Bu yazı toplardamar içi (IV= intravenöz) tedavilerden kaynaklanan iki komplikasyon olan damar iltihabı (flebit) ve sızıntıyı (infiltrasyon) açıklıyor. Bu istenmeyen durumların belirtileri, tedavisi, önlenme ve bu durumlarla yaşamın nasıl etkilenebileceği konularına değinmektedir.
IV tedavilerden kaynaklanan bir başka komplikasyon ise ekstravazasyondur. Daha ciddi bir durum olan ekstravazasyon, diğer bir yazımızda detaylı ele alınmaktadır. Aslında, ekstravazasyon da bir sızıntı şeklidir, ama bu kompklikasyonun daha olumsuz olmasına, damar dışına çıkan ilaç çeşidi neden olur.
Flebit, İnfiltrasyon ve Ekstravazasyon Karşılaştırması
| Özellik | Flebit (damar iltihabı) | İnfiltrasyon (sızıntı) | Ekstravazasyon |
| Tanım | Bir damarın iltihaplanması | IV sıvıları veya ilaçlarının çevre dokulara sızması | IV sıvıları veya ilaçlarının dokuya sızması ve hasara yol açması |
| Neden | IV kateter takılmasının komplikasyonu | IV kateter takılmasının komplikasyonu | IV kateter takılmasının komplikasyonu |
| Risk Faktörleri | Uzun süreli IV tedavi, mikroorganizmalar, antibiyotik kullanımı | Büyük iğne boyutu, az miktarda yumuşak doku, sık kanül takılması | Kateterin yerinden çıkması, yüksek doz ilaçlar, vezikant ilaçlar (özellikle bazı kemoterapiler), doku hasarı |
| Belirtiler | Ağrı, şişlik, kızarıklık, sıcaklık | Ağrı, şişlik, kabarma, ciltte beyazlama, karıncalanma | Şiddetli ağrı, şişlik, kızarıklık, morarma, doku nekrozu |
| Tedavi | Topikal merhemler, kompres, antibiyotikler | IV yolunu çıkarmak, ilaçlar, yükseltme, kompres, ağrı kesiciler | Cerrahi müdahale, doku debridmanı, antibiyotikler |
| Komplikasyonlar | Kan pıhtıları | Doku ölümü, yetersiz dolaşım | Doku hasarı, enfeksiyon, ampütasyon |
| Görülme Sıklığı | Yaygın | Nadir | Nadir |
| Tedavi Süresi | 1-2 hafta | IV yolunu çıkardıktan sonra iyileşme | Uzun süreli, doku hasarına bağlı |
Flebit Nedir?
Flebit, bir damarın iltihaplanmasıdır. Damar içine kateter takılırken sıklıkla ortaya çıkabilir. Kateterin girdiği bölgede damar duvarları iltihaplanabilir. Damarları döşeyen endotel hücreleri tahriş olur.
Flebit Çeşitleri Nelerdir?
İki ana çeşidi vardır: yüzeyel flebit ve derin ven trombozu (DVT).
- Yüzeyel flebit, cilt altındaki damarlarda görülür ve genellikle az ciddi komplikasyonlara yol açar.
- Derin ven trombozu (DVT) ise vücudun derin damarlarında meydana gelir ve ciddi sağlık sorunlarına neden olabilir, özellikle de pıhtılar akciğerlere hareket ettiğinde. Bu iki tür, flebitin yaygınlığı ve potansiyel sağlık riskleri açısından farklılık gösterir.
Flebit Nedenleri:
- Flebit, periferik (el-kol ve ayak-bacak bölgesine) IV kateter kullanımının yaygın bir yan etkisi olarak ortaya çıkabilir. Periferik IV kateter, sağlık personelinin ilaç veya sıvı vermek için periferik bir damara yerleştirdiği plastik bir tüptür.
- Bakteri veya virüs gibi mikroorganizmalar mevcutsa flebit daha sık görülebilir. Uzun süreli IV tedavisi de flebit ve enfeksiyon riskini artırabilir.
- Periferik IV kateterin flebite neden olma riski şunları da içerebilir:
- Kateter takılan yer
- IV tedavisi ve hastaneye yatış süresi
- Antibiyotik kullanımı
- Kateterin damara girdiği yere daha önce yapılan girişim sayısı
- Acil müdahale olup olmaması
Flebit Belirtileri:
- Etkilenen bölgede görülebilecek belirtiler:
- Ağrı veya hassasiyet
- Şişlik
- Artan cilt sıcaklığı
- Kaşıntı
- Ciltte renk değişikliği
- Çevredeki cilt dokusunda kalınlaşma veya sertleşme gibi değişiklikler
Flebit Tedavisi:
- Flebit tedavisi şunları içerebilir:
- Şişliği ve iltihabı azaltmak için aloe veralı veya nonsteroid kremler gibi topikal uygulamalar
- Şişliği ve ağrıyı azaltmaya yardımcı olmak için etkilenen bölgeye sıcak ve soğuk kompres uygulamak
- Kan pıhtılarını önlemeye ve flebitin tekrarlamasını önlemeye yardımcı olmak için kan sulandırıcı ilaçlar gerekebilir.
Flebit belirtilerini hafifletmek için kişiler sıcak kompres uygulayabilir, dinlenirken etkilenen bölgeyi yükseltebilir ve asetaminofen veya ibuprofen gibi reçetesiz satılan ağrı kesiciler kullanabilir. Kan sulandırıcı kullanılıyorsa, ibuprofen ile birlikte almak güvenli olmayabileceğinden, önce doktorla görüşmek önemlidir.
Flebit Önleme:
2021 tarihli bir makaleye göre, sağlık çalışanları flebiti önlemek için şu adımları izleyebilir:
- IV tedavisini sürekli izlemek ve değerlendirmek.
- Tarihler, yerler ve IV tedavi sayısı gibi kayıtları tutmak.
- Sıcaklık, kızarıklık veya hassasiyet gibi flebit belirtileri görülürse kateteri çıkarmak.
- Gerektiğinde kateteri ve pansumanları değiştirmek.
- Kateterlerin eklemlere ve bileklere gibi yerlere takılmaktan kaçınmak, çünkü bu kateterin yerinden çıkmasına ve sorunlara yol açabilir.
- Bakteri ve diğer mikroorganizmaları yok etmek için antiseptik solüsyonlar kullanmak.
- Uygulamayı gerçekleştirirken uygun el yıkama yapmak ve eldiven kullanmak.
Sağlık çalışanları ile tedavi gören kişi arasında iyi iletişim de önemlidir. Sağlık çalışanları için bu, kişiye kateter yerleştirme yerini danışmayı, dikkat edilmesi gereken flebit belirtilerini açıklamayı ve kişinin herhangi bir rahatsızlık veya belirti yaşayıp yaşamadığını kontrol etmeyi içerebilir.
İlgili konu: Kanserde Pıhtı Atma Riskini Azaltmak için Hangi Kan Sulandırıcı Daha Etkili?
Sızıntı Nedir?
Sızıntı (infiltrasyon), IV ilaçlarının ve sıvıların damardan çevre dokulara sızmasıdır.
Sızıntı, uygunsuz kateter takılması veya kateter damardan yerinden çıkarsa meydana gelebilir.
Eğer damar dışına sızan sıvı vezikant (irritan, tahriş edici) ise ekstravazasyon dediğimiz daha ciddi doku hasarı meydana gelebilir.
Aşağıda, infiltrasyon ve ekstravazasyonun oluşma mekanizması basitçe resmedilmiştir:
*
Aşağıda, tıbbi görüntüleme amacı ile kontrast solüsyonu kullanılan bir hastada infiltrasyon sonrası kolda renk değişikliği görülebilir:
Sızıntı Nedenleri:
Periferik damarda IV tedavisinin komplikasyonu sızıntıya neden olabilir. Sızıntı riski faktörleri şunları içerir:
- Az miktarda yumuşak doku bulunan bir alana kateter yerleştirilmesi
- Büyük iğne boyutu
- Sık sık kanül takılması
IV verilen ilaç türü de sızıntı riskini etkileyebilir.
Sızıntı Belirtileri:
Sızıntı belirtileri etkilenen bölgede ortaya çıkabilir ve şunları içerebilir:
- Ağrı
- Şişlik
- Kabarma
- Cildin beyazlaması
- Karıncalanma, uyuşma veya "iğne batması" hissi
- Sıcaklık düşüşü
- IV giriş yerinde hassasiyet
Sızıntı Tedavisi:
Sağlık çalışanları sızıntıyı şu şekilde tedavi edebilir:
- IV yolunu çıkarmak
- Yumuşak doku hasarı mevcutsa hiyaluronidaz gibi ilaçlar kullanmak
- Etkilenen bölgeyi yükseltmek
- Etkilenen bölgeye hafif baskı uygulamak
- Ağrı kesici ilaç reçete etmek
- Antibiyotik tedavisi gerektirebilecek enfeksiyon riski için izleme yapmak
Doktorlar ayrıca kompartman sendromu gibi sızıntı ile birlikte ortaya çıkabilecek komplikasyonları da kontrol edecektir. Kompartman sendromu, kaslarda basınç birikmesidir.
Doktorlar, kemoterapi ile sızıntı meydana gelirse veya yumuşak doku hasarı varsa, tedavi için plastik veya ortopedik cerrahlara sevk yapabilir.
Sızıntıyı Önleme:
2018 tarihli bir araştırmaya göre, sızıntıyı erken fark edip IV yolunu çıkarmak sızıntıyı önlemeye yardımcı olabilir.
IV giriş yeri ve çevresini sık sık kontrol etmek, herhangi bir sorunu değerlendirmek için tıbbi dereceler veya ölçekler kullanmak da önemlidir.
Tedavi gören kişi sızıntıyı anlamalıdır, çünkü bu şekilde belirtileri erken fark edip bildirebilir.
Enflasyonun ilk belirtilerinde kateteri çıkarmak, iltihaplanmanın ilerlemesini ve komplikasyonlara yol açmasını önlemeye yardımcı olabilir.
Ne Zaman Doktora Başvurmalı:
Kişiler IV tedavisi sırasında flebit belirtileri yaşarlarsa, sağlık çalışanlarına bildirmeleri önemlidir.
Aşağıdaki belirtilerden herhangi biri varsa kişiler derhal doktora başvurmalıdır:
- Boyunda, kolda veya bacakta zonklama, kramp veya ani şişme
- Sert veya dokununca hassas hissedilen şişmiş damarlar
- Etkilenen bölgede sıcak veya renk değişikliği ile birlikte ağrı
Genel Bakış
Flebit genellikle ciddi değildir ve 1-2 hafta içinde kendiliğinden düzelebilir. Daha ciddi vakalarda, flebit kan pıhtılarını veya diğer komplikasyonları önlemeye yardımcı olmak için tedavi gerektirir.
Sızıntı komplikasyonları nadirdir ve IV yolunun çıkarılması ve doğru yönetim ile durum çözülebilir. Şiddetli IV sızıntısı vakaları, yetersiz dolaşım ve doku ölümü gibi komplikasyonlara neden olabilir.
Özet
Flebit, bir damarın iltihaplanmasıdır ve IV kateter takılmasının bir komplikasyonu olabilir. Sızıntı, IV sıvıları veya ilaçlarının çevre dokulara sızması ile oluşan bir başka IV kateter takılması komplikasyonudur. Flebit veya sızıntı belirtilerinin erken fark edilmesi ve uygun tedavi, bu durumları çözmeye ve komplikasyonları önlemeye yardımcı olabilir.
