Kanserin tekrar etmesi anlamında farklı terimler kullanılmaktadır. Bu terimler çoğu zaman birbirlerinin yerine de kullanılmakla birlikte bazı küçük farklar vardır.
- Nüks: kanserin tekrarlaması anlamında en sık kullanılan terimdir.
- Relaps: hastalık belirti ve bulguları kaybolduktan sonra tekrarlama (erken tekrar). Çoğunlukla hematolojik (kan ve kemik iliği kaynaklı) kanserlerde kullanılır.
- Rekürrens: hastalık tamamen iyileştikten (kür olduktan) sonra tekrarlama (geç tekrar). Çoğunlukla hematolojik kanserlerde.
- Yineleme
Kanserin nüks (tekrar) etmesi, hastaların ve onlara bakım verenlerinin en önemli endişesidir (kaynak no 1). Bu korku yaşam kalitesini olumsuz yönde etkileyebilir ve hastaların yaklaşık % 7'sinde hafif ve kanserler ilgisiz belirti ve şikayetleri dahi yanlış yorumlamayı içeren şiddetli ve uzun süreli bir korku gelişir.
- İlgili konu: Kanserin tekrar etme korkusu ile baş etmek için 6 öneri
Doktorların hasta ile nüks riskini paylaşmaları önemlidir, çünkü bu bilgi hastalar arasında nüks korkusunu azaltabilir. Doktorlar kanserlerin tekrarlama oranlarını, tekrarlayan kanser türlerini, kanserin tekrarlama belirtilerini, tekrarlama riskini azaltabilecek uygulamaları ve takip planlarının ardındaki mantığı hasta ve yakınları ile paylaşmalıdır.
Kanserlerin nüks / yineleme oranları - Genel Prensipler
Nüks oranları söz konusu olduğunda iki konu hep akılda olmalıdır:
- Bir kanserin tekrar etme ihtimali evre, kanserin türü ve alt türü, genetik faktörler, hastaya bağlı faktörler ve farklı tedavi seçeneklerine göre büyük farklılıklar gösterir.
- Nüks oranına ilişkin tahminlerin çoğu, geçmiş verilere dayanır ve özellikle yeni antikanser tedavi seçeneklerini dikkate almamaktadır. Örneğin, kanser tıbbına 2011 yılı sonrası giren ve 2015 sonrası yaygın bir şekilde birçok kanser türünde kullanılmaya başlanan immünoterapiler sonrası birçok kanser türü için güncel ve uzun vadeli nüks oranlarına henüz sahip değiliz. Bu nedenle nüks oranları bireyler arasında değişebilen tahminler olarak görülmelidir.
Tekrarlama ihtimali YÜKSEK kanser türleri hangileridir?
Bazı kanserlerin tedavi edilmesi zordur ve yüksek nüks oranlarına sahiptir. Örneğin, kombine tedaviye (ameliyat + radyoterapi + kemoterapiye) rağmen beyin tümörü GBM'li hastaların neredeyse tümünde nüks gelişir (kaynak no 2). Over (kadın yumurtalık) kanseri olan hastalarda nüks oranı da % 85'ler civarındadır (3). Yumuşak doku sarkomları, adjuvan (ameliyat sonrası koruyucu) kemoterapisinden sonra hastaların yaklaşık % 50'sinde tekrarlanır ve ileri evrede tanı konan sarkom tanılı çoğu hasta için nüks oranı % 100'e yakındır (4). Aynı şekilde, mesane kanserli hastaların yaklaşık % 50'sinde sistektomi (mesanenin alınması ameliyatı) sonrası nüks gelişir. Bir başka örnek ise, erken evre olup kür (tam şifa) amacıyla cerrahi girişim uygulanan pankreas kanserli hastaların % 36 - % 46'sında adjuvan kemoterapiye rağmen kanser tekrarı gelişir (5-7).
Hematolojik malignitelerden (kan ve kemik iliği kaynaklı kanserler), non-Hodgkin lenfomanın bir alt tipi olan diffüz büyük B-hücreli lenfomalı hastaların % 60 - % 70'inde, ve periferik T hücreli lenfomada birincil tedaviden sonra hastaların % 75'inde kanser tekrarlar (8-9).
Tekrarlama ihtimali DÜŞÜK kanser türleri hangileridir?
Bazı kanserler, özellikle erken evrelerde tedavi edildiğinde, düşük nüks oranlarına sahiptir. Östrojen reseptör pozitif, ileri evre olmayan meme kanseri olan hastalar, sadece % 5 ila % 9'luk bir nüks oranına sahiptir. Böbrek kanseri nüksü, ameliyat sonrası hastaların yaklaşık % 13'ünde gelişir ve erken evre osteosarkomun lokal (bölgesel) nüksü yaklaşık % 11 - % 12 civarındandır (11-12).
Hodgkin lenfoma, çoklu kemoterapi ile çoğunlukla tamamen tedavi edilebilir ve bu hematolojik kanserin tekrarlama oranı düşüktür: % 10 ile % 13 arasında (13). Bu hasta grubu için nüks olursa, ikinci basamak tedavi sonrası nüks oranı % 20 ila % 50'dir (14). Düşük riskli çocukluk akut miyeloid lösemi için nüks oranı ise % 9 civarında bildirilmiştir (15).
- İlginizi çekebilir: Lösemi ve lenfoma arasındaki fark nedir?
Belli kanserler için "yaklaşık" tekrarlama oranları
- Mesane kanseri: % 50 sistektomi sonrası (kaynak no 5).
- Meme kanseri: % 30 tüm evreler ve tüm alt türler için.
% 5 - % 9 hormon pozitif meme kanserinde ortanca 10.6 yıl için (10, 16). - Kolorektal kanserler: % 17 cerrahi sınırların negatif olduğu tam bir cerrahi sonrası (17).
- Beyin tümörü glioblastom (GBM): % 100'e yakın (2).
- 4. evre Baş-boyun kanseri: %17 bölgesel tekrar.
% 22 uzak metastaz (18). - Hodgkin lenfoma: % 10 - % 13 birinci basamak tedavi sonrası.
% 20 - % 50 ikinci basamak tedavi sonrası (13, 14). - Böbrek kanseri: %13 erken evrede ameliyat sonrası.
%49 ileri evrede tirozin kinaz inhibitörü grubu ilaçlar ile tam yanıt sonrası (11, 19). - Çocukluk çağı lösemisi akut lenfoblastik lenfoma (ALL): % 9 - % 29 risk durumuna göre (20).
- Diffüz büyük B hücreli lenfoma: % 60 - % 70 (8).
- Periferik T hücreli lenfoma: % 75 (9).
- Cilt kanseri malign melanom: % 15 - % 41 evresine göre değişmekle birlikte.
% 87 metastatik (4. evrede) (21). - Küçük hücreli dışı akciğer kanseri: % 26 küratif (tümörün tamamen çıkarıldığı) cerrahi sonrası.
% 27 lokal ileri (bölgesel olarak ilerlemiş) hastalık için kemoraryoterapi tedavisi sonrası (22, 23). - Orteosarkom (kemik kanseri): % 11 - % 12 bölgesel nüks.
% 5 - % 45 metastaz (12). - Over (kadın yumurtalık) kanseri: % 85 (3).
- Pankreas kanseri: % 36 küratif (tümörün tamamen çıkarıldığı) pankreas kanseri ameliyatı sonrası 1 yıl içinde.
% 38 ameliyat sonrası adjuvan kemoterapi sonrası bölgesel tekrar riski, ve % 46 uzak metastaz riski (6, 7). - Prostat kanseri: Prostatektomi (prostat kanseri ameliyatı) sonrası 10 yıllık tekrar riskleri: % 24 düşük riskli hastalık; % 40 orta riskli hastalık; % 48 yüksek riskli hastalık için (24).
- İlgili konu: Prostat kanserinde evreleme ve risk grupları - Yumuşak doku sarkomu: % 50 ameliyat sonrası koruyucu kemoterapi sonrası. İleri evre hastalıkta % 100'e yakın (4).
- Tiroid kanseri: Farklılaşmış tiroid kanserinde % 30'a kadar.
% 8 - % 14 medüller tiroid kanseri cerrahisi sonrası (25, 26).
Kanserin tekrarlama riskini hesaplayan testler var mıdır?
Kanserlerin tekrarlama ihtimalleri, yakın zamana kadar sadece hastanın klinik (yaş, tümör çapı) ve tümörün patolojik (derece, Ki67 vb) özelliklerine göre tahmin edilmeye çalışılırken, günümüzde genomik testler ile daha net sonuçlar elde edilmeye başlandı. Bu testler şimdiye kadar meme, kolon ve prostat kanseri için geliştirilmiş durumdadır; bununla birlikte en yoğun şekilde meme kanserinde klinik kullanıma girmiştir. Kanserin tekrarlama riskini ölçen genomik testlerden en bilineni Oncotype Dx adlı tümör rekürrens skorudur. Bu testte, meme tümöründe 21 genin aktivitesine bakılarak, erken evre meme kanserinde tekrar riski hesaplanmakta ve hastanın kemoterapiden fayda görüp görmeyeceği öngörülmektedir.
Son söz olarak, bir kanserin tekrar etme iltimali söz konusu olduğunda;
- Nüks oranlarının kanserin evresi, türü ve alt türü, genetik faktörler, hastaya bağlı faktörler ve tedavilere göre büyük farklılıklar gösterdiği ve
- Bu tahminlerin çoğunun, geçmiş verilere dayandığı ve özellikle yeni tedavi seçeneklere ait katkıların bu hesaplamalarda henüz yer almadığı unutulmamalıdır.
Kanser, alt türleri ile çeşidi 1000'i bulan, oldukça kompleks biyolojik ve genetik süreçler sonucu oluşan devasa bir hastalık grubudur. Tüm kanserler halen tamamen tedavi edilemese de, onkolojideki gelişmeler, her geçen gün hastaların yaşamına daha iyi katkılar yapmaktadır. Bununla birlikte yaşam olduğu sürece kanser ve bu hastalığın nüksleri de olacaktır. Bu nedenle nüks hakkında hasta ve yakınını bilgilendirmek önemlidir, çünkü bu bilinçlenme hastalar arasında nüks korkusunu azaltabilir.
*
- Tedavi olmuş kanser neden tekrarlar: Uyuyan kanser hücreleri
