoV-2 virüsünün bağlanmasını dolaylı olarak engelleyebileceği düşüncesi laboratuvar çalışmalarında test edilmiştir.

Covid-19 belirtilerinin ilerlemesi, SARS-CoV-2'nin ACE2'ye bağlanması sonucunda Anjiyotensin II oluşur ve Anjiyotensin 1-7'nin koruyucu etkilerini köreltir. Anjiyotensin 1-7; anti-inflamatuar, antioksidan ve anti-fibrotik etkiler sağlayan bir peptittir. Artmış Anjiyotensin II ve azalmış Anjiyotensin 1-7 aktivitesi sonucunda akciğer hücrelerinin parçalanması ile sonuçlanan önemli proinflamatuar ve adaptif bağışıklık tepkileri oluşmaktadır. Melatonin kullanımının ise Anjiyotensin II aktivitesini baskılayıp, Anjiyotensin 1-7 aktivitesini ise aktive ettiği savunulmaktadır. Bununla birlikte, SARSCoV-2 virüsü, inflamasyonun bir bileşeni olan NLRP3 ve NF-kB ile doğrudan etkileşime girer ve IL-1B ve IL-18 gibi proinflamatuar sitokinlerin üretimini teşvik etmektedir. Melatonin, NLRP3 inhibitörü olarak görev alarak, inflamatuar sürecin azalmasına katkı sağlamaktadır. Melatoninin, yukarıda bahsi geçen mekanizmalara ek olarak, hastalığın belirtilerini artıran diğer proinflamatuar mekanizmaları da baskılayarak, enfeksiyonun seyrinin kötüye gitmesini engellemeye katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

Melatonin, COVID-19 hastalığında erken tedavi olarak kullanılmalı mı?

Melatonin, bağışıklık sisteminin baskılandığı durumlarda bağışıklık sistemini güçlendirmekte; inflamasyonun olduğu durumlarda ise bağışıklık sistemini baskılamaya katkı sağlamaktadır. Başka bir deyişle, enfekte olmuş kişinin bağışıklığının doğru yönde çalışmasına destek olarak, hastalığın daha verimli bir şekilde iyileşmesine katkıda bulunmaktadır. Melatonin kullanımının diğer viral enfeksiyonlar üzerine olan etkisi göz önünde bulundurulduğunda, SARS-CoV-2 virüsü ile oluşan inflamasyonu azaltıcı etkisi olabileceği düşünülmektedir. Melatonin kullanımı bu etkilerinden dolayı virüs ile savaşmaya katkı sağlasa da bir tedavi yöntemi olarak değil, tedaviyi destekleyici bir ajan olarak kullanılması önerilmektedir.  Bu nedenle, düşük maliyetli ve güvenilir olan melatonin kullanımının, enfeksiyonun erken döneminde tavsiye edilmektedir.

Klinik araştırma eksikliği

Şuana kadar melatonin kullanımının, Covid-19 tedavisindeki etkisini sonuçlandırmış olan bir insan deneyi (klinik araştırma) bulunmamaktadır. Ancak yoğun bakım ünitesi hastalarında ve ayaktan tedavi için COVID-19 hastalarında tedavi olarak melatonin kullanarak devam eden çalışmalar bulunmaktadır. Buna ek olarak, Covid-19 enfeksiyonunda en etkili melatonin kullanımının antiviral ilaçlarla birlikte olduğu düşünülmektedir. Örneğin; diğer viral enfeksiyonlar üzerinde yapılan çalışmalar, ribavirin ve asiklovir gibi antivirallerin melatonin ile birlikte kullanıldığı zaman, daha etkili olduğunu göstermiştir. Melatoninin ilaçlar ile kombine edilerek kullanılmasının bir diğer faydası ise ilaç etkinliğini artırmaya ve toksisiteyi azaltmaya katkı sağlıyor olmasıdır.

Melatonin kullanımı güvenli mi? Yan etkiler?

Melatoninin eczane, market ve internet alışveriş siteleri gibi birçok yerde uykusuzluk, depresyon, nikotin bağımlılığı gibi durumların giderilmesine yardımcı olma amaçlı reçetesiz olarak satılmaktadır.

Melatonin yan etkileri arasında geçici baş dönmesi, tansiyon düşüklüğü ve karın ağrısı gibi sağlık açısından ciddi riskler oluşturmayan, geçici yan etkiler bulunmaktadır. Yüksek dozlarda kullanımında uyuşukluk ve uykuya eğilim yapabilmesine rağmen yan etkilerin kısa ve geçici olması nedeniyle melatonin kullanımı güvenli görülmektedir. Yapılan çalışmalar, günlük melatonin kullanımının en güvenilir dozunun 3-10 mg arasında olduğunu göstermektedir. Melatonin kullanımı güvenilirdir, ancak ek ilaçlar kullanan kişilerde bilinmeyen etkileşimleri önleyebilmek adına dikkatli kullanılması önerilmektedir. Ayrıca, Melatonin p450 enzimi ile emildiğinden dolayı bu enzimi inhibe eden (baskılayan) ilaçlar ile kullanımı da önerilmemektedir (örneğin birçok kemoterapi).

Melatonini doğal olarak arttırmanın yolları nelerdir?

Melatonin beynimizde bulunan epifiz bezi tarafından salgılanan bir hormondur. Melatonin, karanlık hormonu olarak bilinir. Sebebi ise, melatonin salınımı karanlık ile başlar ve aydınlık ile sona erer. Gece saat 23.00 ile 05.00 arasında salgılanan melatonin özellikle 02.00-04.00 arasında kanda en yüksek değerlerine ulaşır.

Daha fazla melatonin için; ışık altında uyumamalı, eğer mutlaka ışık açık kalacaksa soluk ışık altında kullanılmalıdır. Düzenli ve yeterli bir uyku için televizyon karşısında uyuklamamak gerekir. Gündüz yapabileceğimiz çalışmaları, gece saatlerine bırakmamalı, uyku öncesi alkol, sigara, kahve, siyah çay tüketmemeye dikkat etmeliyiz.

Melatonin hangi gıdalarda bulunur?

Fındık, badem, yer fıstığı, lahana, kuru fasulye, nohut, papatya çayı, rezene çayı, kızılcık melatonin hormonu salgısını artırırlar.

Yorum & Özet

Melatoninin, erken bir tedavi olarak başlandığında viral hastalıkların neden olduğu belirtilerin ve hücresel hasarın şiddetini azaltabilir. Melatonin ilave olarak, COVID-19'da gözlenen sitokin fırtınasını yavaşlatabilir ve bireylerin direncini artırabilir. Melatoninin olası yan etkileri ise yaşamı tehdit etmeyen, geçici etkilerdir. Bu nedene melatonin kullanımı yüksek güvenlik profiline sahiptir. Buna ilave olarak gıda ve besin takviyeleri ile melatonine ulaşmak kolaydır.

Diğer virüs enfeksiyonları üzerindeki antiinflamatuar etkileri de göz önünde bulundurulduğu zaman, Covid-19 tanılı yetişkinlerde erken dönemde gece 2.5-10 mg melatoninin destekleyici bir takviye olarak kullanılması sakıncalı olmayacak gibi görünüyor. Ancak, Melatonin ve Covid-19 tedavisi arasındaki ilişki ile ilgili kesin bir sonuca varılabilmesi için insan klinik araştırmalarının sonuçlarını beklememiz gerekiyor; çünkü laboratuvar ortamında işe yarıyor gözüken veya akıl yürütme ile etkili olabileceği sanılan birçok deneysel tedavi, gerçek hayatta beklenen sonucu veremeyebiliyor.

*

İLGİLİ KONULAR