Kafein, besinler yoluyla alınır ve merkezi sinir sitemine (beyne) etki ederek vücutta uyarıcı etki yaratır. En sık kahve ve çaydan alınan kafein; kola, enerji içecekleri, soğuk çaylar ve çikolata gibi paketli market ürünlerinin birçoğunda bulunmaktadır. Belirli bir miktarda tüketilen kafeinin vücut için zararı olmamakla birlikte limit aşıldığında zararlı olabilmektedir.
Çocukların tolere edebileceği kafein miktarı yetişkinlere kıyasla çok daha düşüktür.
Fazla kafein tüketimi çocukların bedensel ve zihinsel sağlığını olumsuz yönde etkileyebilmektedir. Bu nedenle, gelişim çağındaki çocukların kafeinli gıdaları sınırlı tüketilmesi konusunda aileler dikkatli olmalıdır.
Çocuklarda kafein limiti ne olmalı?
ABD Gıda ve İlaç İdaresi (FDA), yetişkinler için günlük kafein miktarını 400 mg olarak belirlemiş olsa da çocuklar için bir üst limit tanımlamamıştır. 68 ülkeden, 60.000 üyesi olan American Academy of Pediactrics'e (Amerikan Pediatri Akademisi) göre;
- 12 yaş altı çocukların; kafein içeren yiyecek veya içecek tüketmemeleri,
- 12 yaş üstü çocukların ise; günlük kafein tüketimlerinin 85-100 miligramın altında olması gerekmektedir.
Kanada hükümetinin sağlıkla ilgili departmanı olan "Health Canada" çocuklar için kafein limitlerinin;
- 4-6 yaş arası çocukların; günlük en fazla 45 mg,
- 7-9 yaş arası çocukların; günlük en fazla 62 mg,
- 10-12 yaş arası çocukların ise; günlük en fazla 85 mg olması gerektiğini savunmaktadır.
2018 yılında, Journal of Tourism and Gastronomy dergisinde yayımlanan ve ülkemizde yapılan bir araştırmada; ergenlik dönemindeki gençlerin günlük ortalama kafein tüketiminin 172 mg olduğu saptandı.
Çocuklarda fazla kafein tüketimi neden zararlı?
Çocuklarda fazla kafein tüketimi; uykusuzluk, sinirlilik, mide bulantısı, baş ağrısı, konsantrasyon güçlüğü ve kalp atış hızının artmasına neden olabilmektedir. Bununla birlikte, çocukluk çağı ve ergenlik dönemi kemik gelişimi için en önemli yıllardır. Fazla kafein tüketimi, kalsiyum emilimini engelleyerek, kemik gelişimini yavaşlatabilmektedir. Ayrıca, kafeinin idrar söktürücü etkisi; sıvı alımı yeterli olmayan ve fazla ter atan çocuklarda, su ve mineral kaybına sebebiyet verebilmektedir. Tüm bu yan etkilere ek olarak, bu içeceklerin yüksek şeker oranı; obezite, metabolik sendrom ve diyabet gibi birçok hastalığın riskini de artırabilmektedir.
The Journal of Pediatrics'te, 2010 yılında yayımlanan bir çalışma; yaşları 5 ve 12 arasında olan 228 çocuğun, kafein tüketimi ve uyku kalitesini kayıt altına alabilmek için aileler ve çocuklar ile anket çalışması yürüttü. Çalışma sonucunda; kafein tüketiminin çocukların uyku süresini azalttığı sonucuna vardı.
Archives of Pediatrics and Adolescent Medicine dergisinde yayımlanan bir çalışma, kafeinli içecek tüketimi ile kan basıncı arasındaki ilişkiyi değerlendirdi. Ergenlik çağındaki 159 katılımcı 3 gün boyunca sodyum kısıtlı diyet ile beslendi. Kafein alımları ise günlük; 0-50 mg, 50-100 mg, >100 mg olarak sınıflandırıldı. Bu çalışma;
- Günde >100 mg’dan daha fazla kahve tüketen katılımcıların, sistolik kan basınçlarında artış gözlemlerken,
- Kafeinin diastolik kan basıncı üzerinde bir etkisi olmadığı sonucuna vardı.
2017 yılında, Journal of Clinical Sleep Medicine dergisinde yayımlanan bir çalışmada, kafein tüketiminin, çocukların uyku düzenleri ve davranışları üzerindeki etkisi araştırıldı. 8-12 yaş aralığındaki, 309 çocuk ve aileleri ile yürütülen bu çalışma;
- Kafein tüketimi ile huzursuz uyku sendromu ve sabahları yorgunluk hissi arasında ilişki olduğu,
- Endişe, depresyon, kurallara uymama ve agresif davranış gibi davranışsal problemleri artırabileceği sonucuna vardı.
The American Journal of Clinical Nutrition dergisinde yayımlanan bir diğer çalışma da ise, çocuklardaki asitli içecek tüketiminin, kemikler üzerindeki etkisi araştırıldı. Çocukluk ve ergenlik çağındaki 228 katılımcı 4 yıl boyunca izlendi. Çocukların asitli içecek tüketimleri besin tüketim kaydı ile, kemik mineral içerikleri ise bilgisayarlı tomografi ile değerlendirildi. Bu çalışma sonucunda ise;
- Kafeinli ya da kafeinsiz olması fark etmeksizin, uzun süreli asitli içecek tüketiminin çocukların kemik yapılarını olumsuz yönde etkilediği sonucuna varıldı.
Bu zamana kadar, kafein ve sağlık ilişkisini araştıran çalışmalar genellikle yetişkin bireyleri kapsamaktadır. Bu nedenle, çocuklar ve ergenlik dönemindeki gençler üzerindeki etkisini tam anlamıyla anlaşılabilmesi için daha fazla bilimsel çalışmaya ihtiyaç duyulmaktadır.
İçeceklerin kafein miktarı ne kadar?
- 1 fincan (65-75 ml) Türk kahvesi: ortalama 60 mg
- 100 ml filtre kahve: 80-100 mg
- 100 ml granül kahve: 30-40 mg
- 1 fincan espresso (50-60 ml): 70-130 mg
- 1 kupa (200 ml) siyah çay: 40-55 mg
- 1 kupa (200 ml) yeşil çay: 30-50 mg
- 1 kutu (330 ml) kola: 30-40 mg
- 1 kutu (330 ml) hazır soğuk çay: 15-25 mg
- 1 şişe (500 ml) enerji içeceği: 200-1250 mg
- 100 g sütlü çikolata: 20 mg
- 100 g bitter çikolata: 40 mg
- 100 g beyaz çikolata: 0 mg
Yukarıdaki ürünlerin kafein miktarı birçok farklı sebepten etkilenebilmektedir. Örneğin, espresso çekirdeğinin içerisindeki kafein miktarı işlem aşamasındaki uygulamalardan; çikolatadaki ise içerisindeki kakao miktarından ötürü değişkenlik gösterebilmektedir. Bu nedenle, aşağıda verilen değerler ortalama değerlerdir.
Çocuklar ve gençler kafeini en çok hangi içeceklerden alıyor?
Günümüzde, gençler ve çocuklar kafeini en fazla;
- Büyük kahve zincirlerinden alınan kremalı ve şuruplu kahvelerden,
- Kola ve soğuk çay gibi soğuk meşrubatlardan,
- Enerji içeceklerinden almaktadır.
Yorum / Özet
Çocuklarda, kafein için önerilen üst limit, yetişkinlere kıyasla çok daha düşüktür. Bu nedenle, çocuklarda bu limiti aşmak çok daha kolay olabilmektedir. Kafeine ek olarak; hazır kahve, kola, soğuk çay gibi içeceklerin içerisindeki yüksek şeker oranı obezite başta olmak üzere birçok hastalığın riskini artırabilmektedir. (“Çocuklarda Obezite ve Kendisinden Daha Tehlikeli Sonuçları” yazımıza göz atabilirsiniz). Tüketilen kafein ve şeker miktarını en aza çekmek için, çocukları sağlıklı içecek alternatifleri ile tanıştırmanızı önerebiliriz (hazır içeceklerdeki yüksek şeker oranları ve bu içeceklere alternatif olabilecek sağlıklı içecek tarifleri için, “çocuklarda sıvı tüketimi” yazımıza göz atabilirsiniz).
