Kolon ve Mide Kanseri Tedavisi için FOLFOX: Folinik asit, Fluorourasil, Oksaliplatin

FOLFOX ( Folinik asit + Fluorourasil + Oksaliplatin ) kolon kanseri ve mide kanseri için bir kemoterapi rejimidir.

FOLFOX nasıl çalışır?

FOLFOX’un içindeki her bir kemoterapi ilacı kolon ( kalın bağırsak ) ve mide kanseri hücrelerini öldürmesi için tasarlanmıştır.

FOL – folinik asit ( leucovorin = lökovorin )

F – luorourasil

OX – oksaliplatin

Tedavinin amacı

-FOLFOX kemoterapi rejimi tümörleri küçültmesi ve kolon ve mide kanserine bağlı belirti ve şikayetleri azaltması için verilir.

- Eğer hastalık metastatik değilse, genel tedavi ameliyat sonrası kanserin tekrar etme ihtimalini azaltıcı koruyucu ( adjuvan ) tedavidir.

- Eğer 4. evre yani diğer organlara metastaz yapmış kolon ve mide kanseri söz konusu ise, FOLFOX genelde tam şifa amacıyla değil, yaşam süresini uzatmak ve yaşam kalitesini artırmak için verilir.

Uygulama dozu ve program

- Kalsiyum folinat olarak da adlandırılan folinik asit 400 mg/m2 dozunda, en az 2 saatte, toplardamardan ( İntreVenöz = İ. V. ) yavaşça verilir. Bu şekilde, damar yoluyla belli bir sürede ilaç uygulamaya infüzyon denir. Folinik asit 1. gün, fluorourasil kullanımından önce verilir.

- Oksiplatin 85 mg/m2 dozunda, toplardamardan, 1. günde, en az 2 saatte verilir. Folinik asit ile birlikte verilebilir.

- Puşe olarak adlandırdığımız kısa süreli ve düşük doz Fluorourasil 400 mg/m2 dozunda, toplardamardan, 1. günde, folinik asit infüzyonu bitiminden sonra genellikle 5-10 dakikada verilir.

- İdame Fluorouracil 2400 mg/m2 dozunda, toplardamardan, 1. gün başlayıp 3. gün bitmek üzere, yaklaşık 46 saatlik infüzyon şeklinde verilir (çoğunlukla evde infüzyon pompası ile).

FOLFOX için tahmini infüzyon süresi

- 1. gün ayaktan kemoterapi merkezinde uygulanan tedavi 4-6 saat sürer. Daha sonra hasta infüzyon pompası ile evine gönderilir ve 2 gün sonra gelerek infüzyon pompası çıkarılır. Evde tedavi alamayacak kadar hasta olanlar veya başka sebeplerle medikal takip gerekenler, bu kemoterapi rejimi hastanede yatarak da alabilir.

- İnfüzyon zamanları klinik çalışmalar doğrultusunda belirlenir, ama doktorların tercihleri ya da hastanın durumuna göre değişkenlik gösterebilir. Hidrasyon gibi kemoterapi öncesi damar içi sıvı uygulamaları süreyi değiştirebilir.

- FOLFOX her 14 günde bir tekrarlanır. Her 14 günlük perioda 1 kür kemoterapi denir. Hastalık metastatik değilse, tedavi 6 kür ( 3 ay ) veya 12 kür ( 6 ay ) verilir. Eğer 4. evre kolon ve mide kanseri söz konusu ise, hasta tedaviye yanıt verdiği sürece ya da kabul edilemez yan etkiler görülene kadar tekrarlanır.

Yan etkiler

Çoklu ilaç rejimlerinde, her ilaç ayrı yan etkiye sahiptir. Bu yazı, klinik çalışmalar sırasında saptanan FOLFOX’un en yaygın yan etkilerini içermektedir. Yan etkiler bazen yüzde üzerinden aralık değerler ile belirtilir (örneğin: %37-92). Çünkü klinik çalışmalarda sonuçlar bu aralıklarda değişkenlik göstermiştir.

• Kol ve bacaklardaki karıncalanma veya yanma hissi ( nöropati ), çoğunlukla hafif (% 37 - 92)
• Düşük beyaz kan hücreleri ( nötropeni ) (% 58 - 79)
• Artan kanama riski ( düşük trombosit sayısı; trombositopeni ) (% 23 - 77)
• Anemi ( düşük kırmızı kan hücreleri ) (% 76)
• Mide bulantısı * (64 - 74%)
• İshal (% 56 - 61) 
• Kusma * (% 39 - 47)
• Halsizlik (% 45)
• Ağız yaraları ( mukozit ) (% 37 - 42) 
• İştah kaybı (% 30) 
• Saç dökülmesi ** (% 28) 
• Kabızlık (% 28)
• Ateş (% 26) 
• Karın ağrısı (% 26)
• Kas güçsüzlüğü (% 20) 
• Avuç içi ve ayak tabanlarında döküntüler (% 10) 
• Alerjik reaksiyon (% 10)
• Kan pıhtıları ( tromboz ) (% 6) 
• Nötropenik ateş ( ateşli beyaz kan hücresi düşüklüğü ) (% 2)

Eğer FOLFOX metastatik hastalık için veriliyorsa, zamanla artan yan etkilerden dolayı ortalama %25’e yakın hasta tedaviye devam edememektedir. Eğer hastalık metastatik değilse, yani tedavi ameliyat sonrası koruyucu ( adjuvan ) amaçla veriliyorsa, çoğu hasta planlanan tedaviyi tamamlayabilmektedir.

* Geliştirilen etkili bulantı-kusma ilaçları sayesinde, yeni rapor edilen klinik çalışmalara göre bulantı ya da kusma yüzdesi bugün daha düşüktür;

** FOLFOX sebebiyle saç dökülmesi genelde hafif olmaktadır ve çoğunlukla saçtaki dökülme yalnızca yakından dikkatli bakınca görülmektedir. Farklı bir saç modeli ya da tarama şekliyle kapanabilir. Bir peruk veya ek saç genellikle gerekli değildir.

NOT: FOLFOX tedavisinin sonuna doğru veya sonrasında nöropati dediğimiz, el veya ayaklarda ciddi şiddette karıncalanma, ağrı, yanma veya uyuşma görülme sıklığı % 1 civarındadır. Çoğu hastada tedavi bittikten sonra 28 gün içinde bu etkiler azalır, ancak bu şikayetler çok nadir de olsa 1 yıl devam edebilmekte veya kalıcı olabilmektedir.

Takip

Ne kadar sıklıkla takip gereklidir?

Her tedavi öncesi laboratuvar tahlilleri ( kan testi ) yapılması gerekir. İstenen laboratuvar testleri genelde şunları içerir: Tam kan sayımı ( hemogram ), kapsamlı metabolik panel ( biyokimya ) ve doktorunuzun önerebileceği başka tahliller. Eğer tanı anında CEA ( karsinoembriyonik antijen ) pozitif ise, bu kan tetkiki altı haftada bir kontrol edilerek tümörün FOLFOX'a yanıtının izlenmesi mümkün olabilir.

Görüntüleme ( radyolojik inceleme ) ne kadar sıklıkla gereklidir?

Bilgisayarlı tomografi ( BT ), manyetik rezonans ( MR ) veya PET-BT gibi görüntülemeler, tedavi öncesinde ve tedavi sırasında belli aralıklarla yapılmaktadır. Ameliyat sonrası koruyucu tedavi amacıyla FOLFOX verilen hastalarda görüntülemeler daha seyrek yapılırken; metstatik hastalığın tedaviye yanıt verip vermediğini ölçmek için daha sık ( örneğin 2 ayda bir ) görüntüleme yapılabilir.

Kan testi veya görüntüleme sonuçları tedaviyi nasıl etkiler?

Sonuçlara göre doktorunuz FOLFOX’a başta planlandığı şekilde devam etmenizi önerebilir veya yan etkilere göre ilaçların dozunu azaltabilir ya da bir sonraki dozun ertelenmesini isteyebilir. Kemoterapi rejiminin değişmesi de söz konusu olabilir. El ve ayak uçlarında devamlı ( 14 günden fazla süren ) karıncalanma, ağrı, uyuşma ya da yanma görülürse oksaliplatin dozu azaltılabilir. Nötrofiller olarak bilinen beyaz kan hücrelerinin sayısı azaldığında, trombosit sayısı azalırsa, ciddi ağız yaraları veya ishal gibi yan etkiler görülürse fluorourasil ve/veya oksaliplatin dozları azaltılabilir. Doz azaltmaları doktorunuz tarafından belirlenir.

Dikkat edilmesi gerekenler

• Oksaliplatin tedavisi soğuk içecekler, soğuk hava gibi soğuk şeylere karşı hassasiyetiniz artırabilir. Bu sebeple tedaviden sonraki 2 gün içinde sıcak tutacak giysiler tercih edebilir, soğuk buzlu içecekler tüketmemeniz önerilir.
• Floroürasil, el ve ayaklarda döküntülerle seyreden el-ayak sendromuna sebep olabilir. El-ayak sendromu yaşama riskini azaltmaya yardımcı olması için; günlük olarak ellerinizde ve ayaklarınızda alkolsüz bir nemlendirici kullanabilirsiniz. Sıcak suya uzun süre maruz kalınmaması önemlidir. Florourasil kullanırken ellerinize ve ayaklarınıza basınç veya sürtünme etkisi oluşturacak işlerden kaçının. 
• Eğer bağışıklık sisteminin önemli elemanları olan beyaz kan hücreleriniz çok düşerse, lökosit adı verilen bu hücrelerinin üretimini tetiklemek ve nötropeniden kaçınmak için kemoterapiden sonra beyaz kan hücresi büyüme faktörü iğnesi ( filgrastim, lenogastrim, pegfilgastrim gibi ) uygulanması gerekebilir. Bu, genellikle hastalık metastatik değilse yapılır. Hastalık metastatik ise, bu ilaçlar rutin olarak verilmez, bu durumda FOLFOX tedavisi, beyaz kan hücreleri düzelene kadar ertelenir.

Bireysel ilaç etiketi bilgileri

Kalsiyum folinat = folinik asit

• Folinik asit, B9 vitamini folik asidin bir türevidir. Diğer kemoterapi ilaçlarından farklı olarak direk hücre öldürücü etkiye sahip değildir; etkisini flourasilin aktivitesini artırarak gösterir
• Açık sarı renktedir. 
• Calcium Folinate, Folca, Leucovorin, Kalsiyum Folinat gibi isimlerle piyasada bulunmaktadır

Genel folinik asit yan etkileri

• Yaygın görülen yan etkiler: bulantı, ağız içi yaralar
• Yaygın olmayan yan etkiler: ateş
• Seyrek yan etkiler: uykusuzluk, nöbetler ve bayılma ( senkop )

Fluorourasil

• Florourasil (5-FU), pirimidin analoğu olarak bilinen ve antimetabolit sınıfından bir kemoterapi ilacıdır. DNA sentezinde görev alan bir enzimi bozarak anti-kanser etkinlik gösterir.
• 5-Fluorouracil, 5-Frotu, Fivoflu, Fluorouracil, Fluro-5 gibi isimlerle piyasada bulunmaktadır.

Genel fluorourasil yan etkiler

• Düşük beyaz küre sayısı (lökopeni ve nötropeni)
• Ağız ve boğazda yaralar veya ülserler (mukozit)
• İshal
• Mide bulantısı ve kusma
• Düşük kırmızı kan hücresi ve trombosit sayıları
• Alerjik reaksiyonlar, nadiren
• Göz ağrısı, ışık hassasiyeti, aşırı sulanma, görsel değişiklikler
• Baş ağrısı
• Deri değişiklikleri: kuruluk, kızarıklık, karıncalanma, ışık hassasiyeti, ağrı, şişme, çivi kaybı (el ayak sendromu)
• Ciddi karaciğer fonksiyon bozukluğu için doz ayarlamaları gerekebilir

Oksaliplatin

• Oksaliplatin, sisplatin ve ve karboplatin ile aynı platin grubunda yer alan, platin-bazlı bir kemoterapidir. DNA’nın guanin ve sitozin adlı nükleotidlerine bağlanarak DNA’da çapraz bağlara neden olur ve DNA sentezi ve kopyalanmasını engelleyerek anti-kanser özellik gösterir.
• Birkaç dakika içinde ortaya çıkabilecek alerjik reaksiyonlar bildirilmiştir. Belirtileri hafifletmek için; antihistaminikler, kortikosteroidler veya epinefrin gibi ilaçlar verilebilir.
• Oksaliplatin genelde %5 dekstrozlu serum içinde verilir.
• Karaciğer fonksiyon bozukluğu olanlarda infüzyon süresi 2 saatin üzerine çıkarılmalıdır.
• Curatinox, Eloxatin, Linox, Oxalidem, Oxalimedac, Oxaliplatin, Oxalpin, Oxatu, Oxebewe, Ploxal gibi isimlerle piyasada bulunmaktadır.

Genel oksaliplatin yan etkileri

• Ayaklarda ve ellerde karıncalanma veya yanma, tendon reflekslerinde kayıp (nöropati)
• Oksaliplatin uygulandıktan sonra birkaç gün soğuk hava ve soğuk içeceklere karşı hassasiyet olabilir. Soğuk havalarda sıcak tutacak kıyafetler giymek ve soğuk içecekler içmemek önerilir.
• Akciğer toksisitesi; tedavi sırasında ortaya çıkan öksürük veya solunum sıkıntılarında akılda bulundurulmalıdır.
• Düşük beyaz kan hücreleri, trombositler ve alyuvarlar
• Kabızlık
• İshal
• Kusma veya mide bulantısı
• Yorgunluk
• Ağız yaraları
• Karaciğer fonksiyonlarında değişiklik
• Gebelik sırasında kullanımdan kaçının, fetüse zarar verdiği biliniyor
• Muhtemel ilaç etkileşimleri için kullandığınız diğer ilaçları mutlaka hekiminize bildirin.