Ana unsurlar
- Kanser, dünya genelinde ölümlerin en önde gelen ikinci nedenidir ve 2018'deki tahmini 9.6 milyon ölümden sorumludur. Küresel olarak, yaklaşık her 6 ölümden 1'i kanserden kaynaklanmaktadır.
- Kanserden ölümlerin yaklaşık % 70'i düşük ve orta gelirli ülkelerde görülür. Kanserden ölümlerin yaklaşık üçte biri, önde gelen 5 davranışsal ve diyetsel riskten kaynaklanmaktadır: yüksek vücut kitle indeksi, düşük meyve ve sebze tüketimi, fiziksel aktivite eksikliği, tütün kullanımı ve alkol kullanımı.
- Tütün kullanımı, kanser için en önemli risk faktörüdür ve kanser ölümlerinin yaklaşık % 22'sinden sorumludur.
- Hepatit ve insan papilloma virüsü (HPV) gibi enfeksiyonlar nedeni ile oluşan kanserler, düşük ve orta gelirli ülkelerde kanser vakalarının % 25'ini oluşturmaktadır.
- Geç dönemde tanı ve uygun tedaviye ulaşamama halen yaygındır. 2017 yılında, düşük gelirli ülkelerin sadece % 26'sında, devlet hastanelerinde patoloji hizmetlerinin olduğunu bildirmiştir. Yüksek gelirli ülkelerin % 90'ından fazlasına karşın, düşük gelirli ülkelerin % 30'undan daha azı, standart tedavilere ulaşabilmekte.
- Kanserin ekonomik etkisi önemlidir ve artmaktadır. 2010 yılında kanserlerin toplam yıllık ekonomik maliyeti yaklaşık 1.16 trilyon ABD doları olarak tahmin edilmiştir.
- Düşük ve orta gelirli 5 ülkenin sadece 1'i, kanser politikasını yönlendirmek için gerekli tıbbi verilere sahiptir.
Kanser, vücudun herhangi bir bölümünü etkileyebilen büyük bir hastalık grubu için genel bir terimdir. Kanseri ifade eden diğer terimler malign tümörler ve neoplazmlardır. Kanserin belirleyici özelliği, normal sınırlarının ötesine geçen ve daha sonra komşu organları istila edebilen ve diğer organlara yayılabilen anormal hücrelerin çoğalmasıdır. Bu işlem, metastaz yapma olarak adlandırılır. Metastazlar kansere bağlı ölümlerin başlıca nedenidir.
- İlgili konular: Yaygın ve nadir görülen kanser türleri ve anlamı merak edilen onkolojik terimler
Kanser sorununun büyüklüğü
Kanser dünya çapında önde gelen ölüm nedenidir ve 2018'de yaklaşık 18.1 milyon yeni kanser vakası ve 9.6 milyon ölümle sonuçlanmaktadır. Bu rakamlar, bir önceki (2012'te) yayımlanan Dünya Kanser İstatistikleri'ne göre artmıştır; 2012'te yıllık yeni kanser vakası sayısı 14.1 milyon iken, yıllık kanser bağlı ölüm sayısı 8.2 milyon idi. Bu rakamlar kanser "sıklığı" gibi algılanmamalıdır.
En yaygın kanserler şunlardır (1 yılda ortaya çıkan yeni kanser tanısı sayısı):
- Akciğer (2.09 milyon vaka)
- Meme (2.09 milyon vaka)
- Kolorektal (1.8 milyon vaka)
- Prostat (1.28 milyon vaka)
- Cilt kanseri (melanom olmayan) (1.04 milyon vaka)
- Mide (1.03 milyon vaka)
Kanser ölümünün en yaygın nedenleri şunlardır:
- Akciğer (1.76 milyon yaşam kaybı)
- Kolorektal (862 000 yaşam kaybı)
- Mide (783 000 yaşam kaybı)
- Karaciğer (782 000 yaşam kaybı)
- Meme (627 000 yaşam kaybı)
Kansere neden olan nedir?
Kanser, normal hücrelerin, genellikle kanser öncesi bir lezyondan malign bir tümöre ilerleyen çok aşamalı bir işlemde tümör hücrelerine dönüşmesinden ortaya çıkar. Kansere neden olan ana faktörler, aşağıdaki şekilde gösterilmiştir:
Yani, kişinin genetik altyapısı ile dış faktörler, kanser riskini belirlemektedir.
Çevresel faktörlere örbek vermek gerekirse:
- Güneşin veya yapay ultraviyole ışınları ve iyonlaştırıcı radyasyon,
- Asbest, tütün dumanının bileşenleri, aflatoksin (bir gıda kontaminantı) ve arsenik (bir içme suyu kirletici) gibi kimyasal karsinojenler ve
- Bazı virüslerden, bakterilerden veya parazitlerden kaynaklanan enfeksiyonlar gibi biyolojik karsinojenler.
Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), bir alt birimi olan Uluslararası Kanser Araştırmaları Ajansı (IARC) aracılığıyla kansere neden olan ajanların sınıflandırılmasını sürdürmektedir.
- İlgili konu: Kanser yaptığı sanılan UYDURMA sebeplere inanışın yaygınlığı endişe verici
Yaşlanma, kanser gelişimi için başka bir temel faktördür. Kanser insidası (sıklığı) yaşla birlikte dramatik bir şekilde artar. Yaşla birlikte kanser riskinin artmasının 3 ana sebebi vardır:
- Hücresel hasarların birikmesi,
- Bağışıklık sistemi fonksiyonunun azalması
- Hücresel tamir mekanizmaları daha az etkili olması
- İlgili konu: Kanserin en büyük risk faktörü: Yaş! Türk Bilim İnsanı Besim Öğretmen, kanser ve yaşlanma arasında yeni bir bağlantı buldu
Kanser için risk faktörleri
Tütün kullanımı, alkol kullanımı, sağlıksız beslenme ve fiziksel hareketsizlik dünya çapında en önemli kanser risk faktörleridir ve sadece kanser için değil, diğer bulaşıcı olmayan kronik hastalıklar (diyabet, kalp-damar hastalığı ve demans/bunama) için de 4 ortak risk faktörüdür.
Aşağıda, kanser ve bulaşıcı olmayan kronik hastalıkların ortak nedenlerini anlatan videomuz bulunmaktadır:
Bazı kronik enfeksiyonlar kanser için risk faktörleridir ve düşük ve orta gelirli ülkelerde önemli bir etkiye sahiptir. 2012 yılında teşhis edilen kanserlerin yaklaşık % 15'i, Helikobakter pylori, Human papillomavirus (HPV), Hepatit B virüsü, Hepatit C virüsü ve Epstein-Barr virüsü 3 dahil olmak üzere karsinojenik enfeksiyonlar nedeni ile oluşmuştur.
Hepatit B ve C virüsü ve bazı HPV tipleri sırasıyla karaciğer ve serviks kanseri riskini artırır. HIV ile enfeksiyon, servikal kanser gibi kanser riskini büyük ölçüde artırır.
- İlgili konu: Metagenomik! Bakteri ve virüs gibi mikroorganizmalar kansere nasıl yol açar?
Kanser yükünün (sıklığının ve sayısının) azaltılması için neler yapılmalı?
Kanserlerin % 30-50'si risk faktörlerinden kaçınarak ve mevcut kanıta dayalı önleme stratejileri uygulanarak şu anda önlenebilir. Kanser yükü, kanserin erken teşhisi ve kanser geliştiren hastaların tedavisi yoluyla da azaltılabilir. Erken teşhis edilir ve yeterince tedavi edilirse birçok kanserin tedavi şansı yüksektir.
Aşağıda, tüm kanserlerin yarısının nasıl önlenebileceğini anlatan videomuz bulunmaktadır:
Risk faktörlerini değiştirin ve önleyin
Anahtar risk faktörlerini değiştirmek veya önlemek, kanser yükünü önemli ölçüde azaltabilir. Bu risk faktörleri şunlardır:
- Sigara ve dumansız tütün dahil olmak üzere tütün kullanımı
- Kilolu ya da obez olmak
- Düşük meyve ve sebze alımı ile sağlıksız beslenme
- Fiziksel aktivite eksikliği
- Alkol kullanımı
- Cinsel yolla bulaşan HPV enfeksiyonu
- Hepatit veya diğer kanserojen enfeksiyonlarla enfeksiyon
- İyonlaştırıcı ve ultraviyole radyasyon
- Kentsel hava kirliliği
- Katı yakıtların evsel kullanımı
Tütün kullanımı, kanser için en önemli tek risk faktörüdür ve dünya çapında kansere bağlı ölümlerin yaklaşık %22'sinden tek başına sorumludur.
Kanseri önlemek için, insanlar:
- Yukarıda listelenen risk faktörlerinden kaçınma;
- HPV ve hepatit B virüsüne karşı aşılama;
- mesleki tehlikeleri kontrol etmek;
- Ultraviyole radyasyona maruz kalmayı azaltmak;
- İyonlaştırıcı radyasyona maruz kalmayı azaltmak (mesleki veya tıbbi teşhis görüntüleme).
Sadece HPV ve hepatit B virüslerine karşı aşılama ile her yıl 1 milyon kanser vakası önlenebilir.
- İlgili konular:
Kanserde erken tanı
Erken teşhis, entegre edilmesi ve zamanında sağlanması gereken 3 adımdan oluşur:
- Farkındalık ve sağlık hizmetine kolay erişim
- Klinik değerlendirme, tanı ve evreleme
- Tedaviye erişim.
Erken teşhis tüm ortamlarda ve kanserlerin çoğunluğunda geçerlidir. Erken tanı konulmadığı takdirde, hastalara küratif tedavinin artık bir seçenek olmadığı durumlarda geç evre tanısı konulur. Programlar, hastaların tedaviye zamanında ulaşmalarına izin veren gecikmeleri ve bakım engellerini azaltmak için tasarlanabilir. Kanserde erken tanı denildiğinde, en etkili ve ilk akla gelen yöntem ise kanser taramalarıdır.
İlgili Konular:
- Güncel Kanser Tarama Programları: Hangi Testlerle Hangi Kanserlerde Erken Teşhis Mümkündür?
