Enerji içeceği, mental ve fiziksel enerjiyi artırması amacıyla, şeker, kafein ve diğer uyarıcı bileşenler (taurin ve ginseng gibi) ile zenginleştirilmiş bir içecektir.
Son zamanlarda oldukça popülerleşen enerji içecekleri genel olarak yoğun iş hayatında, spor hayatında mental, fiziksel performansı artırmak için veya alkollü içeceklerle beraber kullanılmaktadır. Enerji içecekleri uyarıcı etkilerini kafein aracılığıyla yapmaktadır, bazı markalar ise bitki özlü guarana (kafein içeren bitki türü) ve ginseng kullanmaktadır. 1 teneke kutu enerji içeceğinde markalar arası değişmekle birlikte 80-500 mg arasında kafein bulunmaktadır (bir fincan Türk kahvesinde 57 mg, bir fincan espresso da ise 100 mg kafein bulunmaktadır). Kafein vücutta geçici olarak adenozin yolağını (yorgunluk anında hücresel düzeyde salınan kimyasalları) engelleyerek ve dopamin salınımını artırarak bir süreliğine kendimizi dinç hissetmemizi sağlar. Kafein miktarının yanında şeker içerikleri de yüksektir. Bir kutu teneke enerji içeceği yaklaşık 27,5 g şeker (yaklaşık 7 küp şeker) içermektedir.
Enerji içeceklerinin içindekiler ve olası yan etkileri
- Kafein: Uyarıcı etkileri nedeniyle uzun yıllardır kullanılmaktadır. Kahve ve çayda doğal olarak bulunan kafein, vücuda uyanıklık hissi veren merkezi sinir sistemini uyarır. Ayrıca kalp atış hızını ve kan basıncını yükseltirken, vücudu susuz bırakır.
Yan Etkileri: 400 mg’ın üzerinde uykusuzluk, kalp çarpıntısı, baş ağrısı, mide bulantısı ve titremeler gibi yan etkilere sebep olabilir. - Taurin: İnsan vücudunda doğal olarak üretilen bir amino asittir. Enerji içeceklerinde üretilmiş taurin bulunur. Kalp atışını, kas kasılmalarını ve enerji seviyelerini düzenlemeye yardımcı olur. Genellikle vücut yeterince taurin üretir, bu yüzden takviyeye gerek yoktur.
Yan Etkileri: Belgelenmiş bir yan etkisi bulunmamaktadır. Ancak bazı ülkeler taurin içeriği nedeniyle enerji içeceklerini yasaklamıştır. - B12, B6 ve B3 vitaminleri: B vitaminleri, besinlerde doğal olarak bulunurlar ve kullanılan en yaygın enerji takviyeleridir. Asıl görevleri vücudun yiyecekleri enerjiye dönüştürmesine yardımcı olmaktır. B6 ve B12 vitaminleri ağızdan alındığında iyi emilmezler, bu yüzden çoğu enerji içeceğinde bulunan az miktarları da istenilen etkiyi yaratma olasılıkları düşük olacaktır.
Yan Etkileri: 35 mg’den fazla B3 ciltte kızarıklıklara sebep olabilir. 3000 mg’den fazlası ise karaciğer toksisistesine sebep olabilir. 100 mg’den fazla B6 vitamini ise duyusal sinir problemlerine veya cilt lezyonlarına neden olabilir. - Guarana: %3-4 oranında kafein içeren bir moleküldür. Aynı zaman da teobromin ve teofilin de içermektedir. Bazı grup insanlar guarana içeren enerji içeceklerinin kafein içerenlere nazaran daha çok uyanıklık sağladığını bildirirken, bazıları tam tersini iddia etmektedir.
Yan Etkileri: Günde 400 mg’den fazlası için uykusuzluk, sinirlilik hali, huzursuzluk, mide tahrişi, mide bulantısı, kusma ve kan basıncının artması gibi yan etkileri söz konusu olabilir (doza bağlı olarak değişir). - Ginseng: Enerji artırdığına, yorgunluk önleyici etkilerine sahip olduğuna, stresi azalttığına ve hafızayı geliştirdiğine inanılmaktadır. Hipotalamik ve hipofiz bezlerini uyarmaya yardımcı olduğu ve daha sonra da adrenal kortikotropik hormon salgılandığı düşünülmektedir.
Yan Etkileri: Ginseng'deki kimyasallar, insan vücudu tarafından doğal olarak üretilmediğinden, ginseng’i bir içecek aracılığı ile almak, bu kimyasallara duyarlı olabilecek bazı kişiler için riskli olabilir. Ayrıca ishal ve baş ağrısı gibi nadir yan etkileri de bildirilmiştir. - Şeker: Glikoz, vücudun tercih ettiği yakıttır. Standart enerji içecekleri çok fazla şeker ve dolayısıyla enerji içerir.
Yan Etkileri: Çok fazla şeker alımı obezite, diyabet ile bağlantılıdır. Ayrıca insülin seviyelerini yükseltebilir, bu da yaklaşık bir saat kadar sonra genellikle "çarpıntı benzeri" bir duyguya yol açar.
Enerji içeceği içtikten sonra 1 günde vücudumuzda neler olur?
- 10 dakika içinde kafein kan dolaşımına geçer kalp hızı ve kan basıncını artırmaya başlar.
- 15-45 dakika içinde dolaşımda kafein miktarı maksimuma ulaşır ve tam etkileri görülür.
- 30-50 dakika içinde karaciğer artan kan şeker miktarına cevap verir.
- 1 saat içinde kan şekeri ve dolaşımda ki kafein miktarı azalmaya, vücut kendini yorgun hissetmeye başlar.
- 5-6 saat içinde dolaşımda ki kafein miktarı yarıya düşmüştür.
- 12 saat içinde dolaşımda ki kafein miktarı tamamen tükenmiştir. Tükenme miktarı kişiye göre değişmektedir.
- 12-24 saat içinde düzenli kullanımlar sonucu kafein miktarının tükenmesi bağlı olarak baş ağrısı, rahatsızlık, kabızlık gibi yan etkiler görülebilmektedir.
- 7-12 gün kullanım sonucunda ise kafeine tolerans gelişir aynı etkilerin gözlenebilmesi için dozu artırmak gerekmektedir.
Birçok kişi tarafından zararsız olduğu düşünülse de uzun vadede ciddi yan etkileri görülmektedir. Bu yan etkiler çoğu zaman aşırı kafein alımına bağlı olmaktadır. Başlıca hipertansiyon, kalp çarpıntısı, mide bulantısı, kusma, istemsiz kasılmalar, bilinç bulanıklığı gibi yan etkiler görülmektedir. Enerji içeceklerinin bu yan etkilerine bağlı başvuru sayısı 2007-2011 yılları arasında 2 katına çıkmıştır. Özellikle çocukluk ve ergenlik çağında kafein duyarlılığı fazla olup bu yan etkilerin daha sık karşılanmasının yanı sıra depresyon vb. zamanlarda sigara gibi kötü alışkanlıklara eğilimi artırmaktadır.
Tehlikeli karışım: Alkol ve enerji içeceği
Asıl endişe verici nokta alkol kullananlar arasında sıkça yapılan bu karışım. Alkol enerji içeceğiyle beraber alındığı zaman vücuda az alkol alınmış hissi vermekte bunun sonucunda alkol tüketimi artmaktadır. Yapılan araştırmalara göre Amerika’da alkol zehirlenmelerinin %40’ı enerji içeceği ile beraber kullanım sonucunda meydana gelmiştir.
Alkol ise enerji içeceği içinde kafein miktarının kan dolaşımda daha uzun süre kalmasını sağlayarak vücudu kafeine daha uzun süre maruz bırakmaktadır. Bunun sonucunda kafeine bağlı görülen yan etkiler artmaktadır. Bu etkilerin yanı sıra içilen sigara miktarının ve yasa dışı ilaç kullanımını da artırmaya neden olmaktadır.
Uzun süreli kullanımda karaciğer ve kalp etkilenmektedir
Son yıllardaki vaka raporları incelendiğinde enerji içeceği nedenli akut hepatit (ani başlangıçlı karaciğer iltihabı) tanısı alan hasta sayısı hızla artmıştır. Günde 3-5 kez 3 haftadan uzun süreli enerji içeceği kullanana 50 yaşında erkek hasta akut hepatiti tanısı almıştır, aynı şekilde 22 yaşında kadın hasta da aşırı enerji içeceği tüketimine bağlı akut hepatit görülmüştür. Bir diğer vakada ise sağlıklı inşaat çalışanı diyetinde hiçbir değişiklik ve ilaç alımı olmadan yoğun iş temposundan dolayı 3 hafta boyunca günde 5 kutu enerji içeceği alımı sonra iştahsızlık, mide bulantısı, karın ağrısı ve kusma ile hastaneye başvurmuş ilerleyen günlerde sarılık ve koyu idrar bunlara eşlik etmiştir. Tetkikler sonucu hastanın karaciğer enzimlerinde yükseklik gözlenmiştir.
Yapılan çalışmalar sonucunda günde 2 kutudan fazla enerji içeceği alımı kalp çarpıntısı, göğüs ağrısı gibi etkiler günde 1 kez veya daha az kullanana göre ciddi derecede daha fazla görülmüştür. Hiçbir kardiyovasküler hastalık riski olamayan bireyde bile enerji içeceklerinin bu riski artırdığı gözlemlenmiştir.
Karaciğer ve kalp üzerinde bu olumsuz etkileri alkolle beraber kullanımda daha da artmaktadır.
Ergenlik çağındaki çocuklarda zararlı alışkanlıklara başlama ile ilişkisi saptanmıştır
Özellikle televizyon reklamlarının yaygınlaşması etkisinde son yıllarda ergenlik ve çocukluk çağında enerji içeceği kullanımı 3 kat artmıştır. Yetişkinlere göre çocukluk çağında duyarlılığın fazla olması nedeniyle daha az miktarlarda daha fazla yan etki görülmektedir.
Minnesota ve Duke Üniversitelerinin yaptığı çalışma göre haftada 2 kez yüksek dozda şeker ve kafein içeren içecek kullanan çocuklarda sigara, uzun süreli TV ve video oyunları oynama gibi zararlı alışkanlıkların haftada 1 kez veya daha az içecek kullanan çocuklara göre daha sık görüldüğü gözlenmiştir. Kafeinin çocuklar üzerinde kanıtlanmış olumsuz etkisinden dolayı çocuklarda tüketimden kaçınılmalıdır.
