Rutin aşılama programında olmadığı halde bilmeniz gereken 4 önemli AŞI

Çocukluk çağı koruyucu aşıları hakkında genel bilgiler

Ülkemizde hali hazırda uygulanan aşılama takvimi, Avrupa ve Amerika aşılama takvimine benzer bir şekilde oluşturulmuştur. Bununla birlikte aşılama takvimleri yıllar içinde güncellenir ve takvim içindeki aşılar, hastalıkların görülme sıklığı ile arttırılabilir ya da yeni aşılar eklenip çıkartılabilir. Örneğin, ülkemizde ve birçok Avrupa ülkesinde, kızamık vakaları görülmez iken, bu vakaların artması sonucunda geçtiğimiz yıllarda kızamık aşısı tek dozdan 2 doza çıkarıldı. Hastalığın kontrol altına alınması ile tekrar tek doz olarak uygulanmaya başlandı. Benzer şekilde ABD'de boğmaca vakalarının artması ile hamilelere boğmaca aşısı rutin takvime alınmıştır.

İkinci bölümde bahsedilen 4 aşının ülkemizde uygulanmamasının sebebi, bu aşıların gereksiz/güvensiz olması değil, maliyetinin getireceği ekonomik yükün karşılanması ile alakalıdır. Keza her ne kadar aşılar, koruyucu sağlık sisteminin çok önemli bir parçası olsalar da geniş kitlelere uygulanacağı için ekonomik olarak bir yük getirirler. Bu yüzden ülkeler, aşı takvimine yeni eklenecek aşıların maliyet/kamu yararı oranını çok detaylı bir şekilde hesaplarlar. Örneğin bazı Batı Avrupa ülkelerinde Hepatit-B'ye bağlı karaciğer kanseri nadir görüldüğü için tüm toplum değil, sadece belirli risk grupları aşılanmaktadır.

Benzer şekilde bazı Avrupa ülkelerinde BCG veya su çiçeği aşısı uygulanmamaktadır. Fakat ülkemizde her yıl yaklaşık 12 bin yeni tüberküloz (verem) vakası görüldüğü için, BCG aşısı yapılmaya devam edilmektedir.

Ülkemizde uygulanmakta olan aşı programı doğrultusunda bebeğinizin doğumundan anaokuluna başladığı zamana kadar aşağıdaki aşıların tamamlanmış olması planlanmaktadır.

- İlgili konu: Grip ve zatürre aşısı – Koronavirüsten korur mu ve kime, ne zaman yapılmalı?

Aşağıdaki şekilde T.C. Sağlık Bakanlığı Çocukluk Dönemi Aşı Takvimi görülebilir:

Not: Bebeklik aşıları, bebeklerde kas kitlesi olmadığı için bacağa uygulanır (12 aya kadar). BCG, su çiçeği ve KKK hariç.

Hepatit B Aşısı

• Ölü virüs aşısıdır, koldan kas içine enjeksiyonla uygulanır.
• Aşının daha önceki dozlarına karşı ağır alerjik reaksiyon gelişmişse uygulanmamalıdır.

BCG Verem (tübeküloz) Aşısı

• Hastalık yapma gücü azaltılmış canlı bakteri aşısıdır. Cilt içine enjeksiyon ile uygulanır. BCG aşısı doğumdan itibaren yapılabilir, ancak uygulama kolaylığı, bağışıklamanın daha güçlü gelişmesi için 2 ayı doldurduğunda uygulanmalıdır. BCG aşısı, 3. aydan sonra yapılacaksa ppd ile TCT (cilt testi) yapıldıktan sonra sonucuna göre uygulanır.
• Kanser, kanser tedavisi ve kortizon içeren ilaç kullanımı vb. bağışıklık sisteminin baskılandığı durumlar ve gebelikte uygulanmamalıdır.

Beşli Karma Aşı: Difteri, Boğmaca, Tetanos, İnaktif Polio, Hemofilus Influenza Tip B Aşısı (DaBT - İPA - Hib)

• Beş hastalığa karşı etkili, karma, ölü bakteri ve virüs aşısıdır. Yaşa göre bacak ya da koldan kas içine enjeksiyonla uygulanır.
• İlerleyici beyin hastalığı olanlara, aşının daha önceki dozlarına karşı ağır alerjik reaksiyon varlığında uygulanmamlıdır.

Konjüge Pnömokok Aşısı (KPA)

• Ölü bakteri aşısıdır.Yaşa göre bacak veya koldan kas içine enjeksiyonla uygulanır.
• Aşının daha önceki dozlarına karşı ağır alerjik reaksiyon geçirenlere uygulanmamalıdır.

Kızamık, Kızamıkçık, Kabakulak Aşısı (KKK)

• Hastalık yapma gücü azaltılmış canlı virüs aşısıdır. Üç hastalığa etkili karma bir aşıdır. Koldan cilt altına enjeksiyonla uygulanır.
• Aşının daha önceki dozlarına karşı ağır alerjik reaksiyon (yumurta allerjileri engel değildir), kanser, kanser tedavisi ve kortizon içeren ilaç kullanımı vb. bağışıklık sisteminin baskılandığı durumlar ve gebelik durumunda uygulanmamalıdır.

Oral Polio Aşısı (Çocuk Felci) Aşısı (OPA)

• Hastalık yapma gücü azaltılmış canlı virüs aşısıdır. Ağızdan uygulanır.
• Kanser, kanser tedavisi ve kortizon içeren ilaç kullanımı vb. bağışıklık sisteminin baskılandığı durumlar ve evde bilinen bağışıklık yetmezliği bulunması durumunda uygulanmamalıdır.

Erişkin Tipi Difteri - Tetanos Aşısı (Td)

• İki hastalığa karşı etkili, karma, ölü bakteri aşısıdır. Koldan kas içine enjeksiyonla uygulanır.
• Aşının daha önceki dozlarına karşı ağır alerjik reaksiyon durumunda uygulanmamalıdır.

Hepatit A Aşısı

• Ölü virüs aşısıdır. Koldan (ya da kas kitlesi az ise bacaktan) kas içine enjeksiyonla uygulanır.
• Aşının daha önceki dozlarına karşı ağır alerjik reaksiyon veya gebelik durumunda uygulanmamalıdır.

Suçiçeği Aşısı

• Hastalık yapma gücü azaltılmış canlı virüs aşısıdır. Koldan kas içine enjeksiyonla uygulanır.
• Ağır bağışıklık sistemi zayıflığı, daha önceki dozlarına karşı ağır alerjik reaksiyon ve gebelik durumlarında uygulanmamalıdır.

DaBT - İPA: Difteri, Boğmaca, Tetanos, İnaktif Polio Tip B Aşısı (Dörtlü Karma Aşı)

• Dört hastalığa karşı etkili, karma, ölü bakteri ve virüs aşısıdır. Koldan kas içine enjeksiyonla uygulanır.
• İlerleyici beyin hastalığı olanlara, aşının daha önceki dozlarına karşı ağır alerjik reaksiyon varlığında uygulanmamalıdır.

Not: Bağışıklık sistemi çeşitli nedenlerle zayıf hastalara (örneğin kemoterapi veya organ nakli nedeni ile immünsüpresif ilaç kullanımı) aşı uygulama konusu, aşı zayıflatılmış canlı aşı olmasa bile, her zaman hastanın hekimine danışılarak yapılmalıdır. Çünkü bağışıklık sistemi zayıf kişilerde, yeterli bağışıklık yanıt oluşmayabilir.

*

Çocuklarınıza (ve hatta kendinize) yapılması için düşünebileceğiniz başka önemli aşılar daha vardır. Şimdi bu önemli aşılara bir göz atalım:

Rutin Aşılama Takvimi "Dışında" Uygulanması Önerilen Aşılar

Rotavirüs Aşısı (RV)

Rotavirüs bebeklerde ve küçük çocuklarda ciddi ishale yol açabilen oldukça bulaşıcı bir virüstür. İshal genellikle kusma ve ateşle birlikte olur. Tedavi edilmezse, ciddi su kayıplarına ve hatta yaşam kaybına neden olabilir.

İshal nedeniyle tüm dünyada her yıl 500 binden daha fazla sayıda çocuk ölmekte ve bu ölümlerin yaklaşık üçte biri Rotavirüs nedeniyle olmaktadır.

Rotavirüs aşısı tavsiyeleri

ABD Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezi'ne (CDC), çoğu bebek için bu virüsle temas etmeden aşılanmasını tavsiye etmektedir.

Rotavirüs aşısı ağızdan verilir ve aşılar 2., 4. ve 6 ayda (gerekirse) iki veya üç doz olarak uygulanması önerilmektedir. İlk doz 12 haftalıktan önce verilirken, son doz ise 8 aydan önce verilmiş ve bitmiş olması gerek.

Aşı, markaya göre 2 veya 3 doz uygulanıyor. Her iki aşı da 2. aydan sonra 4 hafta ara ile uygulanıyor. İlk dozun 12 haftadan önce verilmesi şart.

Bazı bebeklerin rotavirüs aşısını almaması gerektiğini belirtmek önemlidir. Rotavirüs aşısına alerjik reaksiyon gösteren veya başka ciddi alerjileri olan bebekler rota virüs aşısı olması önerilmemektedir. CDC ayrıca ağır kombine immün bozukluğu ve diğer bağışıklık sistemi sorunları veya barsak tıkanması sorunu yaşayan bebeklerin aşı olmalarını önermemektedir.

Rotavirüs aşısı olası yan etkiler

Yan etkiler genellikle hafiftir ve kendi başlarına geçer. Bunlar:

• geçici ishal veya kusma
• ateş
• iştah kaybı
• sinirlilik

Nadir görülen ciddi yan etkiler olarak barsak tıkanması hastalığı ve alerjik reaksiyonu bildirilmiştir.

Meningokok aşısı

Meningokok hastalığı, menenjite (beyin ve omurilik çevresindeki koruyucu tabakanın iltihaplanması) ve kan dolaşımı enfeksiyonuna neden olabilen ciddi bir bakteriyel hastalıktır . Çocuklar menenjitli kişilerle yakın temasla yaşayarak, çatal, kasık tabak gibi aletleri paylaşarak, öpmek ya da enfekte olmuş bir kişiyle aynı havayı soluyarak meningokok hastalığına yakalanabilirler.

Meningokok aşı tavsiyeleri

2 doz aşı önerilmektedir. Ülkemiz şartlarında meningokok enfeksiyonu en çok 2 yaş altında görüldüğü için bu aşılamanın 2 yaş altında tamamlaması önerilmektedir (örneğin 9. ve 13. aylar). Batılı toplumlarda ise çocukların 11-12 yaşlarından 16 yaşına kadar meningokok aşısının iki doz yapılması önerilmektedir. İlk doz 16 yaştan sonra yapılırsa ikinci pekiştirme dozu önerilmez. Bazı kolejler, öğrencilerine kampüse gitmeden önce aşı olmalarını istemektedir. Ayrıca, yurtlarda yaşayan yetkililerin de meningokok aşısı olmaları önerilmektedir.

Bununla birlikte menenjit aşıları konusunda, hem piyasada farklı aşılar hem de farklı sebeplerle aşı yapılıyor olması nedeniyle biraz detay var denilebilir. Örneğin, İngiltere'de menenjit-B sık görüldüğü için ekstra menenjit-B aşısı yapılıyor. Türkiye'de menenjit-B hemen hiç gözükmüyor, bu yüzden ülkemizde rağbet görmüyor.

Diğer taraftan 4'lü konjuge memnjit aşısı (A-C W-135 Y), ülkemizde yaygın olarak kullanılıyor (Menectra ve Nimenrix). Menectra 2 doz ve yukarıda bahsi geçtiği gibi 9. aydan sonra uygulanıyor. Nimenrix ise tek doz ve 12 aydan itibaren uygulanıyor. Nimenrix'in henüz FDA onayi yok. Yapılan karşılaştırma çalışmalarında, tek doz olmasına rağmen, Nimenrix'in Menectra'dan daha etkili olduğu görüldü.

Diğer taraftan Menveo denilen bir aşı var. Bu aşı da 4'lü menenjit aşısı (menenjit-B yine yok). 2. aydan itibaren (2-4-6 şeklinde) 3 doz şeklinde yapılıyor.

Meningokok aşısı olası yan etkiler

Meningokok aşıları çoğunlukla güvenlidir.

Hafif yan etkiler şunlardır:

• enjeksiyon yerinde ağrı ve kızarıklık baş ağrısı
• yorgunluk
• ağrı

Nadir fakat şiddetli yan etkilerden biri ise, kişinin kendi bağışıklık sisteminin sinir hücrelerine zarar vermesi sonucu kas güçsüzlüğü ile seyreden bir bozukluk olan Guillain-Barré sendromudur .

Human Papilloma virüsü (HPV)

HPV, genellikle cinsel temas yoluyla yayılır. Sadece ABD'de her yıl yaklaşık 14 milyon kişiye HPV bulaşmakta ve yaklaşık her 4 kişiden birinde HPV virüsü bulunmaktadır.

Çoğunlukla HPV genital siğil dışında bulgu ve hastalığa neden olmasa da bazı alt tiplerinin ise kansere neden olduğu bilinmektedir. HPV kadınlarda rahim ağzı (serviks) kanseri ve vajina kanseri; erkeklerde penis kanseri, baş boyun kanseri ve makat (anüs) kanseri etkenidir.

Aşağıda HPV ilişkili kanserler görülebilir:

HPV aşısı tavsiyeleri

HPV aşısı,kızlarda 9-26 yaş arasında, erkeklerde ise 9-21 yaşları arasında yapılması önerilse de kız ve erkek çocuklar için hedef yaş olarak genellikle 11-12 yaşlarında yapılması tavsiye edilmektedir.

HPV aşısı olası yan etkiler

HPV aşısı güvenli olarak bilinir ve yapılması tavsiye edilmektedir. Aşı ile oluşabilecek hafif yan etkiler şunlardır:

• ağrı
• kızarıklık,
• enjeksiyon yerinde şişme
• bulantı
• bayılma
• baş ağrısı
• baş dönmesi

Ciddi yan etkileri nadirdir ancak şunları içerebilir:

• Guillain-Barré sendromu (sinir hasarından kaynaklanan kas güçsüzlüğü)
• kas kuvvet kaybı
• kan pıhtıları

- İlgili konu: Avustralya HPV aşısı ile bu kanseri tamamen bitirmek üzere

Tdap güçlendirici

Tdap güçlendiriciler yetişkinleri ve çocukları üç hastalığa karşı koruyan aşılardır.

Bu üç hastalık ise şunlardır:

• difteri (burun ve boğazda ciddi bir enfeksiyon)
• tetanoz (vücudun sinir sistemine saldıran bir bakteriyel hastalık)
• boğmaca (solunum sisteminin çok bulaşıcı ve şiddetli bir enfeksiyonudur

CDC, Tdap güçlendiriciler uygulandığından beri tetanoz ve difteri vakalarının yüzde 99 oranında azaldığını ve boğmaca vakalarının yüzde 80 oranında azaldığını bildirmektedir. ABD'de çoğu eyalette çocuklar, gençler ve genç yetişkinler için bir çeşit Tdap aşılama yapılması zorunludur.

Tdap güçlendirici aşı tavsiyeleri

Aşı tek doz olarak, 10 yaş ve üstü çocuklar ile 64 yaş arasında kullanılmak üzere onaylanmıştır. CDC bu yaşlar arasında olup ta daha önce Tdap aşısı olmamışlara en kısa sürede aşı olmalarını önermektedir. Ayrıca sağlık çalışanları ve yeni doğan bebekle yakın temasta bulunan kişilerin (hamileler dahil) Tdap aşısı olmaları önerilir.

Tdap güçlendirici olası yan etkiler

Tdap aşısı çoğu insan için güvenlidir.

Hafif yan etkiler şunları içerebilir:

• enjeksiyon yerinde ağrı ve kızarıklık
• hafif ateş
• baş ağrısı
• yorgunluk
• vücut ağrıları

Nadir görülen ciddi yan etkileri ise şunlardır:

• şiddetli alerjik reaksiyon
• şiddetli ateş

Yukarıda sayılan 4 aşı dışında, T.C. Sağlık Bakanlığı Aşı Takvimi'ne yakın zamanda alınan iki aşı ise şunlardır:

Suçiçeği Aşısı

Yakın zamana kadar aileler çocuklarını suçiçeği bulaşan arkadaşlarıyla oynatıp hastalığı erken yaşta atlatmalarını isterlerdi. Bunun nedeni ise hastalığın erken yaşlarda daha kolay atlatılırken, ileri yaşta bulaştığında bazen bakteriyel enfeksiyonlar ve zatürre gibi ciddi sonuçlar doğurmasıydı.

Aşı sayesinde bu durum ortadan kalkmıştır. Çünkü aşı olmak hastalığa yakalanmaktan çok daha güvenlidir.

Suçiçeği aşısı tavsiyeleri

12 aylıktan 18 yaşına kadar tüm sağlıklı çocuklara 2 doz suçiçeği aşısı yapılmalıdır. İlk aşının 12 ila 15 ay arasında ve ikinci aşının ise 4 ila 6 yaş arasında olmasını önermektedir.

Suçiçeği aşısı olası yan etkiler

Araştırmalar, suçiçeği aşısının büyük çoğunlukla insan için güvenli olduğunu düşündürmektedir.

Yan etkiler genellikle hafiftir ve şunları içerebilir:

• enjeksiyon bölgesinde ağrı, kızarıklık ve kızarıklık
• ateş
• isilik

Nadir görülen fakat ciddi olan yan etkiler ise şunları içerebilir:

• tüm vücutta kızarıklık
• nöbet
• zatürree
• menenjit

Hepatit A aşısı

Hepatit-A, karaciğerde ani gelişen ve ciddi hastalığa neden olabilen bir virüstür. Hepatit-A enfeksiyonuna karşı aşılamanın nedeni fulminan hepatit dediğimiz, yaşam kaybına götürebilecek bir karaciğer iltihabı durumuna karşı önlem almaktır. Yorgunluk, mide ağrısı, mide bulantısı, ciltte ve göz akında sarılık gelişmesi, hepatit-A enfeksiyonu belirtileri arasında sayılabilir.

Hepatit A aşı tavsiyeleri

18. ay sonunda 1. doz, 24. ay sonunda ikinci doz hepatit A aşısı tüm çocuklara yapılmalıdır.

Hepatit A aşısı aynı zamanda yetişkinler için de tavsiye edilmektedir. Belli riskli ülkelere seyahat eden ve hepatit A'ya yakalanma riski taşıyan kişiler (erkeklerle seks yapan erkekler, uyuşturucu kullanan kişiler ve kronik karaciğer hastalığı olan kişiler gibi) hepatit A için aşılanması önerilmektedir.

Hepatit A aşısı olası yan etkiler

Hepatit A aşısı çoğunlukla güvenlidir.

Hafif yan etkiler şunları içerebilir:

• enjeksiyon bölgesi etrafında ağrı
• baş ağrısı
• iştah kaybı
• yorgunluk

• nefes darlığı
• Guillain-Barré sendromu (sinir hasarından kaynaklanan kas güçsüzlüğü)
• trombositopeni (düşük trombosit sayısı)

Kimler aşılanmamalı?

Çoğu insan için birçok aşı önerilmesine rağmen, bazı insanlara belirli aşıların yapılmasını tavsiye edilmemektedir. Örneğin, aktif hastalık geçiren kişiler veya bağışıklık sistemi zayıflamış kişiler bazı aşıları alamayabilir. Bazı aşıların ise başka özel kısıtlamaları da olabilmektedir.

Sonuç olarak yukarıda listelenen aşılar sayesinde hastalıkların önlenmesinde çok önemli farklar yaratılmıştır, dünyada milyonlarda kişinin yaşamı kurtulmuştur. Bu nedenle aşıların, koruyucu hekimlik adına, halk sağlığı ve doktorlar açısından başarı öyküsü olduğunu söylemek mümkündür.

Aşıların güvenli bir şekilde tamamlanması ve nadir görülen istenmeyen etkilerin de en az yaşanması için doktorunuzun tıbbi geçmişiniz hakkında yeterince bilgi sahibi olması önemlidir. Lütfen, hangi aşıların sizin ve çocuğunuz için gerekli olduğunu ve konu ile ilgili diğer sorularınızı doktorunuzla paylaşmaktan çekinmeyiniz.

Kanserli hastalar grip veya zatürre aşısı yaptırabilir mi?

OTİZM: Aşılar, Özel Diyetler ve Kanserle İlişkisi