Yaşamın sonuna yaklaşmış kanserli bir hastanın tedavi sürecinde doktorlarının açık iletişim kurması, hasta ve yakınlarıyla birlikte kararlar vermesi, diğer klinik müdahaleler kadar önem taşımaktadır. Ölüm hakkında konuşmayı reddetmek, sağlık uzmanlarının yaşamlarının sonuna gelen hasta ve yakınlarıyla olan iletişimlerini daha da zorlaştırabiliyor. Ölümün konuşulmaması, hasta yakınlarının hasta ile olan iletişimine de zarar verebilir. Bunun konuşulmadığı durumlarda karışıklık, belirsizlik ve bakıma dair farklı şikayetler yaşanabilmektedir. Bu nedenle ölümü konuşmanın vaktinin çoktan geldiğini düşünüyoruz.
Ölümü engellemek için yapılabilecek bir şey yoktur, ancak ölmeden yapılacak çok şey vardır.
Nisan 2008'de yapılan bir araştırmada, kanserli hastaların tedavi sürecine dair bildirilen memnuniyetsizliklerin % 54'ünden fazla bir kısmının yaşam sonu (terminal dönem) bakımıyla ilgili olduğunu bildirilmiştir. 2011'de yapılan, yaşamın sonundaki hastalarla ilgili tedavi ve bakım sürecine dair başka bir çalışmada, hastane son dönemlerini geçiren kanserli hastaların memnuniyet düzeyleri, palyatif bakım merkezlerinde son dönemlerini geçiren hastalardan daha düşük bulunmuştur (% 50'lere karşılık % 80 ler). Bu sonuçlar da göstermektedir ki kanser bakım hizmeti veren hastaneler, bireysel olarak hastanın ihtiyaçlarına göre hazırlanmış uzmanlaşmış palyatif bakım hizmeti sunmalı ya da son döneminde hastayı bir palyatif bakım merkezine yönlendirmelidir.
- Palyatif Bakım - Destek Tedavi Nedir? Kanserde Neden Önemlidir?
Merhametle iletişim kurmak
Hastanede çalışan doktorlarla yapılan bir anketin sonucunda, yaşam sonu bakımıyla ilgili şikayetlerin % 39'unun zayıf iletişim nedenli olduğunu tespit etmiştir (bunların da % 32'si genel medikal durumlarla, % 26'sı ameliyatla ilgili). Benzer şekilde palyatif bakım merkezlerindeki şikayetlerin büyük oranda iletişim konularıyla ilgili olduğu keşfedilmiştir. Ancak bir hastanın yaşamının sonu sağlık ekibi tarafından iyi yönetildiyse ve doğru iletişim sağlanabilirse kaybedilen hastanın ailesi tarafından genellikle doktorları çok takdir edilir.
Yaşamın sonundaki bir hastanın yakınından bir şikayet geldiğinde, doktorlar bu ailenin kötü bir dönem geçirdiğini görürler. Ailenin asıl sorunlarından biri başından beri kimsenin onlarla düzgün bir şekilde iletişim kurmadığını hissetmeleridir. Bir doktor, hasta ve ailesi arasında iyi bir iletişim varsa, fiziksel sonuç ne olursa olsun, süreç genellikle daha iyi yönetilmiş sayılır.
Bir doktor, önemli bilgileri ilettiğine inanıyor olabilir, ancak hastalar ve aileleri, özellikle de sıkıntılı ya da savunmasız hissettiklerinde, bunu tam olarak algılamayabilir. Aileler sıklıkla gerçekçi olmayan beklentiler içine girebilirler. Doktorun söylediğini duymayarak bir savunma mekanizması geliştirebilirler. Doktorlar bunun farkında olmalı, bilgiyi tekrarlamalı ve anlaşıldığını kontrol etmelidir.
Hasta, yakınları ve sağlık ekibi mümkün olduğunca hastanın ihtiyaçlarının karşılandığından ve duygularına saygı gösterildiğinden emin olmalıdır.
Suçlama boyutu
Şikayetler çoğunlukla insanların en savunmasız ve korkmuş olduğu bir zamanda stresli olaylardan kaynaklanır. Keder, öfke ve çaresizlik gibi duyguları yaşayan aileler sevdikleri kişinin ölümünden sorumlu birini arayabilirler. Ancak sorun çoğunlukla ailenin beklentileri ile durumun gerçeği arasındaki çelişkide yatar.
Sağlık uzmanları, hasta yakınlarının şikayetleri içinde sıkışmamalarını sağlamalı ve konulara açık, dürüst, profesyonelce ve uygun bir zaman çerçevesinde çözmelidir.
- Kanserin son döneminde hastalığın seyrinin farkında olmak ya da olmamak!
Doktorlar şikayetleri hafifletmek için ne yapabilirler?
Kanser tedavisini yöneten hekim, palyatif bakımda neler olacağını, hastalara ve yakınlarına tahminen söylemelidir. Benzer durumları doktorların daha önce birçok kez görmüş olmaları, hastanın veya yakınlarının neler olabileceğini bildiği anlamına gelmez.
Öngörülere göre ilaç yazımı da önemlidir. İlerleyen günlerde, hatta saatlerde hastanın neye ihtiyaç duyacağını düşünerek ilaçları ve reçeteleri hazırlamak gerekir.
- Kanser ağrısı nasıl tedavi edilir?
Beklenen süreçte yaşam kalitesi bakım planlarının yapılması gerekmektedir. Hastalar genellikle böyle bir konuşmayı yapmaktan mutluluk duyarlar. Doktorlar sıklıkla hastayı rahatsız etmekten korkarlar ve böyle bir konuşmayı önceden başlatma konusunda isteksiz olabilirler, ancak bu konu aksine yardımcı olur.
Hastane ortamında hasta yakınları doktorlar tarafından ölüm gerçeğine hazırlanmadılarsa, ölümünden kısa süre sonra aileyi biraz bilgilendirip gerekli açıklamaları yaparak endişeleri hafifletmeye yardımcı olabilirler. Bu süreç boyunca iletişim kurarak neler olduğunu açıklamak ve soruları cevaplamak, şikayetleri azaltabilir. Ancak daha da önemlisi, ailelere şefkat göstererek, neler olduğunu anlatmak gerekmektedir.
Personelin dikkat etmesi gereken önemli bir nokta ise düşünceli olmaktır. Örneğin ölen kişinin eşyalarının hemen toparlanıp aileye hızlı bir şekilde geri verilmesi veya odanın hemen temizlemeye başlanmış olması, ailenin değersiz hissetmesini sağlayabilir.
Kültüre göre ölümü karşılamak farklılaşır
Bazı kültürler ölümü kabul eder, bazıları ölümün inkar eder ve hatta ölüme meydan okumak için saldırgan tıp kullanan yaklaşımlar görülebilir. Batılı kültürün etkisi ile sıklıkla ölümü inkar etmeye ve ölüme meydan okumaya çalışırız.
Hem doktor hem de hastalar tıbbın sınırları konusunda daha dürüst olabilseydi, daha erken ölüm hakkında konuşabilirlerdi ve yaşamın sonuna ilişkin birçok şikayet önlenebilirdi.
Bazı kültürlerde, ölüm hakkında açıkça konuşulması kabul edilmez. Saygısızlık olarak algılanabilir, şansın kötüye gittiği düşünülür ya da umut kaybına neden olur. Bazı ailelerde ölüm hakkında konuşmayı kolaylaştırmak için dini liderlere ihtiyaç duyulabilir. Yaşamın sonlarındaki bakımın sona ermesi için bu yapılmamalı. Yapılırsa sağlık profesyonelinin işini daha da zorlaştırır.
Doktor ve hasta arasında kültürel bir uyumsuzluk varsa, beklentiler hakkında iletişim kurmak daha da zor olabilir. Gerçeklik beklentileri karşılamazsa ve beklentiler tartışılmazsa, sonuçlar genellikle şikayet dolu olur.
- İlginizi çekebilir: Akciğer kanserinde solunum sorunları ile başa çıkma: Pulmoner Rehabilitasyon
