Gerçek kanser aşısı! HPV aşısının önündeki engeller ve çözüm önerileri nelerdir?

HPV ve HPV aşısı ile ilgili 7 altın bilgi

1. HPV (Human Papilloma Virus), 100’den fazla alt tipi bulunan bir DNA virüsüdür. Serviks (rahim ağzı) kanserlerinin %99’u, anal kanserlerin %88’i, vajinal kanserlerin %70’i, vulvar kanserlerin %43’ü, penis kanserlerinin %50’si, orofaringeal (ağız-yutak) kanserlerinin %70’i HPV ile ilişkilidir. Genel olarak ise tüm kanserlerin yaklaşık %5’i HPV ile ilişkilidir.
2. Amerikan Gıda ve İlaç Dairesi (FDA), HPV enfeksiyonlarının önlenmesinde 3 aşıya onay vermiştir:
   • Kuadrivalan (dörtlü) aşı (Gardasil)
   • Bbivalan (ikili) aşı (Cervarix)
   • 9'lı aşı (Gardasil 9)
   
   Bu aşılar, maruziyetten önceki dönemlerde uygulandığında koruyucu oldukları HPV türlerine karşı %100 koruyuculuk sağlamaktadır.
3. Gardasil 9; servikal (rahim ağzı), vulvar, vajinal ve anal kanserlerin %90’ını önlemektedir.
4. Aşıların etkili olduğu HPV türlerine karşı 5 yıllık süre ile tam koruma sağladığı, etkinliğin 9 yıldan fazla süredir devam ettiği göstermiştir. Daha uzun dönem etkileri üzerine yapılan çalışmalar ise devam etmektedir.
5. Tüm kızların 9-26, tüm erkeklerin 9-21 yaşları arasında aşılanması şiddetle önerilmekte, ancak maksimum etki ve güvenlik profili için en ideal zamanın 11-12 yaş olduğu bildirilmektedir. Bununla birlikte 5 Ekim 2018'de ABD Gıda ve İlaç Dairesi (FDA), 9'lu insan papillom virüsü (HPV) aşısı Gardasil 9 için 27 ila 45 yaş arası kadınları ve erkekleri dahil etmek üzere ek bir uygulamayı onayladı (bu genişletilmiş onayın detayları için bakınız).
6. HPV aşısı oldukça iyi bir güvenlik profiline sahiptir. 2006’da kullanıma girdiğinden bu yana, Dünya çapında 200 milyondan fazla doz HPV aşısı yapılmıştır ve şu ana dek bildirilmiş ciddi yan etkiler mevcut değildir.
7. HPV aşıları, mevcut kanser öncüsü lezyonları tedavi etmediğinden ve az da olsa etkin olmadığı HPV türleri de olduğundan, rutin HPV taramalarına mutlaka devam edilmelidir.

Aşağıdaki şekilde, HPV ilişkili kanserler görülebilir:

HPV (Human Papilloma Virus), Dünya’da önde gelen kanser nedenlerinden biridir. Öyle ki; Dünya çapında her yıl 630.000 yeni kanser vakasından sorumlu tutulmaktadır. Ayrıca HPV’nin neden olduğu kanserler daha genç yaşlarda başladığından, kaybedilen yaşam yılı bakımından da oldukça büyük bir öneme sahiptir. HPV’ye bağlı kanserlerin görülme sıklığını azaltacak en önemli araç, hiç şüphesiz etkinliği ve güvenliği birçok çalışma ile kanıtlanan HPV aşısıdır. Ancak aşının kanıtlanmış yüksek etkinlik ve güvenlik profiline rağmen, çeşitli nedenlerden dolayı HPV aşılama oranları hedeflerin çok altındadır.

Rahim ağzı (serviks) kanserine neden olan insan papilloma virüsünün keşfi

Harald zur Hausen, 1970'li yıllarda daha önce kimsenin dile getirmediği bir fikri öne sürdü: “Rahim ağzı kanserinin sebebi insan papilloma virüsü (HPV) olabilir!”. Bu virüsün kendi DNA’sını, rahim ağzı hücrelerinin DNA’sına entegre ettiğini ve virüsün çoğalmak için rahim ağzı hücrelerini kullandığını düşünüyordu. Bunun için rahim ağzı kanseri hücrelerinde HPV’ye ait DNA’yı göstermeli idi. Harald zur Hausen, bu fikri 10 yıldan uzun süre boyunca farklı HPV türlerini araştırarak sürdürdü; viral DNA'nın yalnızca bir bölümünün konakçı genomuna entegre olması ve HPV’nin 100’ü aşkın alt türü olması nedeniyle zorlandı. Sonunda 1983 yılında rahim ağzı kanseri biyopsislerinde HPV’ye ait DNA’yı ve ayrıca HPV’nin 16 ve 18 numaralı türlerinin rahim ağzı kanserlerinin ana sebebi olduğunu gösterdi (HPV 16 ve 18 rahim ağzı kanseri biyopsilerinin yaklaşık % 70'inde bulundu).

- İlgili konu: 2. Dünya Savaşı'ndan Nobele: Dr. Harald zur Hausen ve HPV'nin serviks kanserine yol açtığının keşfi (detaylı)

HPV aşılamasının önündeki engeller ve çözüm önerileri

HPV aşılamasının önündeki engeller çok faktörlü olmasına karşın temel olarak 4 ana nedende birleştirilebilir:

1. HPV, HPV ile ilişkili hastalıklar ve HPV aşısının özellikleri hakkında bilgi eksiklikleri

HPV aşılama oranlarının hedeflerin altında olmasının en temel nedenlerinden biri; bilgi eksikliği ve aşının rutin olarak anlatılmaması, önerilmemesidir. Öyle ki; 2014’te Brezilya’da yapılan bir çalışmada; katılımcıların yalnızca %8.6’sı HPV aşısını duyduğunu belirtmiş, katılımcılar aşı hakkında bilgilendirildikten sonra katılımcıların %94’ü sağlık sigortası kapsamında verilmesi durumunda, aşılanacaklarını ya da çocuklarını aşılayacaklarını belirtmişlerdir. Kuzey Amerika’da yapılan bir başka çalışmada; Ebeveynlerin % 30'u, çocuklarını aşılamamalarının temel nedeni olarak “aşının gerekli olmadığı” bilgisine ya da inancına sahip olmalarını göstermiştir. Erkek çocuğa sahip ebeveynlerin %23’ü, kız çocuğa sahip ebeveynlerin 13’ü temel neden olarak; doktorları tarafından aşının önerilmemesini göstermiştir. Nitekim yapılan araştırmalarda; doktor tavsiyesi, HPV aşılamasının teşvikinde, en güçlü değiştirilebilir faktörlerden biri olarak gösterilmektedir.

2. Aşının güvenlik profiline yönelik karşılığı olmayan kaygılar

Birçok ebeveyn, çocuklarına HPV aşısını yaptırmamalarının temel nedeni olarak güvenlikle ilgili endişelerini göstermektedir. Oysa Dünya Sağlık Örgütü’nün Mart 2017 verilerine göre; Dünya genelinde o tarihe kadar, HPV aşılaması 11 yaşındaki kız çocukları için 71 ülkede, 11 yaşındaki erkek çocukları için 11 ülkede ulusal aşı programlarına girmiş ve o tarihe kadar Dünya genelinde 200 milyondan fazla doz uygulanmıştır. Ve bunlar içerisinde HPV aşısının kullanımıyla ilgili mevcut önerileri değiştirecek herhangi bir güvenlik sorunu ile karşılaşılmamıştır. HPV aşılarının çeşitli klinik araştırmaları yapılmış ve bu çalışmaların tümünde HPV aşılarının güvenlik ve etkinlik profili doğrulanmıştır. Bu noktada; sağlık hizmeti sağlayıcılarının ebeveynlere aşıyı tavsiye etmeleri kadar, yanlış algıların giderilmesi için aşının güvenlik profili hakkında da bilgi vermeleri oldukça önemlidir.

3. Maliyet

Yüksek maliyet; özellikle düşük ve orta gelirli ülkelerde, aşılama oranlarının artırılmasındaki en önemli engellerdendir. Oysaki aşılamayla elde edilecek kazanımlar göz önünde bulundurulduğunda, aşının maliyet etkin olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır. Nitekim yapılan çalışmalar; HPV ilişkili kanserlerin pahalı tedavileri göz önünde bulundurulduğunda, tek başına HPV aşılamasının veya taramayla birlikte yapılan aşılamanın, uygun maliyetli stratejiler olduğunu göstermiştir. Bu doğrultuda birçok ülke HPV aşılamasını sağlık sigortası kapsamı içerisine almaya başlamış ve bu da aşılanma oranlarını ciddi derecede artırmıştır. Örneğin Brezilya’da HPV aşılama oranı; sağlık sisteminin aşı sağlamaya başlamasıyla hedef nüfusun (11–13 yaş arası kızlar), % 3'ünden %92'sine yükselmiştir.

4. Kültürel engeller

Kültürel özellikler; tarama programlarını etkilediği gibi HPV aşılama programlarını da etkilemektedir. HPV’nin cinsel yolla bulaşan bir virüs olması, HPV ile ilgili iletişimin ve eğitimin engellenmesine neden olabilmektedir. Bunun yanında HPV aşılamasının, ergen cinsel aktivitesini artıracağına dair temelsiz bir inanç da vardır. Ancak yapılan araştırmalara göre; HPV aşılaması, cinsel aktivite artışı veya erken yaşta cinsel aktivite ile ilişkili değildir. Sağlık hizmeti sağlayıcılarına, bu yanlış bilgi ve inançların yıkılması noktasında da büyük iş düşmektedir.

HPV aşılama oranlarını etkileyen bir diğer önemli faktör de aşının yapıldığı yer ve aşı dağıtımında kullanılan stratejidir. Diğer aşıların çoğu 2 yaşından önce uygulanmakta, dolayısıyla rutin kontroller sırasında aşının uygulanması kolay olmaktadır. Ancak HPV aşısı daha ileri yaşlarda uygulandığından farklı stratejiler gerekmektedir. Yapılan çalışmalarda; HPV aşılamasında, okula dayalı aşı sağlama programlarıyla daha iyi sonuçlar elde edildiği gözlenmiştir. Hem sağlık kuruluşu temelli hem de okul temelli aşılama programları birlikte kullanıldığında ise, çok daha iyi sonuçlar elde edilmektedir.

HPV aşılamasında sosyal medyanın gücü

Kitle iletişim kuramlarına göre; sosyal medya, geniş kitleler arasında istenen tutum ve davranış değişikliklerini yaratma yeteneğine sahiptir. Sosyal medya, yararlı sağlık önerilerinin aktarılması için oldukça etkili bir yol olmasına karşın, aynı şekilde yanlış bilginin yayılması için de kullanılabilmektedir. Bu durum, özellikle yan etkilerine yönelik toplumda birtakım kuşkuların olduğu; ancak kitlesel bağışıklama sağlandığında hastalık riskinin çok daha azaldığı aşılarda ayrıca büyük önem taşımaktadır. Özellikle HPV aşısı sosyal medyada en çok tartışılan aşılardandır. Çünkü bu aşının topluma tanıtılması, sosyal medyanın yükselişe geçtiği dönemle çakışmıştır.

Yapılan bir çalışmada; bir ülkedeki HPV aşısına ilişkin baskın duygular ile ülke çapında HPV aşılanma oranları arasında ilişki olduğu saptanmış ve bundan yola çıkarak sosyal medyanın, kişilerin aşılanma kararlarını etkileme gücüne sahip olduğu sonucuna varılmıştır.

Sosyal medya içerik analizi

HPV aşılaması ile ilgili sosyal medya mesajlarının içeriğine bakıldığında; olumsuz mesajların daha çok duygulara hitap etmek için kişisel öyküleri kullanan mesajlar olduğu; olumlu mesajların ise daha çok mantığa hitap eden, gerçek ve istatistiksel verileri kullanan mesajlar olduğu görülmektedir. Aşılamayı destekleyen mesajlara bakıldığında; içeriklerde gerçek ve kanıtlanmış verilerle çoğunlukla aşının HPV’den korunmadaki yararlarına odaklanıldığı, aşının güvenliğinden nadiren bahsedildiği gözlenmektedir. Aksine aşı karşıtı söylemlerde de kanıtlanmış veriler olmaksızın aşının olumsuz yan etkileri olduğundan söz edilmekte, etkinliğinden nadiren bahsedilmektedir. Aşı karşıtı mesajlarda ayrıca; hükümet ve ilaç endüstrisi arasındaki komplo teorilerine de odaklanılmaktadır.

HPV aşılamasına yönelik baskın duygular, sosyal medya sitelerine göre belirgin farklılık göstermektedir. Örneğin metin tabanlı içeriğe sahip Twitter’da HPV aşılamasını destekleyen mesajlar ön planda iken; video tabanlı içeriğe sahip Youtube’da daha çok aşı karşıtı mesajların ön planda olduğu gözlenmektedir.

HPV aşılama oranlarına sosyal medyanın etkisi

Yapılan analizlerde; ABD'de yetişkinlerin çoğunluğunun (% 62) sosyal medyadan günde en az bir haber aldığı, hatta % 20'sinin sosyal medyayı birincil haber kaynağı olarak kullandığı gözlenmektedir. 258.000'den fazla tweet'e maruz kalan 274 milyon kişinin değerlendirildiği bir çalışmada; kişilerin sosyal medya mesajlarıyla maruz kaldığı HPV aşılamasına ilişkin baskın duygunun (pozitif ya da negatif), ülke düzeyinde HPV aşılama oranları ile ilişkili olduğu gözlenmiştir. 2018 yılında yapılan bir araştırmada da; katılımcıların sosyal medyada HPV aşılamasıyla ilgili olumsuz mesajları daha çok hatırlama eğiliminde olduğu gözlenmiştir. Çalışmada ayrıca sadece olumlu mesajları hatırlayanlarda, çocuklarını aşılama oranının daha fazla olduğu gözlenmiştir.

Sonuçta ne yazık ki, duygular genellikle mantığa karşı üstün gelmektedir ve HPV aşısını destekleyen sosyal medya mesajlarının aşı hakkındaki bilgiyi arttırdığı gösterilse de, aşılama oranlarını arttırdığı gösterilememiştir. Bu veriler, HPV aşılamasıyla ilgili sosyal medya mesajlarının belirlenmesine yönelik stratejiler için büyük önem taşımaktadır. Bu doğrultuda; sağlık hizmeti sağlayıcıları ve sağlık kuruluşları, sosyal medyadaki HPV aşılama karşıtı mesajların üstesinden gelebilmek için hem mantık hem de duygulara hitap eden en ideal mesajları vermelidir.

Sonuç

HPV (Human Papilloma Virus), tüm Dünya’da önde gelen kanser nedenlerinden biridir. Bu etkene karşı elimizde oldukça etkili bir korunma yöntemi, gerçek bir kanser aşısı mevcuttur. Ancak özellikle kadın sağlığında en önemli gelişmelerden biri olarak kabul edilen HPV aşılaması; bilgi eksiklikleri, karşılığı olmayan güvenlik kaygıları, finansal engeller ve kültürel engeller gibi birçok engelle karşı karşıya kalmaktadır. Bu noktada, hasta-hekim iletişimi ve eğitimleri dahil olmak üzere, aşılama oranlarının artırılması için uygun stratejiler gerekmektedir. Aksi takdirde, HPV aşısı kanserden korunma için oldukça etkili olan, ancak yeterince kullanılmayan bir araç olarak kalmaya devam edecektir. Bu noktada, sosyal medyanın yeri de çok önemlidir. Özellikle sosyal medyada karşılığı olmayan olumsuz mesajlarla mücadele edilmesi; bu doğrultuda, verilen mesajların içeriğinin hem mantığa hem de duygulara hitap eden en ideal şekilde belirlenmesi son derece önemlidir.