Yaygın ve nadir görülen kanser türleri ve anlamı merak edilen onkolojik terimler

Kanser tek bir hastalık değildir, 150’den fazla ana türü vardı alt türleri ile bu rakam 1000'i aşmaktadır. Hepsi olmasa bile birçok kanser türü iyi sınıflandırılmıştır. Bu sınıflandırmanın bazı yolları vardır. Bu sınıflandırmayı anlamak, kanseri ve terimlerini anlamaya yardımcı olur. Yaygın ve nadir görülen kanser türlerinin özetine ulaşmak için bu genel kapsamlı yazımızı inceleyebilirsiniz.

Kanser türleri nasıl sınıflandırılır?

Kanserler farklılıklarına göre sıklıkla şu 3 şekilde ayrılırlar:

• Kanserin başladığı hücre ya da doku tipi
• Kanserin oluştuğu organ ya da organ sistemi
• Kanseri tetikleyen genetik değişiklik (bu oldukça yeni bir sınıflama şeklidir)

Kanserler en genel anlamda ikiye ayrılır:

1. Kan ve kemik iliği kaynaklı kanserler (hematolojik maligniteler): lösemi (kan kanseri), lenfoma (lenf kanseri) ve miyelom gibi
2. Solid (katı, organ) kanserler: kan kanserleri dışındaki tüm kanserler. Çoğu, köken aldıkları organın ismi ile anılır; örneğin meme, akciğer, prostat kanseri gibi.

Primer kanser mi ve metastaz mı?

Metastaz, kanserin oluştuğu yerden diğer doku ve organlara yayılmasıdır. Kanser yayılmadan önce başladığı bölgeye ise primer kanser denir. Örneğin, eğer kanser memede başlayıp akciğere yayıldıysa; akciğere metastaz yapmış primer meme kanseri, denir. Nadiren ileri evre kanserlerde primer ile metastaz yapan bölgeyi ayırt etmek zorlaşabilir.

Kanserli olmayan tümör (iyi huylu, benign) ya da kanserli olan tümörü (kötü huylu, malign) de ayırt etmek de çok nadir olarak sıkıntılı olabilmektedir. Ancak çoğu zaman iyi huylu ve kötü huylu tümörler arasında belirgin farklar vardır. En önemli fark, kötü huylu tümörlerin yayılma potansiyeline sahip olmasıdır. Kanserli hücre ve sağlıklı hücre arasında önemli farklar vardır. Farklardan biri; kanser hücreleri normal hücreler gibi büyümezler, durmadan bölünürler ve çoğalırlar.

- Akciğer kanseri metastaz belirtileri nelerdir?

Hücre veya doku tipine göre kanserler

Birçok kanserin adı, kanserin başladığı hücrenin türüne bağlıdır. Bu temel kanser türlerini anlamak kanser tanısı alındığında çok yardımcı olur. Diyelim ki böbrek kanseri tanısı aldınız, hücrelerin türü, tümöre ve hastalık gidişatına dair çok sayıda bilgiye işaret eder.

Hücre türüne göre 6 ana kanser tipi vardır:

1. Karsinomlar (adenokarsinom, yassı hücreli karsinom, bazal hücreli karsinom, transisyonel hücreli karsinom)
2. Sarkomlar (osteosarkom, yumuşak doku sarkomu)
3. Miyelomalar
4. Lösemiler
5. Lenfomalar
6. Karışık tipler (blastomlar dahil)

Karsinom nedir?

Karsinomlar, tüm kanserlerin %80-90’ını oluşturan en yaygın kanser tipidir. Bu kanserler epitel hücreleri olarak adlandırılan hücrelerde ortaya çıkar. Örtü, bez/salgı ve duyu olmak üzere üç farklı türü olan epitelyal hücreler, en kaba tabirle vücudun iç ve dış yüzeyini örter; ciltte, vücut boşluklarında ve organlarda bulunurlar. Bu nedenle karsinojenlerle direk temas halindeki dokudur. Ayrıca epitel hücreler bağ-yumuşak dokuya göre daha sık bölünme özelliğine sahiptir.

Hem karsinojenlerle direk temas hem sık bölünme, kanserlerin çoğunun bu dokudan kaynaklanmasının sebebidir!

Karsinomlar şu şekilde ayrılabilir:

• Adenokarsinomlar: Adenokarsinomalar, anne sütü gibi sıvı üreten bez epitel hücrelerinde başlar.
• Skuamöz hücreli karsinomlar: Skuamoz / yassı hücrelerin örnekleri cildin üst tabakasındaki, yemek borusu, hava yollarının üst kısmı ve serviks (rahim ağzı) ve vajinanın alt kısmıdır.
• Bazal hücreli karsinomlar: Bazal hücreler sadece deride bulunur ve cilt hücrelerinin en derin tabakasıdır.
• Geçiş hücre karsinomları: Geçiş hücreleri, en sık olarak idrar yollarında (mesane ve böbrek toplayıcı kanallar) bulunan epitel hücreleridir.

Sarkom nedir?

Sarkomlar, mezenkimal hücreler olarak adlandırılan hücrelerden oluşur; vücuttaki kemik ve yumuşak dokularının kanserleridir. Bunlara kemiğin, kasların, tendon, bağ, kıkırdak, kan damarları, sinirler, sinoviyal dokular (eklem dokuları) ve yağ dokuları kanserleri dahildir. Bu dokular epitel hücrelere göre çok daha az bölünme yeteneğine sahiptirler ve bu nedenle sarkomlar çok daha nadir gözükür.

Sarkomlara örnek olarak şunlar gösterilebilir:

• Osteosarkom (kemik kanseri): Osteositler kemik hücreleridir.
• Kondrosarkom (kıkırdak kanseri): Kıkırdak hücreleri kondroblast olarak adlandırılır.
• Liposarkom (yağ dokusu kanserleri)
• Rabdomyosarkom (iskelet kası kanseri)
• Leiomyosarkom (düz kas kanseri)
• Anjiyosarkom (kan damarı kanserleri)
• Mezotelyoma (plevral malign mezotelyoma = akciğer zarı kanseri, peritoneal malign mezotelyoma = karın zarı kanseri)
• Fibrosarkom (fibroz dokuların kanserleri)
• Glioma ve astrositom (beyindeki bağ dokusu hücreleri)

Miyelom nedir?

Çoklu / multiple miyelom olarak da adlandırılan miyelom, plazma hücreleri olarak bilinen bağışıklık sisteminin bir hücresinin kanseridir. Plazma hücreleri antikor üretirler.

Lösemi nedir?

Lösemiler kan hücrelerinin kanseridir. Kan hücreleri kemik iliğinde gelişir, bu nedenle kan kanserlerinde kemik iliği tutulumu olur. Hematolojik kanserler içinde lösemiler, miyelomalar ve lenfomaların tersine sıvı kanserler olarak varsayılır.

Lösemilerin temel tedavisi damar yoluyla direk kana verilen kemoterapilerdir.

En sık görülen lösemi türleri:

• Akut lenfositik lösemi (ALL): Bunlar, lenfositler olarak bilinen beyaz kan hücrelerinin kanseridir.
• Kronik lenfositik lösemi (KLL)
• Akut miyelositik lösemi (AML): Bunlar nötrofiller gibi miyelosit olarak bilinen olgunlaşmış ya da olgunlaşmamış beyaz kan hücrelerin kanseridir.
• Kronik miyelositik lösemi (KML)

- Kan kanseri belirtileri nelerdir?

Farklılaşma ve karışık türler

Tüm hücrelerimiz, zigot adı verilen, babadan gelen sperm ve anneden gelen yumurtanın birleşiminden oluşan tek bir hücreden meydana gelir. Bu ilk hücre ikiye bölünür ve daha sonra oluşan her hücre yine ikiye bölünerek çoğalmaya devam eder; 2-4-8-16 … Sonra hücrelerde belirli doku ve organları oluşturmak üzere farklılaşmalar başlar. Yani ilkel / kök bir hücre az farklılaşmış, normal bir hücre ise oldukça iyi farklılaşmış ve belirli bir dokuya ait hale gelmiştir; deri hücresi, kan hücresi, sinir hücresi gibi. Kanser hücrelerini sınıflandırırken kullandığımız bir diğer yol da, köken aldıkları dokuya benzerlik derecelerine bakmaktır. Buna göre bir tümörde bulunan kanser hücreleri iyi farklılaşmış (iyi diferansiye) ya da az farklılaşmış (indiferansiye) olabilir. Genel olarak iyi farklılaşmış, yani bulunduğu organdaki normal hücrelere benzerlik yönünden daha yakın kanser hücreleri daha ılımlı biyolojiye sahipken, az farklılaşmış kanser hücreleri daha agresif biyolojiye sahiptir.

Ayrıca tümörler heterojen / karma yapıda olabilir. Örneğin; bir akciğer tümöründeki hücreler hem adenokarsinom hem de skuamoz hücreli karsinom gibi gözükebilir. Bu durum patoloji raporunda adenoskuamöz özelliklerine sahip şeklinde tanımlanabilir. Bir başka kanser türü blastomalardır. Bunlar, embriyonik öncü hücrelerde meydana gelen kanserlerdir ve çocuklarda daha yaygın görülürler. Örneğin nefroblastoma, medulloblastom ve retinoblastomdur. -blastoma soneki, primitif, tam olarak ayırt edilmemiş (veya prekürsör) hücrelerin tümörünü ima etmek için kullanılır.

Organ sistemlerine göre kanser çeşitleri nelerdir?

Kanserler genellikle ortaya çıktıkları organlar veya organ sistemlerine göre ayrılırlar. Böyle kategorize edilen bazı kanserler şunları içerir:

Merkezi sinir sistemi kanseri

Merkezi sinir sistemi kanserleri, beyindeki veya omuriliğin dokularından kaynaklı kanserleri içerir. Beyinde ortaya çıkan kanserlerin çoğu ise başka organ kanserlerinin buraya metastaz yapmış halidir ve beynin metastatik tümörleri, primer beyin kanserlerinin 7 katı kadardır. Beyne en sık metastaz yapan kanserler akciğer, meme ve cilt kanseri malign melanomdur.

Vücudun diğer bölgelerindeki tümörlerden farklı olarak, beynin primer kanseri genellikle beynin dışında yayılmaz. En sık görülen beyin kanserleri glioblastoma multiforme (GBM-4) ve astrositomlardır.

- İyi huylu ve kötü huylu beyin tümörleri nelerdir? Beyin tümörünün derecesi ne demektir? Çeşitleri nelerdir?

Baş ve boyun kanserleri

Baş-boyun kanserleri dil, gırtlak, baş ve boynun herhangi bir bölgesini etkileyebilir. Bu kanserlerin en önemli nedenleri alkol, sigara, yoğun sıcak içecek tüketimi ve insan papilloma virüsü (HPV) enfeksiyonudur

- HPV – Human Papillomavirus nedir ve nasıl kansere nasıl yol açar?

Meme kanseri

Meme kanseri kadınlarda çok yaygındır, ancak erkeklerin de meme kanseri olma ihtimali vardır. Yaklaşık her 150 kadın meme kanserine karşılık 1 erkek meme kanseri. Meme kanserinin en yaygın türü invaziv duktal karsinomdur.

- Meme kanseri erkeklerde de görülebilir.

Bazen meme kanserleri invaziv hale gelmeden (meme içinde yayılmadan) önce tespit edilebilir. Buna karsinoma in situ veya evre 0 meme kanseri denir.

Akciğer kanseri

Akciğer ve bronş kanseri, dünya genelinde hem erkeklerde hem kadınlarda en sık yaşam kaybına neden olan kanser olmaya devam etmektedir. Sigara içimi bu kanser türünün şüphesiz ana nedenidir (%90). Ancak hiç sigara içmeyen kişilerde de görülür.

- Sigara dışı akciğer kanseri nedenleri

Akciğer kanserinin ana alt türleri:

• Küçük hücreli dışı akciğer kanseri: Tüm akciğer kanserlerinin % 85’i. Bunun da adenokarsinom, skuamöz hücreli, büyük hücreli ve karma tip gibi alt türleri vardır.
• Küçük hücreli akciğer kanseri: Küçük hücreli akciğer kanseri, akciğer kanserlerinin yaklaşık %15'ini oluşturur ve sigara içmemiş kişilerde hemen hemen hiç görülmez.
• Mezotelyoma: Akciğer zarının kanseridir. Asbeste maruz kalma ile güçlü bir ilişkisi vardır.

- Küçük hücreli ve küçük hücreli olmayan akciğer kanseri – Farkları nelerdir?

Sindirim sistemi kanserleri

Sindirim kanalı kanserleri ağızdan anüse kadar herhangi bir yerde olabilir. Bu kanserlerin çoğu adenokarsinomlardır. Skuamöz hücreli karsinomlar, üst özofagusta (yemek borusu) ve anüsün dış kısmında görülür.

Sindirim kanalı kanseri türleri şunlardır: 

• Yemek borusu kanseri: Son yıllarda yemek borusu (özofagus) kanseri sıklığının – olasılıkla obezite oranlarının artmasına bağlı olarak – arttığı görülmektedir.
• Mide kanseri: Dünya genelinde sık görülen bir kanser türüdür.
• Pankreas kanseri: Diğer kanserlere göre pankreas kanseri daha az görünür. Bununla birlikte kadınlarda ve erkeklerde kansere bağlı yaşam kaybında dünya genelinde ilk 10 içinde yer alır.
• Karaciğer kanseri: Karaciğerin kendisinden kaynaklanan (primer) karaciğer kanseri oldukça nadirdir; karaciğere metastaz yapan kanser daha çok görünür. Karaciğer kanseri için risk faktörleri başta alkol kullanımı, hepatit B veya C kronik enfeksiyonlarıdır.
• Kolon kanseri: Kolon kanseri genellikle kolorektal kanser olarak adlandırılır ve rektum ile kolondaki kanserleri içerir. Hem kadınlarda hem de erkeklerde en sık görülen üçüncü kanser türüdür.
• Anal (makat) kanser: Anal kanserler, kolon kanserinden hem tedavide hem de nedenleri yönünden farklıdır. HPV ile enfeksiyon son zamanlarda anal kanserlerin çoğunun önemli nedenidir.

Genitoüriner sistem (idrar yolları) kanserleri

Genitoüriner sistemi; böbrekleri, mesaneyi, böbrekler ile mesaneyi bağlayan tüpleri (üreter), üretrayı (mesane idrarı dışarı taşıyan kanal) ve prostat bezini içerir.

Alt türleri şunlardır:

• Böbrek kanseri: Böbrek kanserinin en yaygın türleri böbrek hücreli karsinoma, geçiş hücresi karsinoması ve çocuklarda Wilms’in tümörüdür. 
• Mesane kanseri: Mesane kanserlerinin yaklaşık yarısı sigara kullanımı nedeniyledir. Boyalarla çalışanlar da yüksek bir risk altındadır. 
• Prostat kanseri: Prostat erkeklerde kanser nedenli yaşam kayıplarının ikinci önde gelen sebebidir, ancak günümüzde beş yıllık yaşam süreleri % 90’lardadır.

Üreme sistemi kanserleri

Üreme organ kanserleri hem kadınlarda hem de erkeklerde görülebilir.

Alt türler şunlardır: 

• Testis kanseri
• Yumurtalık (over) kanseri (germ hücreli tümörler dahil) 
• Uterus / rahim kanseri (endometrial kanser)
• Fallop tüp kanseri 
• Rahim ağzı (serviks) kanseri

Endokrin kanserler

Tiroid kanseri hariç endokrin kanserlerin çoğu oldukça nadir görülür. Endokrin sistem, hormon üreten salgı bezleridir. Bu kanser türünde hormonların aşırı veya az üretimi belirtileri görülür. 

Tiroid kanseri: Sık görülen kanserler arasındandır ve kadınlarda erkeklere nazaran daha sıktır. Neyse ki, tiroid kanserleri günümüzde çoğunlukla hem erken teşhis hem de etkili bir şekilde tedavi edilmektedir.

Kemik ve yumuşak doku kanserleri

Bu kanser türlerinde kemiklerde olduğu kadar vücudun; kasları, bağları, fibröz dokusu ve hatta kan damarları gibi yumuşak dokularında da görülebilir. Primer kemik ve yumuşak doku kanserleri nadir görülür ancak, kemiğe metastaz yaygındır. Primer veya metastatik kemik kanseri, genellikle ağrı belirtileri veya patolojik kırılma ile ortaya çıkar.

Alt türleri şunlardır:

• Osteosarkom (kemik kanseri)
• Kaposi sarkomu: Kaposi sarkomu, genellikle HIV / AIDS'li insanlarda görülen yumuşak doku kanseridir. 
• Ewing sarkomu: Ewing sarkomu çoğunlukla çocukları etkileyen bir kemik kanseridir.

- Kemik metastazı nedir? Kanserler neden kemiğe metastaz yapar, nasıl tedavi edilir?

Kanla ilişkili kanserler

Kanla ilgili kanserler; kan hücrelerini ve bağışıklık sisteminin katı / solid dokularını (lenf düğümleri gibi) kanser türlerini kapsar. Kanla ilişkili kanserler için risk faktörlerinde çevresel etmenler ve virüsler (örneğin Epstein-Barr virüsü) önemli rol oynamaktadır. Kan ve kemik iliği kaynaklı kanserler çocuklarda en sık rastlanan kanserlerdir.

• Hodgkin lenfoma 
• Non-Hodgkin lenfoma
• Akut lenfositik lösemi (ALL)
• Kronik lenfositik lösemi (KLL) 
• Akut miyelojenik lösemi (AML)
• Kronik miyelojenik lösemi (KML)
• Miyelom

Cilt /deri kanserleri

Deri kanserleri genellikle melanom ve melanom-olmayan deri kanserleri olmak üzere iki ana gruba ayrılır. Melanom olmayan cilt kanseri daha yaygındır. Melanom tipi cilt kanseri, cilt kanseri nedenli yaşam kayıplarının çoğundan sorumludur, bununla birlikte 2012 sonrası immünoterpilerin ve hedefe yönelik akıllı ilaçların piyasaya çıkması ile bu kanser türünün tedavisi çok daha yüz güldürücü bir hale gelmiştir.

Alt türler: 

• Melanom 
• Cildin skuamöz / yassı hücreli karsinomu 
• Cildin bazal hücre karsinomu

Kanserlerin diğer sınıflandırılma araçları nelerdir?

Hücre türü, farklılaşma derecesi ve köken aldıkları organlara göre ayrılmasının yanı sıra, kanserler başka yollarla da sınıflandırılır.

• Tümör derecesine göre: Derece (grade), bir tümörün agresifliğinin ölçüsüdür. Derece 1’de tümör agresif değildir ve hücreler, kanserin başladığı normal hücrelere yakındır. Buna karşın derece 3 tümörü genelde daha agresiftir ve hücreler normal hücrelere göre daha farklı görünürler.
• Tümörün evresi: Tümörler çeşitli şekillerde evrelendirilir, çoğunlukla 1 ile 4 arasında bir sayı verilir; tümörün boyutu ve/veya yayılımı arttıkça evre de artar.
• Kalıtsal ve kalıtsal olmayan kanser: Bazı kanserler kalıtsal kanserlerdir. Yani anne ve/veya babadan aktarılan germline mutasyonlar kanserin tetikleyicisidir. Kalıtsal kanserler, sanıldığından daha seyrektir; tüm kanserlerin % 5-10’u kadar.

Ailesel, Kalıtsal ve Sporadik: Kanserde sıklıkla karıştırılan kavramlar

• DNA analizi / moleküler profil: Genetik gelişmelerle, tümörler daha çok genetik özelliklerine göre sınıflandırılmaktadır. Örneğin, bazı akciğer kanserlerinde EGFR mutasyonları bulunurken diğer akciğer kanseri ALK düzenlemeleri olabilir.

Tüm ekzom sekanslama genom dizi analizi nedir?

Nadir kanserler nelerdir?

Nadir ve nadir olarak kabul edilen, her yıl sadece birkaç kişide görülen birçok kanser türü vardır. Bunların yüzlerce çeşidi sayılabilir. Nadir kanserler için sık görülen kanserlerin alt türleridir denebilir. Doktorlar ve araştırmacılar olarak kanser hakkındaki bilgimiz arttıkça, belli özelliklerine ve farklılıklarına göre kanserlerin alt tiplerini tanımlıyoruz. Bu sınıflama doğru tedaviyi seçmemizde bazen en büyük yardımcımız olmaktadır. İşte bu alt tiplerin bazıları nadir görülür. Nadir kanserlere yaklaşımda tecrübe önemli bir fark yaratabilir. Bu nedenle nadir bir kanser teşhisi koyulursa, ikinci bir görüş almak faydalı olur.

Nadir kanser örnekleri: 

• Anjiosarkom
• Merkel hücreli deri kanseri 
• Desmoid tümör
• Fibromiksoid sarkom
• Uterus leimyosarkom
• Erdheim Chester Hastalığı

- Nadir görülen kanserler için genetik testler yeni tedavilere imkan sağlıyor

Çeşitli kanser türlerinin nedenleri, belirtileri ve tedavisi

Kanserin birçok farklı nedeni ve risk faktörü vardır. Bu nedenlerin bazıları belirli kanser türleri açısından daha önemlidir. Örneğin, yoğun ve uzun yıllar asbest maruziyeti, mezotelyoma hastalarının kanser olma nedenidir. Meme kanseri kalıtsal kaynaklı da olabilir, başka nedenlerden dolayı da.

• Kanserin sebepleri - kısaca - nelerdir?
• Kanser yapıcı bir madde ne zaman kanser yapar?

Sonuç olarak, kanser belirtilerinin farkına varmak ve erken tanı koyulabilecek kanser türlerinde kanser taramalarını yaptırmak başarılı bir tedavi için çok önemlidir. Kanser için en iyi tedavi planının ilk şartı, kanser türünün ve evresinin doğru bir şekilde tespit edilmesidir.

- KANSER NEDİR? Neden ve nasıl oluşur? Özetle tüm süreç!