COVID-19 onkoloji dünyasını alt üst etti – Kanser tedavisi, erken tanı ne kadar etkilendi?

2020 başında aniden tüm dünyada etkisi hissedilen COVID-19 Pandemisi ile onkoloji dünyası adeta alt-üst oldu desek yanlış olmaz. Elbette bu durum onkolojiye özgü değildi, fakat pandemi nedeniyle onkolojik tedavilerin gecikmesi ve erken tanı için taramaların aksaması bizlerde büyük endişe kaynağı oldu. Teletıp (uzaktan sağlık) uygulamalarının yaygınlaşması ve koronavirüs aşıları ile onkolojik hizmetler eksi akışına dönmeye çalışıyor, fakat henüz (yeni) normale ulaştığımız söylenemez.

Onkologlar, hasta başvurularının azaldığını raporluyor

Kanser hasta sayısı azalmazken, dünya genelinde onkoloji polikliniklerine başvurularda azalma oldu pandemi döneminde. Bu azalma 2020 ortalarında özellikle çok belirgindi, bununla birlikte günümüzde hala eski sayılara dönüş olmadı. Bu da kanser hastalarının tedavisinde aksama olması ve hastaların daha ileri evrelerde onkolojiye başvurması endişesini destekliyor.

Murray Aitken ve meslektaşları tarafından pandemi boyunca Amerika Birleşik Devletleri, Birleşik Krallık, dört büyük Avrupa ülkesi ve Japonya'da gerçekleştirilen 700'den fazla onkolog arasında yapılan anketler, onkologların bildirdiği vaka yüklerinde COVID-19 öncesi seviyelere göre önemli bir düşüş olduğunu gösterdi.

Nisan 2020'de yapılan bu ankete göre onkologlar, pandemi öncesi döneme göre onkoloji kliniklerine başvuru sayılarının %49'a düştüğünü bildirdiler. Bu oran Ekim 2020'de %77'ye yükseldi, ancak Şubat 2021'de yine %74'e düştü. Başka bir deyişle, Murray Aitken, ABD'li onkologların COVID-19 öncesi döneme göre vaka yüklerinde %26 azalma yaşadıklarını söyledi.

Bununla birlikte, diğer ülkelere kıyasla, ABD vaka yükü azalmasını en düşük seviyede yaşadı. Murray Aitken, örneğin Almanya'da vaka yüklerinin 2021'in başlarında pandemi öncesi seviyeye göre %51 azaldığı rapor edildi.

Pandemi, onkoloji hastasında bakım sürecini nasıl etkiledi?

COVID-19, hastalara verilen bakımın türünü de değiştirdi. ABD'li onkologların dörtte üçünden fazlası ameliyatta ve %40'ı kemoterapide gecikmeler bildirdi.

Teletıp (uzaktan muayene, görüntülü görüşme) sıklığı, pandemi öncesi %10'dan az iken Nisan 2020'de %46'ya yükseldi. Ancak o zamandan beri uzaktan muayene kullanımı azaldı ve en son Şubat 2021'de tüm onkolojik muayenelerin %26'sını teletıp uygulamaları oluşturdu.

Teletıp, sağlık hizmetinin can simidi oldu

Pandemi döneminde, onkolojide ve sağlığın diğer birçok alanında, gelişen bilişim teknolojileri sayesinde teletıp ile sağlık hizmetini sürdürmek mümkün oldu. 

Murray Aitken'e göre onkologlar, COVID-19 pandemisinden sonra hasta ile görüşmelerin yaklaşık %20'sinin sürekli olarak sanal kalmasını bekliyor. Ancak, bu uzaktan konsültasyonların hastalara bakım sağlamada oynayacağı rol ve sonuçlar üzerindeki etkisinin hala tam olarak anlaşılamamıştır. Onkologların yaklaşık üçte biri, pandemi nedeniyle hastalara daha fazla destek sağladığını da bildirdi.

Korkutucu istatistik: kaçırılan taramalar ve geciken teşhisler

COVID-19 nedeniyle ABD'de ve dünyanın diğer ülkelerinde, erken tanı amaçlı kanser tarama sıklığı önemli ölçüde azaldı. ABD'de Nisan 2020'de mamografi, Pap smear, kolonoskopi ve bilgisayarlı tomografi (BT) taramaları beklentilere göre sırasıyla %87, %83, %90 ve %53 düştü.

Murray Aitken, "Bu rakamlar o zamandan beri artmış olsa da, tüm yıl boyunca %20 daha az mamografi, %14 daha az Pap smear, %23 daha az kolonoskopi ve %11 daha az BT taraması olduğu tahmin ediliyor. 2020'de bu dört kanser türü için normalde meydana gelene kıyasla yaklaşık 22 milyon daha az tarama testi anlamına geliyor. Sadece ABD 2020'de yaklaşık 68.000 hasta kanser teşhisini geciktirmiş veya atlamış olabilir” dedi.

Dünya genelinde hala pandemi öncesi seviyelerin altında kanser taramaları gerçekleştiriliyor ve bunun kalıcı, zararlı sonuçlara yol açabileceği endişesi taşıyoruz.

Yılda bir kez mamografi çektirmeye ya da 5 yılda bir kolonoskopi yaptırmaya alışmış ve 2020'de bu alışkanlığını yitirmiş kişiler var. Bu alışkanlıklara dönmelerine yardımcı olmazsak, erken tanı için kaydedilen ilerleme açısından ciddi bir gerileme olabilir.

Kanseri 4. evrede iken başvuranların oranında artış

ABD merkezli 400 onkologdan oluşan bir panelden alınan veriler, 2020'de (prostat hariç tüm ana kanserlerde) metastatik hastalık ile başvuran hastaların "normalden yüksek" bir yüzdesini gösterdi.

Herkes metastatik hastalıkla başvuran hastalardaki artıştan ve bu eğilimin 2021'e uzanıp uzanmayacağından endişe duyuyor.

Pandemi sırasında taramaların kaçırılması ve kanser belirtilerine sahip olsalar bile insanların hastaneye başvuruda gecikmeleri, 4. evrede tanı alan hasta oranında artışa sebep oluyor.

Metastatik prostat kanseri ile başvuran hastalardaki düşüş, bu kanser türüne yönelik tedavideki ilerlemeler nedeniyle, erken evre hastalığı olan hastaların artan sıklığını yansıtabilir.

Onkoloji ilaçlarının kullanımı

Murray Aitken ayrıca 2020'de dünya çapında kullanılan onkoloji ilaçlarının hacminde "ani bir düşüş" olduğunu bildirdi. Onkoloji ilaçlarının tanımlanmış günlük toplam doz sayısı, pandemi sırasında Avrupa, ABD ve Japonya'da ciddi oranda düştü.

Aitken, "2018 ve 2019'da ABD'de onkoloji tedavisinde kullanılan ilaç hacmi her yıl %6,9 artmasına rağmen 2020'de %0,1 oranında çarpıcı bir şekilde düştü. Bu, vaka yüklerinin azalmasını, daha az hastanın teşhis edilmesini ve daha az tedavinin başlatılmasını yansıtan bir endişe meselesidir." dedi.

2020'de hem ABD hem de Avrupa'da immünoterapilerin (kontrol noktası inhibitörleri) kullanımı artmaya devam etse de, Aitken ve meslektaşları, onkolojik ilaç kullanımındaki genel bir düşüş gözlemlediler. 2018 yılında immüno-onkoloji ilaçlarının tanımlanmış günlük doz sayısı yaklaşık %60 arttı. Ancak bu büyüme oranı 2019'da %36'ya ve 2020'de sadece %12'ye düştü.

Aitken, "İmmünoterapiler için yüzde büyümedeki yavaşlama zaten başlamıştı, ancak pandemi sırasında kullanımda önemli bir düşüş gördük" dedi.

Son olarak, akıllı ilaç olarak da adlandırdığımız ağızdan hap / kapsül şeklinde alınan kanser ilaçlarının önemli ölçüde daha fazla kullanılmasının, damardan uygulanan kemoterapilerdeki düşüşe katkıda bulunduğu gözüküyor. Bu eğilim pandemiden önce başlamıştı ve sonrasında da devam etmesi beklenmektedir.