Kişiye Özel Kanser Tedavisi Çağı Gerçekten Başlıyor

2000 yılından sonra tıpta en çok dikkat çeken yeniliklerden biri kişiye özel tedavi konseptidir. Peki, bu kişiye özel tedavi nedir? Bir bilim kurgu mu, yoksa gerçek mi? Her hasta için yeni bir ilaç mı üretiliyor? Tümörün genetiğine göre tedavi ne demek? Kişiye özel tedavinin mümkün olup olmadığını ve bu tedavinin ne anlama geldiğini bu yazı ile detaylandırıyoruz.

Kişiye Özel Kanser Tedavisi Nedir?

Kişiye özel kanser tedavisi, her hastanın genetik, biyolojik ve kişisel özelliklerini dikkate alarak en uygun tedavi yöntemini belirlemeyi amaçlayan bir yaklaşımdır. Bu yaklaşım, kanserin karmaşık yapısını anlamak ve tedaviye en iyi yanıtı veren yöntemleri belirlemek için yeni nesil genetik ve genomik testlerden yararlanır.

Kanser Genetik Bir Hastalık Mıdır?

Kanser, hücresel seviyede genetik bir hastalıktır. Hücrelerin kontrolsüz çoğalmasına neden olan genetik hasarların birikimi sonucu ortaya çıkar. Ancak kanserin genetik doğası, kalıtsal olduğu anlamına gelmez. Ebeveynlerden kalıtsal olarak aktarılan kanser vakaları tüm kanserlerin sadece %10'unu oluşturur. Geri kalan %90'ı ise yaşam içinde sonradan oluşan genetik değişiklikler sonucu meydana gelir. Bu nedenle, kanserde genetik testlerin kullanımı son derece önemlidir.

Genetik Test Nedir ve Nasıl Yapılır?

Genetik testler, bireylerin DNA'sındaki belirli genetik varyasyonları tespit eden tıbbi testlerdir. Tümör dokusundan ve daha yeni olarak kan veya tükürük örnekleri alınarak yapılan bu testler, DNA'daki değişiklikleri veya mutasyonları belirlemeye odaklanır. Günümüzde binlerce farklı genetik test türü bulunmaktadır. Bunlar arasında Yeni Nesil Dizileme (NGS), Polimeraz Zincir Reaksiyonu (PCR) ve immünohistokimyasal çalışmalar en yaygın kullanılan yöntemlerdir. Bu testler, genetik hastalıkların tanısı ve yönetiminde büyük rol oynar.

Kanserde Genetik Testlerin 2 Ana Türü

Genetik testler, kanser tedavisinde iki temel amaç için kullanılır:

• Tümördeki Kanserleştirici Genetik Değişikliklerin Tespiti: Bu testler, sporadik yani anne ve babadan geçmeyen genetik değişiklikleri tespit ederek, akıllı kanser ilaçlarına uygunluğu test eder. Örneğin, EGFR, ALK, HER2, NTRK, BRAF gibi genlerin değişimleri bu kapsamda incelenir. Öncelikle tümör dokusundan bu testler yapılır; bununla birlikte günümüzde kandan da bu testler yapılmaya başlanmıştır.
• Kalıtsal Kanser Gen Değişikliklerinin Tespiti: Ailede kanser öyküsü olan bireylerde, kalıtsal gen değişikliklerini (örneğin BRCA 1-2 mutasyonları) tespit ederek bireysel ve ailesel risk hesaplaması yapılır. Bu, erken teşhise yardımcı olur ve kalıtsal kanser genlerine yönelik ilaçların (PARP inhibitörleri) uygunluğunu değerlendirir.

Kişiye Özel Tedaviye Doğru: Neden Şimdi?

Kişiye özel kanser tedavisi, son yıllarda bilim dünyasında sıkça tartışılan bir kavram haline geldi. Bu yenilikçi yaklaşım, aslında son 20 yıldır İnsan Genom Projesi ve Kanser Genom Atlası gibi önemli çalışmalar sayesinde tıbbi literatürde giderek daha fazla yer buluyor. Ancak, gerçek anlamda ve kapsamlı bir şekilde uygulanabilir hale gelmesi ancak son dönemde mümkün oldu. Peki, neden şimdi?

Genetik ve genomik teknolojilerdeki hızlı ilerlemeler, moleküler biyolojideki çığır açan gelişmeler ve biyoinformatik alanındaki yenilikler, kişiye özel tedaviyi mümkün kılan başlıca etkenler. Özellikle Yeni Nesil Dizileme (NGS) gibi ileri moleküler testler, kanserin genetik profilini detaylı bir şekilde analiz edebiliyor. Bu sayede, her hastaya özel en uygun tedavi seçeneklerini sunmak artık daha kolay hale geliyor. Sonuç olarak, kanser tedavisinde daha kesin ve bireyselleştirilmiş yaklaşımlar benimsenmeye başladı.

Kişiye Özel Kanser Tedavisinde Kullanılan Testler ve Yaklaşımlar

Kişiye özel kanser tedavisi, modern tıbbın sunduğu en ileri teknolojilerle donatılmış bir yaklaşımdır. İşte bu süreci mümkün kılan bazı önemli testler ve yöntemler:

1. Hedefe Yönelik Tedaviler İçin Genomik Testler

Kanserin genetik yapısını anlamak, tedavi stratejilerini kişiselleştirmenin en önemli adımıdır. Bu süreç, kanseri tetikleyen mutasyonların belirlenmesiyle başlar. Kanserin oluşumuna neden olan genetik değişiklikler tespit edilerek, hastalığın hangi akıllı ilaçlara yanıt verebileceği belirlenir. Tümör Mutasyon Yükü (TMB) ve Mikrosatellit Kararsızlık (MSI) testleri, tümördeki mutasyonların ve genomik değişikliklerin yoğunluğunu ölçer. Bu testler, immünoterapinin etkinliğini tahmin etmede kritik bir rol oynar, çünkü tümördeki genetik değişikliklerin miktarı ve türü, hastanın immünoterapiye nasıl yanıt vereceğini büyük ölçüde etkiler.

2. Kalıtsal Kanser Panel Testleri

Ailevi geçiş gösteren kanser türlerinin tespitinde kullanılan bu testler, bireylerin kalıtsal risk faktörlerini belirlemede büyük rol oynar. Böylece, aile geçmişinde kanser vakaları bulunan bireylerde erken teşhis ve önleyici tedbirler alınabilir.

3. Rekürrens Skor Testleri

Kanser tedavisinin ardından hastalığın tekrarlama riskini değerlendiren bu testler, özellikle erken evre meme kanseri sonrası kemoterapiye gerçekten ihtiyaç duyan hastaları belirlemek için kullanılan genetik imza testleridir. Bu testlerin en yaygın bilineni Oncotype Dx'tir. Bu testler, kanserin geri dönme olasılığını tahmin ederek, hastaların tedavi sürecinin daha etkin bir şekilde yönetilmesini sağlar. Tedavi sonrasında hastalığın tekrarlama riskini yüksek gösteren hastalar için ek tedbirler alınabilirken, düşük risk taşıyan hastalar gereksiz kemoterapiye maruz kalmaktan kurtulur.

4. Minimal Rezidüel Hastalık (MRH) Testleri

Minimal rezidüel (kalıntı) hastalık testleri, tedavi sonrasında kalan kanser hücrelerini tespit ederek minimal rezidüel hastalık varlığını ortaya koyar. Bu sayede, hastaların tedaviye verdiği yanıt daha doğru bir şekilde değerlendirilir. Natera'nın Signatera ve Guardant'ın Reveal testleri bu grupta öne çıkmaktadır.

5. Çoklu Kanser Erken Teşhis (MCED) Testleri

Erken teşhis, kanser tedavisinde hayati öneme sahiptir. MCED (Multi-Cancer Early Detection) testleri, farklı kanser türlerini henüz erken aşamadayken tespit ederek, hastaların tedaviye daha hızlı başlamasına olanak tanır. Bu testler, genellikle basit bir kan örneği alarak gerçekleştirilir ve kanserin biyolojik izlerini arar. Kan örneği laboratuvarda analiz edilerek, DNA veya protein gibi biyobelirteçlerdeki anormallikler tespit edilir. Şu an için MCED testlerinin hiçbiri FDA (ABD Gıda ve İlaç İdaresi) onayı almış değil, ancak klinik araştırmalar kapsamında yüzbinlerce kişide test edilmeye devam ediliyor. Bu testlerin gelecekte onkoloji alanında en çok konuşulacak konular arasında yer alması bekleniyor.

6. Antikanser Ajan Duyarlılık Testleri

Kanser hücrelerinin belirli antikanser ilaçlarına olan duyarlılığını değerlendiren bu testler, hangi ilaçların en etkili olacağını belirlemekte kullanılır. Bu testlerde, biyopsi ile alınan tümör dokusu, daha hücreler canlı iken laboratuvar ortamında kültürde çoğaltılır ve daha sonra farklı kanser ilaçlarına tepkisi ölçülür. Bu sayede, hastalara en uygun ilaçlar ve kombinasyonlar belirlenebilir.

7. Farmakogenetik Testler

Hastaların genetik özelliklerine göre ilaçların yan etkilerini ve etkinliklerini tahmin eden bu testler, çok yaygın kullandığımız 5FU ve irinotekan gibi kemoterapilerin yan etkileri hakkında bilgi sağlar. Böylece, tedavi sürecinde kullanılacak ilaçların seçiminde rehberlik eder.

8. Mikrobiyom Testleri

Vücuttaki mikroorganizmaların kanser tedavisi üzerindeki etkilerini inceleyen bu testler, tedavi sürecinde önemli bir rol oynar. Mikrobiyomun dengesi, hastaların tedaviye verdiği yanıtı etkileyebilir.

9. Polijenik Risk Skorları (PRS)

Birden fazla genetik faktörün birleşik etkisini hesaplayan bu polijenik risk skorları, bireylerin kanser riskini belirlemekte kullanılır. Bu, hastaların kişisel risk profillerini oluşturarak, önleyici tedbirlerin alınmasına yardımcı olur.

10. Radyo-genomik Testler

Radyoterapi ve farmakoterapiye genetik duyarlılığı belirleyen radyo-genomik testler, tedavi planlamasında kullanılır. Bu testler, hastaların radyoterapiye ve belirli ilaçlara nasıl yanıt vereceklerini tahmin ederek en uygun tedavi stratejilerinin belirlenmesini sağlar.

Kişiye Özel Kanser İlaçları ve Canlı İlaçlar

Kişiye özel kanser tedavisinin bir diğer önemli boyutu, hastanın genetik profiline ve tümörün biyolojik özelliklerine göre geliştirilen özel ilaçlardır. Bu alandaki en dikkat çekici gelişmelerden bazıları, CAR T-hücre tedavisi, TIL (Tümör İnfiltre Edici Lenfosit) terapisi ve mRNA kanser aşılarıdır.

CAR T-Hücre Tedavisi

CAR T-hücre tedavisi, hastanın kendi T hücrelerinin genetik olarak yeniden programlanarak kanser hücrelerini tanıyıp yok etmesini sağlayan bir immunoterapi türüdür. Bu tedavi, özellikle birçok lösemi ve lenfomada etkili sonuçlar göstererek FDA onayı almıştır ve kişiye özel bir yaklaşım sunmaktadır.

TIL (Tümör İnfiltre Edici Lenfosit) Terapisi

TIL terapisi, agresif cilt kanseri melanom gibi bazı kanser türlerinde kullanılmaya başlanan bir diğer canlı ilaçtır. Bu yöntemde, tümör dokusundan izole edilen T hücreleri laboratuvarda çoğaltılarak hastaya geri verilir. Bu hücreler, kanser hücrelerine saldırarak hastalığın kontrol altına alınmasına yardımcı olur. TIL terapisi, Şubat 2024’te melanom tedavisi için onay alan ilk canlı ilaç olarak tarihe geçmiştir.

mRNA Kanser Aşıları

COVID-19 pandemisi ile tüm dünyanın yakından tanıdığı ve Türk Bilim İnsanları Uğur Şahin ve Özlem Türeci ile adeta özdeşleşen mRNA teknolojisi, kanser tedavisinde de büyük bir potansiyele sahiptir. mRNA kanser aşıları, tümöre özgü proteinlerin üretilmesini sağlayarak bağışıklık sistemini kanser hücrelerine karşı harekete geçirir. Bu aşılar, kanser hücrelerini hedef alarak hastalığın ilerlemesini durdurmayı amaçlar ve kişiye özel tedavi seçenekleri arasında önemli bir yer tutar.

Bu yenilikçi tedaviler, kişiye özel kanser tedavisinin sınırlarını genişleterek hastaların yaşam kalitesini artırmayı ve tedavi süreçlerini daha etkin hale getirmeyi hedeflemektedir.

Kanserde Kişiye Özel Tedaviye Doğru: Bir Gelecek Vizyonu

Kişiye özel kanser tedavisi, sadece genetik testlerle sınırlı kalmaz, aynı zamanda biyolojik ve kişisel faktörlerin de dikkate alındığı bütüncül bir yaklaşımı içerir. Bu yaklaşım, kanser tedavisinde daha yüksek başarı oranları ve daha az yan etki ile hastaların yaşam kalitesini artırmayı hedefler. Kanserde kapsamlı ve farklı teknolojilerin kullanıldığı genetik testlerin kullanımı, tedavi sürecini kişiye özel hale getirerek, hastalara en uygun tedavi yöntemlerini sunar.

Gelecekte, bu yöntemlerin daha da gelişmesi ve yaygınlaşması ile kanserde kişiye özel tedavinin standart bir uygulama haline gelmesi beklenmektedir.