Covid-19 sonrası 7 aya kadar uzayan belirtileri nelerdir?

2019 Aralık ayında Çin’den yayılmaya başlayan SARS-CoV-2 virüsüne bağlı Covid-19 hastalığı gün geçtikçe tüm dünyayı etkisi altına aldı ve bu durum pandemi olarak ilan edildi. Tüm dünyayı sarsan bu virüsü anlamaya, tedavi etmeye ve önlemeye yönelik bugüne kadar birçok çalışma yapıldı ve yapılmaya da devam etmektedir.

Bu pandemi sürecinde kamuoyu, özellikle çok ciddi veya ölümcül vakaların üzerinde durdu. Ancak son araştırmalara göre, başlangıçta Covid-19’u hafif geçiren hastaların bazılarının belirtileri oldukça çeşitlidir ve belirtilerinin süreleri, sanıldığının aksine uzun vadelidir.

- İlgili konu: Covid-19'un uzun vadeli 50 belirtisi

Uzun Covid-19 ve şaşırtıcı etkileri

Pandeminin başlarında, belirtileri uzun vadede gösteren grup, “Uzun Covid” veya “Uzun Taşıyıcılar” olarak tanımlandı. Ancak hala bu grup üzerine yapılan yeterli sayıda çalışma bulunmamaktadır. Belirtilerin şiddeti, hastalığın beklenen klinik seyri, günlük aktivitelere olan etkisi ve kişinin sağlığına geri dönüşü hakkında nispeten az şey bilinmektedir. Ek olarak henüz Uzun Covid’in tanımı için ortak bir karara varılmamıştır.

Uzun vadeli belirtiler gösteren kişiler üzerinde yapılan bir çalışmada Uzun Covid şu şekilde tanımlanmıştır; hastalığı teyit edilmiş veya şüphelenilen bir kişinin, hastalık sürecinde veya sonrasında geliştirdiği belirtilerin 28 günden fazla olacak şekilde devam etmesi. Bu tanım, ABD Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri (US-CDC) tarafından yapılan “Covid sonrası durumlar” tanımına benzemektedir.

Teyit edilmiş Covid-19 vakalarının deneyimleri ve iyileşme süreçlerini dana iyi tanımlamak amacı ile yapılan bu çalışmada Aralık 2019 ile Mayıs 2020 arasındaki Covid-19 vakalarının belirtileri araştırılmış ve 7 ay boyunca belirtilerin analiz edildiği bir anket sonucu sunulmuştur.

Tablo: Katılımcılara uygulanan test türleri ve sonuçların sayısı

* Bazı katılımcılara tanı amaçlı hem moleküler test (RT-PCR / antijen) hem de antikor testleri uygulandı. Bu katılımcılar tüm satırlara dahil edilmiştir.

** Yüzdeler, anketi yanıtlayan toplam kişi sayısı üzerinden hesaplanmıştır (3762).

*** 32’si sonuçsuz veya yanıt bekleyen toplam 2362 kişi tanı testi yaptırdı.

Şekil 1: Yapılan test türlerine ve sonuçlarına göre sınıflandırılan hasta gruplarında, uzun vadede gözlemlenmesi beklenen belirti olasılıkları.

a) Hastalık sürecinden belli süre (T) sonra belirti gösterme olasılığı.

b) Hastalığın başlangıcından itibaren geçen sürede belirti şiddetinin skor olasılığı.

c) 90 günden daha kısa sürede iyileşenler veya 90 günden daha uzun süre belirti gösterenlerin zaman içerisindeki ortalama belirti sayıları.

Mavi: Hem moleküler tanı (RT-PCR/antijen) hem de antikor testlerinde negatif çıkanlar.

Turuncu: Moleküler tanı veya antikor testlerinde pozitif çıkanlar.

Yeşil: Tüm yanıtlar.

Çalışmada, nöropsikiyatrik (Şekil 3) ve nöropsikiyatrik-olmayan (Şekil 2) olarak iki kategoride toplam 203 belirti araştırıldı. 74 belirti için katılımcılara, bu belirtileri ne zaman (1-4. haftalar, 2-7. aylar) yaşadıkları soruldu. Kalan 131 belirti için ise hastalık süreci boyunca bu belirtileri geliştirip geliştirmedikleri soruldu.

Şekil 2: Nöropsikiyatrik olmayan belirtiler ve görülme sıklıklarının yüzde olarak gösterimi.

Cis = Cinsel işlev bozukluğu

E = Erkek

K = Kadın

Şekil 3: Nöropsikiyatrik belirtiler ve görülme sıklıklarının yüzde olarak gösterimi.

Sonuç

Covid-19 pandemisi süresince yapılan en geniş kapsamlı bu çalışmada anket sonuçları, Uzun Covid’in genellikle çoklu organ sistemlerini etkilediğini göstermektedir. Ayrıca bildirilen Uzun Covid belirtilerden birçoğu, Mast Hücre Aktivasyonu Sendromu (MHAS) belirtileri ile benzerlik göstermektedir. Buna dayanarak Mast hücrelerinin Uzun Covid’deki rollerine ilişkin daha fazla araştırma yapılabilir.

Postural Ortostatik Taşikardi Sendromu (POTS) ve Miyaljik Ensefalomiyelit / Kronik Yorgunluk Sendromu (ME / KYS) dahil olmak üzere disotonomi, bu gruplar için yüksek olasılıklı tanılar olarak gözükmektedir.

Sonuç olarak, anketi doldurduktan sonra katılımcıların 155’i POTS ve 118’i ME/KYS tanısı almıştır. Taşikardi (kalp çarpıntısı) yaşadığını bildiren katılımcıların %33,9’unda ayakta alınan ölçümlerde en az 30 bpm’lik bir artış gözlemlendi, ki bu da olası POTS tanısını düşündürmektedir. Bu gözlemler ışığında, taşikardi, baş dönmesi, zihin bulanıklığı veya yorgunluk gibi belirti yaşayanların POTS için bir tarama yaptırmaları önerilmektedir.

Çalışmada ME/KYS için yapılan araştırmada, kişilerin fiziksel ve zihinsel bir aktiviteden sonra gösterdikleri belirtilerde kötüleşme olup olmadığına bakıldı. ME/KYS için Aktivite Sonrası Halsizlik (ASH) önemli bir olgudur ve kişilerde ASH’ın yüksek oranda görüldüğü saptandı. Ayrıca 6. ayda ASH yaşamayan kişilerde de yorgunluk hala yaygın olarak görülen bir belirti olarak gözlemlendi.

Çalışmada nörolojik belirtilerinde de üzerinde durulmuş ve katılımcıların %88’inden fazlasının hafıza ve bilişsel işlevlerde sorunlar yaşadığı gözlemlenmiştir. Bu da hem merkezi hem de periferik sinir sistemini içeren daha ciddi nörolojik problemlerin bir işareti olabilir.

- İlgili konu: Covid-19 sonrası bilişsel-beyin problemlerine ilişkin yeni veriler