Oral kemoterapi - akıllı hap nedir? Avantajları ve dezavantajları?
Oral (ağızdan) kemoterapi ve akıllı kanser hapı nedir?
Oral kemoterapi ve akıllı hap terimleri kimi zaman birbirleri yerine kullanılmakla birlikte, aşağıda tanımlanan farklara sahiptir.
Oral (ağızdan) kemoterapi, klasik intravenöz (toplardamardan) verilen kemoterapi ilaçlarının hap şeklide alınan formlarıdır (hap kemoterapi). Kanser hücrelerinin bölünmesini engellemek, yavaşlatmak ve öldürmek için tasarlanmıştır.
Akıllı kanser hapları ise, kemoterapilerden farklı çalışır; kanser hücreleri üzerine direkt sitotoksik (öldürücü) etkiden ziyade, hücresel büyüme yolaklarını baskılayarak iş görürler.
Diğer reçeteli ilaçlar da olduğu gibi, insanlar evde oral kemoterapi ilaçlarını ve akıllı kanser haplarını alabilirler. Ayrıca ağızdan alınan kanser ilaçları, bir hastayı, tedavileri üzerinde daha fazla kontrole sahipmiş gibi hissettirebilir.
Not: Akıllı kanser ilaçları sadece hap şeklinde olmaz (damardan serum içinde uygulanan akıllı kanser ilaçları da vardır; örneğin trastuzumab, pertuzumab ve rituksimab)
İntravenöz (toplardamardan) kemoterapiler, tartışmasız hayat kurtarabilen tedavilerdir, bununla birlikte çeşitli derecelerde yan etkilere sahiptir. Geleneksel kemoterapi uygulaması, bir serum içinde ilacın veya ilaçların kombinasyonunun, damar içine verilmesi yoluyla yapılır ve genellikle bir hastanede veya klinikte (kemoterapi merkezinde) gerçekleşir, ayrıca sıklıkla bir venöz porta ihtiyaç duyulmaktadır.
Bu ilaçlar genellikle hap ya da kapsül halinde olur, ancak bunlar dilin altında çözünen sıvılar veya eriyen tabletler olarak da bulunabilirler.
Oral kemoterapi ilaçlarına örnekler (ilki etken madde, parentez içinde piyasa isimlerinden bazıları):
- Kapesitabin (Xeloda, Kapeda): Kolon ve meme kanseri tedavisinde
- Etoposid (Lastet): birçok kanserin (akciğer, testis, meme, lenfoma vb) tedavisinde
- Siklofosfamid (Endoksan): birçok kanser (lösemi, over knaser, testis kanseri, meme kanseri vb, ayrıca otoimmün hastalıklar, organ nakli)
- Vinorelbin (Navelbine): akciğer ve meme kanseri tedavisinde
Akıllı kanser haplarına örnekleri:
- İmatinib (Glivec): KML, gastrointestinal stromal tümör tedavisinde
- Erlotinib (Tarceva): EGFR pozitif akciğer kanseri tedavisinde
- Ruxolitinib (Jakafi): Myelofibrozis ve polisitemia vera tedavisinde
- Palbosiklib (Ibrance): Hormon pozitif meme kanseri tedavisinde
- Sunitinib (Sutent): Gastrointestinal stromal tümörler, böbrek kanseri, pankreas nöroendokrin tümör tedavisi
Kimi kaynaklarda, kanser tedavisinde kullanılan hormon baskılayıcı ilaçlar da oral kemoterapi kapsamında değerlendirilir. Bunlara örnekler;
- Letrozol (Femara): meme kanseri tedavisi
- Abirateron (Zytiga): prostat kanseri tedavisi
Ağızdan alınan kanser ilaçları (oral kemoterapiler ve akıllı haplar) nasıl çalışır ve tedavi etkinliği olarak ne beklenmeli?
Bu ilaçların hepsi farklı çalışır ve dozajları değişir. Dozaj ayrıca kanser türüne de bağlı olacaktır.
Doktor veya onkoloji eğitim hemşiresi, ilaçların nasıl kullanması gerektiğine dair belirli detayları hasta ve bakım vereni ile paylaşacaktır.
Aşağıda, kanser tedavilerinde sık kullanılan bazı akıllı haplara dair bilgiler bulunabilir:
- Osimertinib (Tagrisso) akciğer kanseri tedavisi
- Krizotinib (Xalkori) akciğer kanseri tedavisi
- Alektinib (Alecensa) akciğer kanseri tedavisi
- Lenvatinib (Lenvima) karaciğer kanseri tedavisi
- Enzalutamid (Xtandi) prostat kanseri tedavisi
Oral kanser ilaçlarının eğitimi şunları içermelidir:
Dozlama
Oral kanser ilaçlarını kesin olarak doktorun önerdiği programa göre almak çok önemlidir.
Hasta hapını almayı unutursa, hap içme zamanlarını birbirine çok yakın tutarsa, yanlarında başka ilaçlar alırsa veya doktorunun onayı olmayan takviyeler kullanırsa ilaç daha az etkili olabilir. Yanlış dozlama ciddi yan etkilere neden olabilir.
Hastalar, bir oral kemoterapi ilacını ya da akıllı hapı kaçırmaları veya yanlışlıkla iki tane almaları durumunda ne yapmaları gerektiği de dahil olmak üzere doktorlarından net dozlama talimatları almalıdır. Bir ilaç günlüğünü tutmak, insanların ilaçlarını almasını hatırlatmaya yardımcı olabilir.
Yan etkiler
Kemoterapi gören hastalar çeşitli derecelerde yan etkiler yaşayabilir. Hastaların karşılaştıkları tüm yan etkilerin kaydını tutması ve hekimine aktarması önerilir.
Aşağıda oral kanser ilaçlarının yan etkilerini daha detaylı ele alacağız.
Hastanın takibi
Kanser tedavisi alırken bağışıklık sistemi zayıfladığı için, enfeksiyonlar ve diğer hastalıklar daha tehlikeli olabilir, örneğin lökopeni ve nötropeni gelişirse.
Kanser tedavisi gören kişilerde, ateş veya grip gibi belirti-şikayet durumları ortaya çıkarsa bir doktora başvurmalıdır ve ateş yaşayan kanser hastaları acil servise gitmelidir.
Oral kanser ilaçlarını saklama
Oral kemoterapi ilaçları ve akıllı kanser hapları belirli sıcaklıklarda saklanmalıdır. Bu durumlarda, evdeki klima veya ısıtma, sıcaklığı kontrol etmek için yeterince iyi çalışmalıdır.
Hap kutularını banyoda / nemli ortamda tutmamak çok önemlidir, bu ilacın daha çabuk bozulmasını sağlar.
Ayrıca, hap kutularını çocukların erişemeyeceği yerlerde güvenli tutmak önemlidir. Kutunun belirgin bir şekilde etiketlenmesi gerekir, bu sayede bir kişinin başka bir ilaçla karıştırma şansı azalır.
Oral kanser ilaçlarının yan etkileri nelerdir?
Hem klasik kemoterapilerde hem oral kemoterapilerde hem de akıllı haplarda yan etkiler ortaya çıkabilir, fakat genel prensip olarak oral kanser ilaçlarının yan etkileri, intravenöz kemoterapilerden daha azdır. Çünkü klasik kemoterapiler, kanser hücreleri daha çok olmak üzere, tüm hücreler üzerine öldürücü; fakat akıllı haplar, hücre içi büyüme ve çoğalma yolaklarını engelleyici mekanizmalarla çalışır.
Aşağıda, sık görülen oral kanser ilaçları yan etkileri sıralanmıştır:
- cilt değişiklikleri
- ağızda yaralar
- kolay morarma
- yorgun hissetmek
- enfeksiyon veya grip benzeri semptomlar
- mide bulantısı, kusma veya ishal
- saç dökülmesi
Yan etkilerin görülme sıklığı ve şiddeti, hastalar arasında değişir. Ayrıca kemoterapi ilaçları ile diğer ilaçlar arasındaki etkileşimler, yan etkileri daha da artırabilir.
Kemoterapiye başlamadan önce onkoloğunuzla alkol alımı ve bitkisel takviyeler hakkında konuşmak önemlidir. Bazı oral kanser ilaçlarını kullanırken alkol almak tehlikeli olabilir.
Oral kanser ilaçlarının avantajları
Birçok kişi intravenöz (toplardamardan) kemoterapiye oral kemoterapiyi veya akıllı hapları tercih eder, çünkü hastaneye veya kliniğe daha az vizite olanak sağlar. Oral kemoterapi, bir kişinin kendi evlerinin rahatlığında tedavi görmesini sağlar.
Tedavi için evden çıkmamanın faydaları arasında şunlar sayılabilir:
- daha az çocuk bakımı sorunu
- günlük aktivitelerde daha az aksama
- işten daha az zaman kaybı
- daha fazla gizlilik
- daha az yan etki
Bazı insanlar tedavi için kliniğe gitmekten hoşlanmazlar, çünkü bu onları hasta veya endişeli hissettirir.
Geleneksel kemoterapi genellikle intravenözdür ve bir iğne gerektirir. İğne fobisi olan veya ulaşılması zor damarları olan kişiler için oral kemoterapi daha az ağrılı ve stresli bir seçenek olabilir.
Oral kanser ilaçlarının dezavantajları
- Tüm kanserler için oral kemoterapi ilaçları veya akıllı haplar mevcut değildir.
- Hasta oral kanser ilaçlarını almayı unutabilir (Dünya Sağlık Örgütü, insanların sadece yüzde 50'sinin ilaçlarını doğru bir şekilde aldığını tahmin etmektedir).
2012 yılında yapılan bir çalışmanın sonuçlarına göre, ağızdan kemoterapiye uyum zamanla düşebilir. Araştırmaların sonuçları, bir kişinin tedavi sürecinin ne kadar uzun olursa, ilaçlarını almayı bırakma olasılıklarının o kadar yüksek olduğunu göstermektedir.
Bazı kanser haplarının etkileri, insanların onlara dokunması için eldiven giymeleri gerektirecek kadar güçlüdür. Küçük çocukları olan kişiler de ilaçlarını ulaşamayacakları yerde saklamalı ve kalan hapları güvenli bir şekilde atmalıdır.
Bu kanser haplarına erişim de bir sorun olabilir. Bazen ilacı birkaç gün veya hafta önceden sipariş etmek gerekir, bu nedenle sipariş sürecine ayak uydurmayan kişiler dozları kaçırabilir.
Sonuç
Oral kemoterapiler, geleneksel kemoterapiye benzer şekilde çalışırken, akıllı kanser hapları hücresel büyüme yolaklarını engelleyerek çalışır. Eğer bir hastanın taşıdığı kanser türü için bu şekilde bir ilaç varsa, hap kullanım uyumu iyi olan kişiler için harika bir tedavi seçeneği olabilir. Ayrıca düzenli hastane ziyareti stresinin de azalmasını sağlayabilir.
Oral kanser ilaçları, kanserin tüm tipleri ve aşamaları için mevcut değildir. Mevcut olduğunda bile, herkes için en iyi seçim olmayabilir. Ayrıca bu ilaçlar için mutlaka iyi bir kullanım eğitimi alınmalıdır.